کنفرانس پاریس ؛ تغییر اقلیم دقیقا چیست؟
فقط دو روز به برگزاری کنفرانس پاریس , کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد مانده است. نمایندگان بیش از ۱۹۰ کشور برای رسیدن به توافق جهت کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در این شهر گرد هم می‌آیند. شهری که هنوز در شوک حملات تروریستی دو هفته‌ی پیش به سر می‌برد، حالا خود را برای میزبانی از کنفرانس مبارزه با تغییر اقلیم و گرمایش جهانی آماده می‌کند. تغییر اقلیمی که دشمن شماره‌ی یک همه‌ی مردم جهان است و اگر از کنترل خارج شود، زندگی ساکنان زمین را تهدید می‌کند. ولی واقعا تغییر اقلیم چیست؟ در ادامه سعی می‌کنیم این مفهوم را به زبانی ساده به شما بگوییم.
زمین حدود پنج میلیارد سال عمر دارد و از زمانی که اتمسفرش شکل گرفته، اقلیم آن پیوسته در حال تغییر و تحول بوده است. مثلا دمای متوسط زمین قطعا در یک میلیون سال پیش با حالا متفاوت بوده و این تفاوت در ۵ میلیون و ۱۰ میلیون سال قبل هم وجود داشته است. دمای متوسط کنونی زمین، چیزی در حدود ۱۵ درجه‌ی سانتی‌گراد است. این سیاره، قبلا دماهای متوسط بیشتر و کمتری را هم تجربه کرده است. بنابراین تغییر دمای متوسط زمین اصلا چیز عجیبی نیست؛ مشکل این‌جاست که سرعت تغییر اقلیم زیاد شده و زمین خیلی سریع در حال گرم شدن است. وقتی تغییر اقلیم خیلی سریع صورت می‌گیرد، زندگی نمی‌تواند خود را با آن وفق دهد و در نتیجه حیات به خطر می‌افتد. عمده‌ی تقصیر این گرم شدن سریع بر گردن فعالیت‌های انسانی است. ما چیزی به نام صنعت و کشاورزی را اختراع کرده‌ایم و گازهای گلخانه‌ای را با حجم خیلی زیاد وارد اتمسفر زمین می‌کنیم.
اثر گلخانه‌ای چیست؟
وقتی خودروی خود را زیر آفتاب پارک می‌کنید و پنجره‌ها را بالا می‌کشید، بعد از چند دقیقه هوای داخل خودرو شروع به گرم شدن می‌کند. گرم شدن هوای داخل خودرو به این دلیل است که پرتوهای خورشید از پنجره‌ها وارد می‌شوند و با گرم کردن سطوح داخلی، دمای اتاق را بالا می‌برند، ولی هیچ راهی برای اینکه هوای داخل بتواند با بیرون تبادل گرمایی داشته باشد، وجود ندارد؛ بنابراین دمای داخل پیوسته بالا می‌رود. این همان اثری است که در سالن‌های شیشه‌ای گلخانه‌ها هم ایجاد می‌شود. درباره‌ی کره‌ی زمین هم شرایط به همین صورت است. نور خورشید وارد اتمسفر می‌شود، به سطح زمین برخورد می‌کند و در راه بازگشت، توسط گازهای گلخانه‌ای اتمسفر به دام می‌افتد و نمی‌تواند بیرون برود. البته که این پدیده کاملا برای زندگی روی زمین مفید است و اگر وجود نداشت، دمای متوسط زمین ۳۰ درجه‌ی سانتی‌گراد سردتر بود. به طور طبیعی در اتمسفر زمین یک سری گازهایی وجود دارد که تاثیر گلخانه‌ای زیادی دارند؛ یعنی می‌توانند انرژی را بیشتر از بقیه به دام بیندازند. لیست این گازها در تصویر زیر آمده است.
کربن‌دی‌اکسید حاصل از سوزاندن سوخت‌های فسیلی، بیشترین نقش را در افزایش اثر گلخانه‌ای دارد
دانشمندان می‌گویند ما به دلیل فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی، در حال افزودن به مقدار طبیعی گازهای گلخانه‌ای هستیم و در نتیجه این اثر را تشدید می‌کنیم؛ بدین ترتیب زمین گرم‌تر می‌شود. به گرم‌شدن زمین بر اثر فعالیت‌های انسانی، «گرمایش جهانی» یا «تغییر اقلیم» می‌گویند.
