خاکستر دیجیتالی

با گشتی در شبکه‌های اجتماعی، افرادی را می‌بینیم که رها از هرگونه دغدغه‌ای، افکار یا تصاویر شخصی خود را به‌طور گسترده به اشتراک می‌گذارند. در این نوشته، به‌درستی یا نادرستی این رفتار نمی‌پردازم. پیچیدگی رفتار افراد در فضای اینترنت آن‌قدر زیاد است که به این سادگی‌ها نمی‌‌شود برایش حکم صادر کرد. در عوض می‌خواهم، بدون قضاوت در مورد رفتار افراد، پاسخی قانع‌کننده برای یک سوال اساسی پیدا کنم: آیا می‌شود اطلاعات شخصی را به‌طور کامل از روی اینترنت پاک کرد؟

‌‌‌ ‌‌‌‌         ‌‌‌‌    ‌‌‌‌

با فیسبوک شروع می‌کنم. این شبکه‌ی اجتماعی در بخش راهنمای خود اطلاعاتی را برای غیرفعال کردن و پاک کردن پروفایل کاربری‌‌ در اختیارتان قرار می‌دهد. در بخشی از این راهنما نوشته شده «وقتی شما حساب کاربری‌تان را غیرفعال (Deactivate) می‌کنید، دیگر کسی آن را روی فیسبوک نخواهد دید.» اما بر اساس راهنمای فیسبوک، در این حالت امکان برگردان حساب کاربری وجود دارد. فیسبوک در همان صفحه‌ی راهنما می‌گوید: «وقتی حساب کاربری‌تان را به‌طور کامل پاک کنید (Permanent Delete)، امکان بازگرداندن حساب کاربری وجود نخواهد داشت.» البته کمی جلوتر در همان صفحه اشاره می‌شود که کپی‌هایی از اطلاعات کاربران در دیتابیس‌های فیسبوک برای دلایل فنی ذخیره می‌شود. اما آن دلایل فنی کدام‌اند؟ چرا فیسبوک باید اطلاعات ما را با وجود حذف کامل حساب کاربری، برای خودش حفظ کند؟ توضیحات فیسبوک یک معنا بیشتر ندارد و آن این است که پاک شدن حساب کاربری از روی یک یا چند سرور، لزوما به معنای حذف کامل داده‌های شما از روی تمام دیتابیس‌های فیسبوک نیست.

در واقع اطلاعات پاک‌شده فقط مواردی هستند که خود کاربر می‌بیند. کاربر پس از حذف حساب کاربری، دیگر هیچ اطلاعاتی را از خود نمی‌بیند و گمان می‌کند همه چیز به‌ شکل کامل پاک شده. به عبارت دیگر همه‌ی داده‌های شما لزوما پاک نمی‌شود؛ در واقع، اتصال اطلاعات باقیمانده‌ی شما (یا همان بقایای دیجیتالی‌تان) از شناسه‌ی اختصاصی (personal identifiers) شما قطع می‌شود.

با وجود حذف حساب کاربری فیسبوک، کپی‌هایی از اطلاعات کاربران در دیتابیس‌های این شرکت برای دلایل فنی ذخیره می‌شود.

 موضوع پاک نشدن کامل حساب کاربری تنها به فیسبوک محدود نیست. تقریبا هیچ‌یک از شرکت‌ها، در مورد چگونگی حذف پروفایل‌ها یا پاک شدن تاریخچه‌ی فعالیت کاربران، اطلاعات شفافی را ارایه نمی‌دهند. مثلا در گوگل شما می‌توانید جی‌میل خود را پاک کنید. اگر سری به صفحه‌ی راهنمای پاک کردن جی‌میل بزنید، به نکته‌ی جالب برخورد می‌کنید. در بخش انتهایی (آخرین بند) این صفحه دستورالعمل‌هایی برای بازگرداندن حساب جی‌میل ارایه شده.  گوگل می‌گوید: «اگر شما حساب کاربری جی‌میل‌تان را پاک کردید ولی حالا می‌خواهید آن را برگردانید، ما در بازیابی حساب‌تان به شما کمک می‌کنیم. پس از گذشت چند هفته [از پاک شدن حساب جی‌میل] داده‌های حساب جی‌میل‌تان ممکن است دیگر در دسترس نباشند.»

