میراث چرنوبیل

درست ۳۰ سال پیش و در یک شب زیبای بهاری، مردم شهر پریپیات در اتحاد جماهیر شوروی، آرام در خانه‌هایشان خوابیده بودند. آن‌ها به خواب رفته بودند تا فردا، صبح روز تعطیل آخر هفته‌ی خود را شروع کنند. از چند ساعت قبل، در نیروگاه برق هسته‌ای مجاور اتفاقی در حال رخ دادن بود که کسی انتظارش را نداشت. اتفاقی به غایت بد که باعث شد رآکتور شماره‌ی ۴ نیروگاه منفجر شود. مردم شهر پریپیات در مجاورت نیروگاه چرنوبیل غافلگیر شده بودند. «الکساندر گالو» آن شب را به یاد می‌آورد. او می‌گوید: «مادرم با صدای شکستن پنجره‌های خانه از خواب پرید. او فکر کرد که شاید طوفان شده و رعد و برق زده است.»

این صدای مهیب، طنین انفجار رآکتور شماره‌ی ۴ بود. انفجاری که درست در ساعت ۱:۲۳ دقیقه‌ی بامداد ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ رخ داد. حادثه‌ی چرنوبیل، مهیب‌ترین حادثه‌ی هسته‌ای تاریخ است. نیروگاه به مدت ۱۰ روز در آتش سوخت و هزاران کیلومتر مربع را در دود فرو برد. الکساندر که آن زمان کلاس چهارم دبستان بود می‌گوید: «صبح روز بعد عمویمان به درب خانه آمد و از حادثه گفت. او برایمان تعریف کرد که فاجعه‌ی بزرگی رخ داده است.»

پریپیات شهری بود که دولت شوروی در دهه‌ی ۱۹۷۰ آن را برای اسکان کارکنان نیروگاه چرنوبیل ساخت. این شهر فقط ۳ کیلومتر از نیروگاه فاصله داشت. بعد از گذشت ۳۶ ساعت از وقوع حادثه، مردم شهر را تخلیه کردند. الکساندر این‌طور تعریف می‌کند: «به ما گفتند که فقط برای سه روز از خانه می‌روید و به محض تمیز شدن شهر، برمی‌گردید. یادم می‌آید که مردم به هنگام خروج خوشحال بودند و بعضی از آن‌ها حتی با راکت‌های تنیس آمده بودند تا چند روزی را تعطیل باشند و تفریح کنند. کسی فکرش را نمی‌کرد که دیگر به خانه بازنگردد.»

نیمه شب ۲۶ آوریل ۱۹۸۶، رآکتور شماره‌ی ۴ چرنوبیل منفجر شد.

اکنون پریپیات به معنی واقعی شهر ارواح است. ساختمان‌ها و پارک‌های خالی از سکنه و قدیمی که با معماری معروف اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده‌اند، خیلی ترسناک به نظر می‌رسند. به خصوص اینکه در دهه‌ی ۱۹۹۰ هرچه در شهر مانده بود غارت شد و حالا دیگر چیز زیادی باقی نمانده است. با این حال هنوز می‌توان در خانه‌ها، وسایل زندگی و حتی عروسک‌هایی که زمانی دختران کوچک با آن‌ها بازی می‌کردند را دید. حالا که انسان‌ها نیستند، طبیعت در حال تسخیر کردن شهر است. درخت‌ها از همه جا در آمده‌اند، خزه‌ها از آسفالت‌ها بیرون زده‌اند و حیوانات و پرنده‌ها همه جا دیده می‌شوند.