تاثیرگذارترین گاز در اثر گلخانه‌ای، بخار آب است. با این حال تاثیر بخار آب فقط چند روز است و خیلی سریع از بین می‌رود. در ضمن میزان بخار آب اتمسفر زمین در دهه‌های گذشته افزایش خاصی نیافته است. ولی کربن‌دی‌اکسید مدت خیلی بیشتری در اتمسفر می‌ماند. آن‌قدر کربن‌دی‌اکسید اتمسفر زمین زیاد شده و آن‌قدر سرعت از بین رفتن آن کم است که صدها سال طول می‌کشد مقدار آن به اندازه‌ی قبل از انقلاب صنعتی برسد. در ضمن ظرفیت فیلترهای طبیعی زمین مثل اقیانوس‌ها برای جذب کربن‌دی‌اکسید محدود است. انسان با سوزاندن سوخت‌های فسیلی، کربن‌دی‌اکسید زیادی روانه‌ی اتمسفر می‌کند و در ضمن دائما در حال از بین بردن بعضی فیلترهای طبیعی، مثل جنگل‌ها است. از دیگر گازهای گلخانه‌ای که انسان نقش زیادی در تولید آن‌ها دارد، می‌توان به متان و نیتروس اکسید اشاره کرد؛ ولی همچنان میزان آن‌ها نسبت به کربن‌دی‌اکسید کم است. از زمان وقوع انقلاب صنعتی در سال ۱۷۵۰، مقدار کربن‌دی‌اکسید اتمسفر بیش از ۳۰ درصد و مقدار متان بیش از ۱۴۰ درصد افزایش یافته است. اکنون کربن‌دی‌اکسید اتمسفر زمین به بیشترین مقدار خود در ۸۰۰ هزار سال گذشته رسیده است.
شواهد و مدارک ما از گرمایش جهانی چیست؟
اولین ثبت‌های دقیقی که از دمای زمین متوسط انجام دادیم تقریبا به اواخر قرن ۱۹ام برمی‌گردد. مقایسه‌ی دماهای جدید با آن زمان نشان می‌دهد که دمای متوسط در یک قرن گذشته، ۰٫۸ درجه‌ی سانتی‌گراد افزایش یافته است. حدود ۰٫۶ درجه‌ی آن در ۳۰ سال اخیر رخ داده است.
اطلاعات ماهواره‌ای نشانگر افزایش سالیانه‌ی ۳ میلی‌متری سطح آب اقیانوس‌ها در دهه‌های اخیر است. قسمت زیادی از این افزایش سطح به انبساط گرمایی آب اقیانوس‌ها نسبت داده می‌شود. زمانی که اقیانوس گرم می‌شود، فاصله‌ی مولکول‌های آب از یکدیگر افزایش می‌یابد و در نتیجه کل حجم اقیانوس زیاد می‌شود. به جز انبساط گرمایی، ذوب شدن یخچال‌ها و یخ‌های قطبی هم در افزایش سطح آب اقیانوس‌ها تاثیر زیادی دارد. بیشتر یخچال‌های مناطق معتدل زمین و شبه جزیره‌ی جنوبگانی در حال ذوب شدن و پس‌روی هستند. داده‌های ماهواره‌ای از سال ۱۹۷۹، تحلیل سریع صفحه‌های یخی قطب شمال را نشان می‌دهد. سرعت ذوب شدن آن‌ها، چیزی در حدود ۴ درصد در هر یک دهه است. در سال ۲۰۱۲، مساحت صفحه‌های یخی قطب شمال به ۵۰ درصد کمتر از میزان متوسط آن‌ها در بازه‌ی سال‌های ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۰ رسید. در چند سال اخیر، مساحت صفحه‌ی یخی گرینلند به طرز بی‌سابقه‌ای کم شده است. اگر همه‌ی حجم ۲٫۸ میلیون کیلومتر مکعبی صفحه‌ی یخی گرینلند ذوب شود، سطح آب اقیانوس‌ها تا ۶ سانتی‌متر بالا می‌آید. داده‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که صفحه‌های یخی غربی جنوبگان در حال تحلیل رفتن هستند و صفحه‌های یخی شرقی هم هرچند که تا به حال مصون بودند، ولی در چند سال اخیر آن‌ها هم شروع به ذوب شدن کرده‌اند.
متوسط دمای جهانی در یک قرن گذشته پیوسته در حال افزایش بوده است
تاثیرات تغییر اقلیم را می‌توان در پوشش گیاهی و حیوانات هم مشاهده کرد. افزایش دما باعث می‌شود که زمان گل‌دهی و میوه‌دهی گیاهان جلو بیفتد و حیوانات هم در جستجوی مناطق خنک‌تر قلمروی زندگی خود را تغییر دهند.
