هوش مصنوعی، عقل مصنوعی، اخلاق مصنوعی
یادم می‌آید سال‌ها پیش یک‌بار در جمع دوستان به شوخی گفتم احتمالا تا چند وقت دیگر اگر در خانه سرفه هم بکنید گوگل خبردار خواهد شد. به نظر می‌رسد شوخی شوخی این اتفاق جدی شده است. در آینده‌ی نه‌چندان دور شاید خانه‌های ما هم به دستیار هوشمند گوگل هوم مجهز شوند. دستیار هوشمندی که برای اطاعت از فرمان‌های ما ۲۴ ساعت در حال گوش فرا دادن به صحبت‌ها و مکالماتمان است. نفوذ هوش مصنوعی به زندگی ما همین الان هم آغاز شده و با روندی که تکنولوژی پیش گرفته به‌زودی همه‌جا را فرا خواهد گرفت؛ از موبایل، تبلت و ساعت هوشمند گرفته تا ماشین‌های خودران، گجت‌های واقعیت مجازی، ربات‌ها و حتی لوازم خانگی. پدیده‌ای به نام اینترنت اشیا هم در این میان کمک می‌کند تا تمام این محصولات مجهز به هوش مصنوعی بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. احتمالا تجسم دنیایی که در آن هوش مصنوعی ما را کاملا احاطه کرده است شما را هم اندکی مضطرب می‌کند. البته هنوز جایی برای نگرانی وجود ندارد؛ چرا که به نظر نمی‌رسد صرف نفوذ هوش مصنوعی در زندگی، خطری برای ما داشته باشد. البته تا جایی که بیش‌ازحد هوشمند نشده باشد.
چیزی که بیش از همه موجب نگرانی من در مورد هوش مصنوعی می‌شود این است که اساسا پدیده‌ی هوش بدون اختیار و امکان انتخاب معنی پیدا نمی‌کند. حتی در مورد موجودات زنده هم ما هوشمندی را با توجه به انتخاب‌های آن‌ها قضاوت می‌کنیم و به نظر می‌رسد هر چه موجودی هوشمندتر باشد قدرت انتخاب بیشتر و در نتیجه آزادی و اختیار بیشتری دارد. مهم‌تر این‌که هر چه موجودی هوشمندتر باشد آزادی و اختیار بیشتری را طلب می‌کند. انسان هوشمندترین موجود است و به همین دلیل محدود شدن جبری انتخاب‌های خود را برنمی‌تابد. بنابراین اگر قرار باشد هوش مصنوعی به معنای واقعی هوشمند باشد بعید نیست که سرانجام اختیار و آزادی خود را از ما طلب کند. حتی اگر خود هوش مصنوعی هم این درخواست را نداشته باشد احتمالا سرانجام انسان‌هایی ماجراجو در گوشه‌ای از دنیا دست به این تجربه‌ی خطرناک خواهند زد.
حال پرسش اصلی اینجاست که آیا هوشمندی به‌تنهایی کافی است؟ آیا انتخاب‌های خود ما تنها بر پایه‌ی هوش است؟ اینجاست که پای پدیده‌های پیچیده‌تری نظیر عقل و اخلاق به میان می‌آید. کافی است نگاهی به زندگی و انتخاب‌های خود بیندازید تا به‌خوبی درک کنید انتخاب‌های ما تنها بر پایه‌ی هوش نیست. چه‌بسا راه‌های بسیار هوشندانه‌ای برای رسیدن به یک هدف به ذهن ما خطور کند ولی ازآنجاکه آن‌ها را عاقلانه یا منطبق بر اصول اخلاقی نمی‌دانیم از عمل کردن به آن‌ها اجتناب می‌کنیم. بنابراین اگر قرار باشد هوش مصنوعی به توسعه یافتن ادامه دهد قطعا جایی در این مسیر به‌نوعی عقل مصنوعی و اخلاق مصنوعی هم نیاز خواهد داشت. ولی عقل و اخلاق پدیده‌هایی به‌مراتب پیچیده‌تر از هوش هستند که علی‌رغم تلاش طاقت‌فرسای فلاسفه و دانشمندان مختلف در طول تاریخ هنوز شناخت کاملی از آن‌ها نداریم. بااین‌حال حتی اگر فرض کنیم که روزی عقل و اخلاق مصنوعی هم به وجود آید، وضعیت بشر نشان می‌دهد که گاه هیچ‌چیز جلودار جاه‌طلبی‌های یک موجود هوشمند نیست!