در شعاع ۳۰ کیلومتری نیروگاه، هیچ انسانی زندگی نمی‌کند. با این حال این‌جا سکوت محض برقرار نیست. به جز آواز پرندگان، می‌توان صدای «بیپ بیپ» شمارشگر گایگر گردشگرانی که این‌جا آمده‌اند را هم شنید. «نیکولای فومین» از سال ۲۰۰۹ گروه‌های گردشگری زیادی را به این منطقه آورده است. او که یک تور لیدر است، در این مدت بیشتر از ۵۰۰ تور به این منطقه ترتیب داده. به نظر او در نهایت طبیعت بر این جا چیره می‌شود. پریپیات اکنون بیشتر از شهر، شبیه به یک جنگل است. او می‌گوید که وقتی ساکنان قدیمی پریپیات را به این‌جا می‌آورم، حسابی تعجب می‌کنند. آدرس خانه‌هایشان را می‌دهند و از من می‌خواهند که آن‌ها را از خیابان‌ها و کوچه پس کوچه‌ها به خانه‌ی قدیمی‌شان ببرم. بعد از آن است که حسابی به گریه می‌افتند.

انگار که گردشگران دارند در قبرستان تاریک‌ترین خاطرات اوکراین قدم می‌زنند. آن‌ها به جاهای مختلفی برده می‌شوند. خیابان‌ها را چند بار آسفالت کرده‌اند تا انتشار آلودگی به حداقل برسد. ولی به محض اینکه شمارشگرهای گایگر را به پای یک درخت و جایی که خاک وجود دارد نشانه می‌رویم، به یک باره سر و صدای بوق آن بلند می‌شوند. فومین درجه‌ی آن را به ما نشان می‌دهد. ۱۰ میکروسیورت در ساعت، یعنی ۱۰۰ برابر بیشتر از میزان نرمالی که در جاهای دیگر جهان دیده می‌شود. فقط وقتی زیر دستگاه سی تی اسکن می‌روید چنین میزان تشعشعی دریافت می‌کنید.

هر سال گردشگران زیادی برای دیدن شهر خالی از سکنه‌ی پریپیات به نزدیکی نیروگاه می‌آیند.

با اینکه فومین خودش تور لیدر است، ولی از زیاد شدن تعداد گردشگران نگران شده. او می‌گوید: «من می‌بینیم که چطور از یک تور به تور بعدی چیزها تغییر می‌کنند. وسایل و لوازم دیگر سر جایشان نیستند.» مردم به چیزهایی که در شهر وجود دارد دست می‌زنند و آن‌ها را جابجا می‌کنند.

یکی از مراحل جذاب تور، نزدیک شدن به رآکتور شماره‌ی ۴ و قرار گرفتن در فاصله‌ی ۲۰۰ متری آن است. این بیشترین حدی است که گردشگران می‌توانند به نیروگاه نزدیک شوند. آن‌ها می‌توانند «تابوت» عظیمی را مشاهده کنند که روی رآکتور قرار گرفته است. این تابوت چیزی نیست جز سرپوشی که باعث می‌شود تشعشع از رآکتور خارج نشود. این تابوت جدید است و جایگزین تابوت اولیه‌ای شده که در همان سال ۱۹۸۶ روی آن قرار گرفته بود. تابوت جدید تا یک قرن آینده می‌تواند جلوی تشعشع را بگیرد.

فومین می‌گوید که مردم اوکراین دوست ندارند درباره‌ی چرنوبیل صحبت کنند و آن را قسمتی تاریک و تلخ از تاریخ کشورشان می‌دانند. به طور کلی آن‌ها خیلی درباره‌ی انرژی هسته‌ای صحبت نمی‌کنند. مردم وقت ندارند به آن فکر کنند. آن‌ها بیشتر نگران زندگی در شرایط جدید کشورشان هستند. به خصوص جنگ در مناطق شرقی. مردم اوکراین باید به فکر غذا، ارزش پول و بالا رفتن قیمت‌ها باشند.

یکی از همکلاسی‌های الکساندر گالو، عصر جمعه و درست چند ساعت قبل از وقوع حادثه برای ماهیگیری به نزدیکی نیروگاه رفته بود. الکساندر می‌گوید: «او به ما گفت که همه چیز چگونه رخ داد. درست در نزدیکی او اتفاق افتاد. آتش، شعله‌ها…» یک سال بعد همکلاسی الکساندر فوت کرد.

