ویروس زیکا سلول‌های در حال رشد مغز را می‌کشد
ویروس زیکا و البته وحشت از آن همچنان درحال گسترش است. اکنون دو پژوهش جدید دقیقا نشان می‌دهند که چگونه این ویروس باعث نقص در رشد مغز نوزادان می‌شود. به نظر می‌رسد که این ویروس سلول‌های در حال رشد مغز را می‌کشد. این پژوهش پیرو این نشانه که مادران آلوده به ویروس، نوزادان مبتلا به میکروسفالی به دنیا می‌آورند صورت گرفته است. میکروسفالی نوعی بیماری است که نوزادان با سر کوچک به دنیا می‌آیند و در کل فرد وقتی بزرگ می‌شود همچنان سر کوچک‌تر از حالت نرمال دارد. این پژوهش را دو گروه به صورت مستقل انجام داده‌اند. آن‌ها نشان دادند که ویروس سلول‌های بنیادین عصبی را آلوده می‌کند. این سلول‌ها سنگ بنای نورون‌ها و دیگر سلول‌های مغز هستند.
«مدلین لنکستر» (Madeline Lancaster) که یک زیست‌شناس رشد در دانشگاه کمبریج است و روی رشد مغز انسان مطالعه می‌کند می‌گوید: «این یافته اهمیت خیلی زیادی دارد.» او ادامه می‌دهد که نتایج بدست آمده در این پژوهش کاملا با آن‌چه در کودکان میکروسفالی می‌بینیم همخوان هستند.
ویروس زیکا از جنگلی به همین نام در اوگاندا نام‌گذاری شده است. این ویروس معمولا عوارض خیلی خفیفی مثل تب و تحریک‌های پوستی برجای می‌گذارد. ولی از وقتی که در سال گذشته این ویروس شروع به گسترش در شمال شرق برزیل کرد، پزشکان متوجه افزایش تولد نوزادان متولد به میکروسفالی شدند. این درحالیست که مادران آن‌ها می‌گویند وقتی باردار بودند نشانه‌های این بیماری مثل تب و تحریک‌های پوستی را داشتند. با این حال یافتن ارتباط دقیق میان ویروس و میکروسفالی مشکل است چرا که تشخیص دقیق ابتلا به این ویروس از طریق آزمایش خون فقط تا یک هفته بعد از مبتلا شدن به آن ممکن است.
با این حال به جز آزمایش خون، شواهد دیگری وجود داشت. مثلا پژوهشگران توانستند در مایع آمنیوتیک زنان بارداری که از طریق سونوگرافی مشخص شده بود جنین آن‌ها میکروسفالی دارد، ویروس را پیدا کنند. بعلاوه‌ی اینکه در بافت مغز نوزادان میکروسفالی هم این ویروس وجود داشت. با این حال از آن‌جا که تا به حال پژوهشگران خیلی کم روی شناخت این ویروس کار کرده بودند، اطلاعات کمی برای فهم اینکه ویروس چگونه آسیب می‌زند داشتند.
سر کودک میکروسفالی نسبت به کودک عادی
برای اندازه‌گیری تاثیر ویروس بر سلول‌های درحال رشد مغز، پژوهشگران دانشگاه جان هاپکینز در بالتیمور مریلند و دانشگاه فلوریدا سلول‌های بنیادی پرتوان القایی (IPS) را در دیش آزمایشگاهی قرار دادند. سلول بنیادی پرتوان به سلول‌هایی گفته می‌شود که می‌توانند سلول‌های چندین بافت را تولید کنند. سلول‌های بنیادین پرتوان القایی هم نوعی از سلول‌های بنیادی پرتوان هستند که می‌توان آن‌ها را به طور مستقیم از سلول‌های بالغ بوجود آورد. سپس این سلول‌ها را در معرض ویروس زیکا قرار دادند. آن‌طور که دانشمندان در نشریه‌ی Cell Stem Cell گزارش داده‌اند، ویروس به راحتی سلول‌های بنیادین را آلوده کرد. سه روز بعد از وارد کردن ویروس به دیش کشت سلول‌های بنیادین، ۸۵ درصد سلول‌ها آلوده شدند. جالب این‌جاست که وقتی این ویروس به محیط کشت سلول‌های رویانی کلیه، سلول‌های بنیادین جنینی و سلول‌های تمیز داده نشده‌ی IPS وارد شد بعد از سه روز توانست فقط کمتر از ۱۰ درصد آن‌ها را آلوده کند. سلول‌های نابالغی که از سلول‌های پروژنیتور گرفته شده بودند هم کمتر نسبت به ویروس مستعد بودند. سه روز بعد از دریافت ویروس کمتر از ۲۰ درصد آن‌ها آلوده شدند. در آزمایشی دیگر پژوهشگران متوجه شدند که ویروس می‌تواند جلوی رشد نوع دیگری از سلول بنیادین عصبی را بگیرد. وقتی پژوهشگران سلول‌های در حال رشد را به ویروس آلوده کردند ویروس خیلی سریع بیشتر نوروسفرها را از بین برد و تعداد کمی از آن‌ها را سالم باقی گذاشت. نوروسفرها خوشه‌هایی از سلول‌های بنیادین عصبی هستند. ارگانی که با سلول‌های باقی مانده بوجود می‌آمد (مدل کوچک شده‌ای از بافت) معمولا تا کمتر از نصف میزان نرمال رشد می‌کرد.
با این وجود همچنان پرسش‌های زیادی درباره‌ی ویروس زیکا و ارتباط آن با تولد نوزادان ناقص‌الخلقه وجود دارد. پژوهشگران حتی با ویروس‌های مشابه زیکا مثل دنگو هم آزمایش‌‌ها را تکرار می‌کنند. اکنون آن‌ها باید بفهمند که ویروس چگونه از جفت رد می‌شود و جنین را مستقیم آلوده می‌کند. این کاری است که بیشتر ویروس‌ها نمی‌توانند انجام دهند.
منبع: ScienceMag
