طرح رجیستری چگونه جلوی ورود گوشی‌های قاچاق را می‌گیرد؟

طرح رجیستری از جمعه هفته گذشته در شرایطی آغاز به کار کرد که عمر تلاش برای مبارزه با قاچاق دستگاه‌های موبایل و ایجاد یک سامانه قدرتمند بازدارنده در این حوزه به بیش از یک دهه می‌رسد. چرا طرحی که در سال ۱۳۸۵ شروع شد به شکست انجامید و مکانیزم جدید طراحی شده به چه شکل می‌تواند جلوی گوشی‌های قاچاق را بگیرد؟ این سامانه چگونه محصولات قاچاق را از محصولاتی که به چه شکل قانونی وارد کشور شده‌اند تشخیص می‌دهد؟ سعی کرده‌ایم در این نوشته به سوالاتی که درباره شیوه کار طرح رجیستری وجود دارد به طور خلاصه پاسخ بدهیم.

شکست طرح با IMEI های قلابی

سال ۱۳۸۵ بود که طرح رجیستری برای اولین بار اجرا شد و ظرف مدتی کمتر از یک سال با شکست روبرو شد. اما ایده اصلی طرح رجیستری در آن سال چه بود؟ طرح رجیستری سال ۱۳۸۵ براساس شناسه‌هایی با نام IMEI پی‌ریزی شده بود. هر  دستگاهی که سیم‌کارت در آن قرار می‌گیرد به ازای هر سیم کارت یک شناسه IMEI دارد. با ورود این دستگاه‌ها به گمرک، شماره IMEI آن‌ها اظهار و در سامانه ثبت می‌شد. در این شرایط بنا بر این بود که فقط به دستگاه‌هایی اجازه تماس مخابراتی داده شود که شناسه IMEI معتبر دارند و به صورت رسمی و قانونی وارد کشور شده‌اند. اما زمان زیادی نگذشت که مشخص شد اگر فردی به یک شناسه IMEI معتبر دسترسی داشته باشد می‌تواند از این شناسه برای صدها گوشی استفاده کند. بررسی‌های انجام شده در بازار موبایل ایران نشان می‌دهد شناسه‌های IMEI وجود دارند که از هر کدام آن‌ها بیش از ۱۰۰ هزار بار کپی شده است. این شرایط به وضوح نشان داد که طرح آنطور که پیشتر فرض شده بود قابلیت اجرایی ندارد و باید در برخی از اصول آن تجدید نظرهایی انجام شود.

حمله دوم به گوشی‌های قاچاق

هر دستگاه سیم‌‎کارت‌خور که بخواهد از شبکه مخابراتی استفاده کند مجموعه‌ای از اطلاعات را برای اپراتور ارسال می‌کند. یکی از این مولفه‌ها شماره دستگاه یا IMEI آن است، مولفه دیگر شماره موبایل کاربر یا MSISD است و مولفه سوم شماره چیپ‌ست سیم‌کارت یا IMSI است. در واقع برای برقراری هر تماس ابتدا هر یک از طرفین باید این اطلاعات را ارسال کنند و سپس می‌توانند امکان تماس مخابراتی داشته باشند.

طرح جدید رجیستری براساس ترکیب این سه مولفه تنظیم شده است. در این طرح سیستم جدید CID که توسط سازمان تنظیم مقررات اداره می‌شود به وجود آمده که ترکیب مولفه‌های مختلف یعنی شماره دستگاه، شماره موبایل و شماره چیپ‌ست سیم‌کارت را کنار هم نگه‌داری می‌کند.

طرح رجیستری حاصل سه‌سال مطالعه و سال‌ها تجربه

تدوین چنین طرح دقیقی که بتواند همه حفره‌های احتمالی را شناسایی کند به حدود ۳ سال مطالعه نیاز داشت. در عین حال بعضی از کشورهای اطراف مانند ترکیه و لبنان پیش از ایران این سیستم را به کار گرفته‌اند، به آن شکل عملیاتی داده‌اند و در حال حاضر آن را در کشور‌های‌شان اجرا می‌کنند. در عین حال  ITU یا اتحادیه بین‌المللی مخابرات هم طرح مورد بحث را تایید کرده است.

اما برای ساخت چنین پایگاه داده‌‎ای در سیستم جدید CID به ترکیب نیرو چند بخش مختلف کشور نیاز بود. سیستم امور گمرکی در کنار سامانه تجارت داخلی و سیستم همتا.

کالا رصد می‌شود

به محض ورود کالا به کشور از طریق گمرک شناسه‌های IMEI صادر خواهد شد با این تفاوت که این شناسه‌ها که توسط گمرک اعلام شده از طرف سامانه تجارت داخلی با مکانیزم‌هایی رصد خواهند شد. سامانه تجارت داخلی مسیر انتقال مالکیت IMEI را از توزیع‌کنندگان تا سطح خرده‌فروشان و مشتریان دنبال می‌کند.

وقتی مصرف کننده گوشی را دریافت کند همراه با آن یک کد فعال‌سازی هم دریافت خواهد کرد. به محض اینکه مصرف‌کننده سیم‌کارت را داخل محصولی که به شکل قانونی وارد شده قرار دهد و کد را فعال کند شماره دستگاه، شماره موبایل و شماره چیپ‌ست سیم کارت در داخل سیستم همتا ضبط می‌شود. در این شرایط اطلاعات در اختیار سامانه CID قرار می‌گیرد و اپراتورهای مخابراتی برای در اختیار قراردادن امکان اتصال به شبکه باید از سامانه CID استفاده کند. به این شکل گوشی‌ها قاچاق که کد فعال‌سازی ندارند نمی‌توانند از امکانات مخابراتی استفاده کنند.

دولت امیدوار است که با اتخاذ این سیستم پیچیده، دیگر امکان ورود گوشی قاچاق به ایران وجود نداشته باشد و این بار طرح رجیستری به طور کامل با موفقیت انجام شود.