یکی از پزشکان بیمارستان امراض ناشی از تشعشع در کیف به نام «بوژنکو بوریسوویچ» می‌گوید که دو واقعیت متضاد وجود دارد. یکی واقعیتی است که دولت درباره‌ی بی‌خطر بودن زندگی در مناطق اطراف نیروگاه می‌گوید. واقعیت دیگر آن چیزی است که من هر روز در این بیمارستان می‌بینم. این مرکز پزشکی در یک آگوست ۱۹۸۶ راه افتاد و مردمی که تحت تاثیر تشعشعات حادثه بودند را پذیرش کرد. از آن زمان تا کنون به بیش از ۶۰۰ هزار بزرگسال و ۶۰ هزار کودک رسیدگی شده است. بوریسوویچ می‌گوید که پارسال ۱۰۰ کودک را به دلیل اثرات مخرب ناشی از تشعشعات بستری کردند.

هنوز افراد و کودکان زیادی تحت تاثیر تشعشعات هسته‌ای چرنوبیل قرار دارند.

آمار خیلی دقیقی از کسانی که تحت تاثیر تشعشعات حادثه قرار گرفته‌اند وجود ندارد. طبق چیزی که بوریسوویچ ارائه می‌کند، تا ۱۵ ژانویه‌ی ۲۰۱۵ بیش از دو میلیون نفر که ۴۵۳ هزار نفر آن‌ها کودک بودند تحت تاثیر قرار گرفتند. بوریسوویچ می‌گوید: «کودکان زیادی در منطقه‌ی آلوده زندگی می‌کنند و آلودگی از طریق آب و غذا وارد بدنشان می‌شود.» بچه‌ها و نوه‌های قربانیان چرنوبیل دارای مشکلات مادرزادی هستند. همه‌ی آن‌ها از چهار یا پنج بیماری مربوط به تشعشع هسته‌ای رنج می‌برند.

اوکراین حالا درگیر مشکلات خیلی زیادی است. مشکلاتی که باعث می‌شود قربانیان چرنوبیل نادیده گرفته شوند. جنگ و رکود اقتصادی باعث شده که این کشور خیلی جای خوبی برای زندگی نباشد. اوکراین دارای ۱۵ رآکتور در چهار نیروگاه هسته‌ای است. همه‌ی آن‌ها در زمان اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده‌اند و عمر ۱۲ تای آن‌ها تا سال ۲۰۲۰ به پایان می‌رسد. فقط بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵، سه رآکتور به دلیل حوادثی که برایشان پیش آمد تعطیل شدند. دو تای دیگر هم دارای مشکلات شدید ایمنی هستند. دولت سعی می‌کند که با انجام تعمیرات و بروزرسانی، عمر آن‌ها را ۱۰ سال دیگر تمدید کند. نکته این‌جاست که سال‌ها کسری بودجه باعث شده این رآکتورها در وضعیت مناسبی نگهداری نشوند و بنابراین اصلا حال و روز خوبی ندارند. اوکراین وامی برای اینکه رآکتورها را به استاندارد بین‌المللی برساند دریافت کرده است. بانک اروپایی بازسازی و توسعه، ۳۰۰ میلیون دلار از پروژه‌ی ۱.۴ میلیارد دلاری را تامین می‌کند. پروژه‌ای که قرار است تا پایان سال ۲۰۱۷ تمام شود. قرار است انجمن انرژی اتمی اروپا هم ۳۰۰ میلیون یوروی دیگر بپردازد. با این حال عده‌ی زیادی هم اعتقاد دارند که به جای رسیدگی به این نیروگاه‌ها، باید کاری کرد که اوکراین به سراغ انرژی‌های دیگر برود. واقعیت این است که بیش از نیمی از برق اوکراین از نیروگاه‌های هسته‌ای تامین می‌شود. دولت اوکراین باید به فکر جایگزین کردن آن‌ها باشد. اگر دوباره حادثه‌ای رخ دهد، به مرزهای اوکراین محدود نخواهد بود و کشورهای همسایه را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.

منبع: Huffington Post