راه‌کار جلوگیری از تغییر اقلیم چیست؟
در چند سال اخیر، گفتگو و رایزنی‌های زیادی برای جلوگیری از پیشرفت تغییر اقلیم انجام شده است. بعضی‌ها می‌گویند از سال ۱۹۹۸، علی‌رغم افزایش چشمگیر میزان کربن‌دی‌اکسید، گرمایش جهانی متوقف شده است. آن‌ها با دلایلی سعی کرده‌اند به روش‌هایی این موضوع را توجیه کنند.
- تغییر در میزان انرژی خروجی خورشید
- کاهش بخار آب اتمسفر
- افزایش ظرفیت جذب گرمای اقیانوس‌ها
ولی تا به حال دانشمندان مکانیسم دقیق توقف گرمایش جهانی را به خوبی درک نکرده‌اند. دانشمندانی که شکاک هستند، می‌گویند این توقف نشانگر غیر قابل اطمینان بودن پیش‌بینی‌هایی است که بر اساس مدل‌های اقلیمی کامپیوتری صورت گرفته‌اند. در سوی مقابل، دانشمندان اقلیم‌شناس می‌گویند که این وقفه فقط در یکی از سامانه‌های اقلیمی، یعنی متوسط دمای جهانی سطح زمین ایجاد شده است. دیگر نشانگرها، مثل یخ‌هایی که ذوب می‌شوند و تغییرات در زندگی گیاهان و حیوانات، نشان می‌دهد که زمین همچنان در حال گرم‌تر شدن است. در حقیقت مقاله‌ای که ژوئن سال ۲۰۱۵ در مجله‌ی ساینس منتشر شد، ایجاد وقفه در گرمایش جهانی را زیر سوال برد.
در آینده دما چقدر افزایش می‌یابد؟
«مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی» (IPCC) در تحقیقی که سال ۲۰۱۳ انجام داد، بر اساس مدل‌سازی‌های کامپیوتری یک سری پیش‌بینی‌هایی انجام داد. بیشتر شبیه‌سازی‌ها نشانگر این هستند که تغییر دمای جهانی سطح زمین تا پایان قرن ۲۱ام نسبت به سال ۱۸۵۰ تا ۱٫۵ درجه افزایش می‌یابد. حد ۲ درجه‌ی سانتی‌گراد به عنوان مرز خطر در گرمایش جهانی در نظر گرفته شده است. دانشمندان می‌گویند حتی اگر همین حالا میزان گازهای گلخانه‌ای را به اندازه‌ی چشمگیری کاهش دهیم، اثرات آن ادامه خواهد داشت چرا که قسمت‌های بزرگی از سامانه‌ی اقلیمی برای پاسخ دادن به تغییرات، صدها سال زمان احتیاج دارند. بعلاوه برای خارج شدن گازهای گلخانه‌ای از اتمسفر، به دهه‌ها زمان احتیاج است.
اثر تغییر اقلیم روی ما چگونه است؟
میزان تاثیرات بالقوه هنوز خیلی مشخص نیست. تغییر اقلیم ممکن است باعث کمبود آب شیرین، کمبود غذا یا منجر به سیل، طوفان، موج‌های گرمایی شدید و خشکسالی شود. تغییر اقلیم می‌تواند باعث بوجود آمدن شرایط آب و هوایی سخت شود؛ با این حال ربط دادن هر رویداد آب و هوایی سخت به گرمایش جهانی کار درستی نیست.
دانشمندان می‌گویند به طور کلی گرمایش جهانی ممکن است باعث بارش باران بیشتر شود، ولی خطر خشکسالی در تابستان و مناطق دور از اقیانوس افزایش می‌یابد. در نتیجه‌ی وقوع طوفان‌ها و افزایش سطح آب دریا، احتمال وقوع سیل هم بیشتر می‌شود. البته این الگوها در مناطق مختلف متفاوت هستند. کشورهای فقیر که امکانات کمتری برای دست و پنجه نرم کردن با این رویدادها دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.
تغییر اقلیم منجر به تغییر شرایط زیستگاه‌ها می‌شود و از آن‌جا که حیات وحش نمی‌تواند به سرعت خود را با این تغییرات سازگار کند، بسیاری از حیوانات منقرض خواهند شد. سازمان بهداشت جهانی هم می‌گوید که با افزایش مالاریا، بیماری‌های مربوط به آب ناسالم و سوء تغذیه، جان بسیاری از مردم به خطر می‌افتد. هرچه میزان کربن‌دی‌اکسید اتمسفر بیشتر شود، اقیانوس‌ها هم آن را بیشتر جذب می‌کنند و در نتیجه اسیدی‌تر می‌شوند. بدین ترتیب زندگی صخره‌های مرجانی به خطر می‌افتد و آن‌ها در ساختن اسکلت کلسیتی به مشکل برمی‌خورند.
منبع: Science & Enviroment
