مهمترین دستاورد جانورشناسی برای ایرانیان
در طی سال‌های اخیر تعداد گونه‌های خزندگان ایرانی به سرعت رو افزایش است و اینطور هم که به نظر می‌رسد، روند توصیف گونه‌های جدید خزنده همچنان ادامه خواهد داشت. تنها در ظرف ۱۵ سال (۲۰۰۰ الی ۲۰۱۵م.) تعداد ۳۰ نوع مارمولک جدید در ایران شناسایی شد که از این تعداد ۹ گونه متعلق به خانواده گِکوها (Gekkonids) بوده است. گکوها در اصل گروهی خاص از مارمولک‌ها هستند که بیشتر در مناطق گرم زیست می‌کنند. نکته جالب اینجاست که ۶ گونه از ۹ گونه جدید در جنوب ایران شناسایی شده‌اند. اما داغ‌ترین و مهمترین خبر جانورشناسی ایران معرفی یک جنس و گونه جدید از خانواده گِکوها است که در منطقه حفاظت‌شده کوه هماگ استان هرمزگان شناسایی و توسط دو پژوهشگر ایرانی توصیف علمی شد. این نخستین‌بار است که ایرانیان موفق شدند تا افتخار توصیف یک جنس از مهره‌داران کشور را به نام خود ثبت کنند در حالیکه این مهم در گذشته صرفاً توسط محققان خارجی انجام شده بود.
تنها جنس خزنده اندمیک ایران
عضو جدید خانواده گِکوها که ثبت موفق آن در مجله معتبر (Zootaxa) به تایید کارشناسان معتبر جهانی رسید، در نهایت عنوان گِکوی پارسی را به خود اختصاص داد. این جنس جدید در حقیقت سیزدهمین جنس شناخته‌شده گِکوها از ایران و تنها جنس اندمیک یا بومی کوه‌های زاگرس است که در آن پوشش گیاهی از نوع درختان پسته وحشی و درختچه‌های بادام کوهی به چشم می‌خورد.
نمایی از پشت دم گونه‌های مختلف جهت شناسایی، عکس‌ها از باربد صفایی مهرو
جنس جدید چگونه شناسایی شد؟
باربد صفایی مهرو، پژوهشگر ایرانی که در خرداد ماه سال گذشته در منطقه حفاظت‌شده کوه هماگ، حدفاصل بندرعباس و منطقه حاجی‌آباد استان هرمزگان این گونه و در نهایت جنس جدید را کشف کرد، درباره چگونگی شناسایی این گونه چنین گفت: «نمونه شاخص یا (Holotype) که در اصل همان نمونه‌ای است که از آن برای معرفی یک جنس یا راسته استفاده می‌شود را ما در شرایطی پیدا کردیم که هوا گرگ و میش بود. از همان اول هم به نوعی مشخص بود که ما با یک مارمولک جدید سر و کار داریم. ما برای توصیف علمی گونه علاوه بر نمونه شاخص به پاراتایپ(Paratype) هم نیاز داشتیم. پاراتایپ نمونه‌ای است به غیر از نمونه شاخص که معمولاً در موزه نگهداری می‌شود و از آن برای تاکسونومی یا طبقه‌بندی علمی به طور مشخص استفاده می‌شود. ما شب هنگام مجدد به محل بازگشتیم و پاراتایپ موردنظر را نیز از محل برداشت کردیم. یکی از مهمترین موارد ثبت دقیق موقعیت جغرافیایی و در ضمن تهیه عکس مناسب از نمونه زنده بود. با کمک دوربین (Canon EOS 60D,EF 100mm f/2.8 L) و لنز ماکرو عکس‌های لازم نیز تهیه شد. عکس از نمونه‌های فیکس‌شده در الکل هم با استفاده از (Dino-Lite Digital Microscope AM411) تهیه شد.»
عکس‌های مختلف از زوایای مختلف بدن نمونه شاخص، عکس‌ها باربد صفایی مهرو
اهمیت تنها جنس خزنده اندمیک ایران و تنها جنس اندمیک زاگرس
مهندس صفایی در توصیف اهمیت کشف این گونه جدید چنین گفت: «این گونه بدون‌تردید با تمامی گِکوهای انگشت برگشته فرق دارد چرا که برآمدگی منحصربفرد پشتی را که شاخصه آنها است، ندارد. در ضمن با گِکوهای کوچک هم که نیکولسکی در سال ۱۹۰۷م. کشف کرد، تفاوت‌های شاخص بالاخص در ناحیه دم دارد. از آنجایی که زیستگاه این جنس جدید استپ‌های جنگلی زاگرس است و میزان تخریب زیستگاه هم در کل این منطقه قابل‌ملاحظه است در نتیجه حفاظت از زیستگاه مهمترین مساله‌ای است که می‌بایست برای حفاظت از تنها جنس بومی شناخته‌شده در کوه‌های زاگرس با جدیت دنبال شود. توصیف علمی گونه‌ها، جنس‌ها، رده‌ها و راسته‌های مختلف اعم از پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست، ماهیان و … کاری است که محققان غیرایرانی سالها با افتخار آن را انجام داده‌اند اما در اینمورد خاص این اولین بار است که ایرانیان موفق شده‌اند تا یک جنس جدید را به نام خود ثبت علمی کنند. در بحث اهمیت این مساله شاید همین کافی باشد که تاکنون هیچ ایرانی هیچ جنس پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و حتی ماهی را توصیف علمی نکرده و گکوی پارسی نخستین جنس از خانواده گِکوها است که ایرانیان آن را با افتخار به دنیای علم جانورشناسی معرفی کردند. در خاتمه خاطرنشان می‌سازد گونه‌ای که بواسطه‌ی کشف این جنس جدید معرفی شد، نیز به افتخار جناب آقای مهندس هوشنگ ضیایی، استاد برجسته ایرانی با نام علمی (Parsigecko ziaiei) شناخته شد. این نام طبق قوانین بین‌المللی نامگذاری علمی در کل دنیا کاملاً معتبر خواهد بود و هیچ جانور یا زیستمند دیگری در جهان با این نام شناخته نخواهد شد.»
بسیار خوشحال شدیم از این رویداد و به این توصیف علمی افتخار میکنیم