این سیاست گوگل، قابل درک است. گوگل می‌خواهد کاری کند که اگر کاربران به‌طور اتفاقی جی‌میل خود را پاک کردند یا قربانی هک شدند، بتوانند حساب کاربری خود را باز پس بگیرند. در زمینه‌ی پاک کردن اطلاعات شخصی، گوگل هم تقریبا مثل فیسبوک عمل می‌کند. گوگل به شما اجازه می‌دهد تاریخچه‌ی جست‌وجوهایتان را پاک کنید؛ بااین‌حال این شرکت لاگ جست‌وجوهای شما را جایی نگه می‌دارد. به عبارت دیگر، جست‌وجوهای شما پاک نمی‌شوند بلکه ارتباطشان با حساب کاربری‌تان در گوگل، موقتا قطع می‌شود. در یک کلام داده‌های مربوط به شما به‌صورت «ناشناس» (anonymized) روی سرورهای گوگل باقی می‌ماند.

با پاک کردن یک حساب کاربری در اینترنت، ارتباط داده‌های فرد با حساب کاربری‌اش قطع می‌شود. اکثر شرکت‌ها هیچ‌گاه به شما قول حذف همه‌ی داده‌ها را نمی‌دهند. حتی برخی از آن‌ها به‌طور ضمنی از امکان بازگرداندن داده‌ها هم صحبت می‌کنند. شرکت‌ها در قبال اطلاعات شخصی کاربران عمدا یا جبرا شفاف‌سازی نمی‌کنند.

اما همین‌جا سوال مهم دیگری را مطرح می‌کنم. آیا ناشناس‌شدن داده‌ها می‌تواند مشکل را به‌طور کامل حل کند؟ با کمی بدبینی پاسخ منفی است. شرکت‌ها در قبال اطلاعات شخصی کاربران عمدا یا جبرا شفاف‌سازی نمی‌کنند. یک سناریو وجود دارد که به هزینه‌بر بودن مدیریت داده‌های کاربران اشاره دارد. بر اساس این نقطه‌نظر، عدم شفافیت شرکت‌ها در مورد اطلاعات شخصی کاربران را می‌توان این‌گونه تحلیل کرد: باز هم فیسبوک و گوگل را مثال می‌زنم. کپی‌هایی از حساب‌های کاربری فیسبوک و گوگل در دیتاسنتر‌های مختلف در سراسر دنیا وجود دارد و پاک کردن و حتی ردیابی همه‌ی این داده‌ها برای این شرکت‌ها هزینه‌بردار است.

هنوز کسی نمی‌داند که دقیقا چه داده‌هایی پاک می‌شوند، یا این‌که داده‌های باقی‌مانده به چه میزان قابل‌شناسایی هستند. هرچند هم موارد جست‌وجوی شما در اینترنت معمولی و بی‌خطر باشند، باز هم ممکن است همان‌‌ها در کنار سایر رفتارهای شما در جامعه‌ و شبکه‌های اجتماعی، روزی گریبان‌تان را بگیرد.

با همه‌ی این تفاسیر، چگونه اطلاعات ما از میان خاکستر دیجیتالی دوباره زنده می‌شود؟ شاید یک هکر این کار را انجام بدهد. حتی اگر شرکتی مثل گوگل، فیسبوک یا اپل (به عنوان بزرگان این عرصه) سخت‌گیرانه‌ترین تدابیر را برای حفظ اطلاعات بیندیشند، باز هم امکان درز اطلاعات به فضای اینترنت وجود دارد.

بزرگ‌ترین سرمایه‌ی شرکت‌هایی مثل فیسبوک و گوگل، تعداد زیاد کاربران و داده‌های مربوط آن‌هاست. این شرکت‌ها و حتی رقبای کوچک‌شان تلاش می‌کنند تا به این آسانی اعتبار خود را از دست ندهند. اگر خوش‌بین باشیم، باید بگوییم که آن‌ها به سهم خود وظایف‌شان را در حفظ اطلاعات خصوصی ما انجام می‌دهند. اما وظیفه‌ی کاربران چیست؟ بالاتر بردن سطح آگاهی، به‌روز نگه‌داشتن اطلاعات و آینده‌نگر بودن، خردمندانه‌ترین راه‌حل‌های ممکن هستند.

شما با این مشکل چه‌طور برخورد می‌کنید؟ آیا باید از خیزش صفرو‌یک‌های نامیرا از خاکستر دیجیتالی ترسید؟!

‌‌‌      ‌‌‌