تلسکوپ فضایی هابل ۲۹ ساله شد
۴ اردیبهشت ۱۳۶۹ تلسکوپ فضایی هابل سوار بر شاتل فضایی دیسکاوری به فضا پرتاب شد. تلسکوپی انقلابی در دنیای نجوم که در طول ۲۹ سال فعالیتش بارها بشر را شگفت‌زده کرده است. تلسکوپ هابل یکی از مهم‌ترین ابزارهای اخترشناسان برای شناخت عالم است. اما تاثیر این تلسکوپ تنها به جامعه‌ی علمی و آکادمیک محدود نمی‌شود. تلسکوپ هابل یکی از شناخته‌‌‌شده‌ترین ابزارهای نجومی در میان عموم مردم است. تصاویر و داده‌های این تلسکوپ جدا از ارزش علمی بسیار چشم‌نواز و خیره‌کننده‌اند و همین مسئله هابل را به تلسکوپی خاص در دنیای نجوم تبدیل کرده است.
تلسکوپی که بالاتر از جو زمین عالم را نظاره می‌کند. جایی که خبری از تاثیرات مخرب جو بر تصاویر نجومی نیست و این تلسکوپ ۲/۴ متری می‌تواند تصاویر و داده‌هایی بسیار دقیق، حتی دقیق‌تر از برخی از تلسکوپ‌های بزرگ‌تر زمینی، ثبت کند.
هابل هر سال بخش کوچکی از وقت رصدی بسیار ارزشمندش را به ثبت یک تصویر خاص اختصاص می‌دهد؛ تصویری که به مناسبت سالگرد پرتاب این تلسکوپ منتشر می‌شود. امسال هابل به مناسب تولد ۲۹ سالگی‌اش به سراغ سحابی خرچنگ جنوبی رفت و نمایی باشکوه از این سحابی را به ثبت رساند.
سحابی خرچنگ جنوبی. تصویری به مناسبت بیست و نهمین سالگرد پرتاب تلسکوپ فضایی هابل.
Credit: NASA, ESA, and STScI
ساختار ساعت شنی مانند این سحابی جلوه‌ای خاص به آن داده است. این ساختار بر اثر برهم‌کنش‌های گرانشی بین دو ستاره که در مرکز این سحابی جای گرفته‌اند ایجاد شده است. یک غول سرخ و یک کوتوله‌ی سفید در مرکز سحابی خرچنگ جنوبی قرار دارند. ستاره‌ی غول سرخ که آخرین مراحل زندگی‌‌اش را می‌گذراند و خود در نهایت به کوتوله‌ی سفید تبدیل می‌شود، لایه‌های بیرونی خود را به بیرون پرتاب می‌کند. تبدیل ستاره به غول سرخ در آخرین مراحل زندگی ستاره‌ها رخ می‌دهد. جایی که ستاره منبسط و سرد می‌شود و رنگ آن با کاهش دما به قرمز تغییر پیدا می‌کند. در چنین شرایطی غول سرخ به تدریج لایه‌های بیرونی خود را از دست می‌دهد و مواد به فضای اطراف ستاره پرتاب می‌شوند.
در سحابی خرچنگ جنوبی بخشی از موادی که از غول سرخ به بیرون پرتاب شده‌اند بر اثر نیروی گرانش به سمت کوتوله‌ی سفید روانه می‌شوند. کوتوله‌ی سفید نیز در نهایت و پس از آن که مقدار مواد جمع شده در اطراف آن به حد مشخصی رسید آن‌ها را به بیرون پرتاب می‌کند. نتیجه‌ی این فرآیند تشکیل این ساختار خاص و پیچیده بوده است. فرآیندی که در نهایت متوقف خواهد شد. اما تا آن زمان ممکن است چند فوران دیگر نیز اتفاق بیفتد و ساختارهای دیگری نیز در این سحابی شکل بگیرد.
سحابی خرچنگ جنوبی برای اولین بار در سال ۱۹۶۷ میلادی ثبت شد. اما در آن زمان و با توجه به دقت پایین ابزارها جزئیات چندانی از این جرم دیده نشد و توجه خاصی را به خود جلب نکرد. پس از آن و با رصدهای تلسکوپ‌های رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (ESO) در رصدخانه‌ی لاسیا (La Silla) در سال ۱۹۸۹ بخشی از ساختار این سحابی آشکار شد. در تصاویر این تلسکوپ‌ها تنها ساختار ساعت شنی مانند بیرونی آشکار شد و بخش مرکزی پرنور تفکیک نشده بود.
تا این که تلسکوپ هابل در سال ۱۹۹۹ سحابی خرچنگ جنوبی را رصد کرد و توانست از تمام ساختار آن با دقتی بیش از پیش تصویربرداری کند. در تصویر هابل ساختارهای مرکزی این سحابی نیز تفکیک شدند.
اکنون تلسکوپ هابل پس از ۲۰ سال نگاهی دوباره به سحابی خرچنگ جنوبی انداخت تا تولد ۲۹ سالگی‌اش را جشن بگیرد. اتفاقی که نشانه‌ای از داستان‌ها و ماجراهای طولانی است که هابل از زمان پرتاب تا کنون پشت سر گذاشته است.
ناسا قرار است در سال ۲۰۲۱ تلسکوپ فضایی جیمز وب، جانشین تلسکوپ هابل، را به فضا پرتاب کند و حتی طرح‌هایی نیز برای جانشین تلسکوپ جیمز وب در نظر دارد.
سایز بزرگ‌تر این تصویر را می‌توانید در این جا ببینید.
عکس کاور: تصویری از تلسکوپ هابل در مدار زمین.
Credit: NASA/ESA
