حیواناتی که حوصله بزرگ کردن فرزند ندارند

آیا می‌دانستید برخی از حیوانات علاقه‌ای به بزرگ کردن فرزندانشان ندارند و سرپرستی و قیمومیت آن‌ها را به والدین دیگری تفویض می‌کنند! امروز می‌خواهیم شما را با یک پرنده و یک پروانه عجیب آشنا کنیم که برای بزرگ کردن فرزندان خود شیوه‌ای کاملا متفاوت را برگزیده‌اند. شیوه‌ای که شاید از نظر برخی از ما فریبکارانه باشد اما اوج هوشمندی را در دنیای حیوانات روایت می‌کند.

پروانه آبی بزرگ و راز حمله به قلعه تروا

پروانه بالغ آبی بزرگ

برخی از پروانه‌ها مانند پروانه آبی بزرگ یک روی سیاه دارند. البته پروانه‌های بالغ در این میان گناهی ندارند و از شهد گل‌ها و گیاهان تغذیه می‌کنند اما فرزندان جوان آن‌ها اغلب سایر حشرات را می‌خورند. پروانه آبی بزرگ یکی از آن چند گونه پروانه‌ای است که از مورچه‌ها تغذیه می‌کند. این پروانه با نیرنگی خاص، یک نوع مورچه قرمز را فریب می‌دهد و مورچه‌های از همه‌جا بی‌خبر هم پروانه را به مقر فرماندهی‌شان برده و تیمار می‌کنند. پروانه‌های جوان، ماه‌ها در ضیافت لانه مورچه‌ها باقی می‌مانند و از لاروهای آن‌ها تغذیه می‌کنند و زمانی هم که بال‌هایشان تا حد لازم رشد کرد، برای بهره بردن از نور خورشید از لانه مورچه‌ها خارج می‌شوند.

پروانه ماده آبی هر کدام از تخم‌هایش را بر روی یک گیاه آویشن وحشی می‌گذارد. لاروها ظرف سه هفته اول از شهد گیاه آویشن تغذیه می‌کنند و سپس همچون قطره آب به زمین می‌افتند و یک مایع شیرین از خود ترشح می‌کنند که باعث جلب مورچه‌ها شده و آن‌ها را فریب می‌دهد. این روش خیلی ساده پروانه‌های جوان برای ورود به دژ دفاعی مورچه‌ها کافی است.

اما سوال اینجاست که مورچه‌ها چطور متوجه حضور بیگانگان نمی‌شوند؟

لاروهای فریبکار

یک مورچه بی‌خبر در حال حمل لارو پروانه بزرگ آبی

داستان از آنچه تصور می‌کنید ساده‌تر است، در حقیقت لاروهای پروانه وانمود می‌کنند که یکی از لاروهای مورچه‌ها هستند و از این طریق آن‌ها را فریب می‌دهند. آن‌ها در عین حال یک ماده شیمیایی هم از خود آزاد می‌کنند که برای مورچه‌ها تداعی‌کننده بوی لاروهای خودشان است. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که در این میان احتمالا اصواتی هم بازتاب می‌‌دهند که مشابه اصوات ملکه مورچه‌ها است و به همین دلیل است که مورچه‌ها به‌راحتی فریب می‌‌خورند. مرز ناآگاهی مورچه‌ها از خطر به حدی است که دیده شده اغلب خود آن‌ها هستند که به جستجوی این مهمان‌های ناخوانده می‌روند. زمانی که لارو پروانه توانست مورچه را با ترشح شهد شیرینش جذب کند، آنگاه مانند یک لارو مورچه رفتار می‌کند. این امر باعث می‌شود که مورچه لارو کشنده را بلند کند و با خود تا لانه حمل کند.

زمانی که لارو پروانه وارد لانه مورچه‌ها شد، درست مانند یک شکارچی حریص رفتار می‌کند و خیلی راحت لارو مورچه‌ها را گرفته و از آن‌ها تغذیه می‌کند. بعد از حدود ۹ ماه، لاروها تبدیل به شفیره شده و سپس پروانه می‌شوند. پروانه نیز سرانجام از لانه مورچه‌ها به بیرون می‌خزد و وارد فضای آزاد می‌شود. اما این داستان یک نکته جالب دیگر هم دارد، پروانه‌های آبی بزرگ   برای بقا تنها به یک گونه مورچه وابسته هستند و به سایر گونه‌های مورچه توجهی نمی‌کنند. پروانه آبی بزرگ بالغ یک پروانه زیباست که در کلونی‌های کوچک زندگی می‌کند و به‌ندرت دورتر از جایی که متولد شده و رشد کرده، پرواز می‌کند. این پروانه تنها چند هفته زندگی می‌کند و طول عمرش فقط تا آن اندازه است که جفت خودش را پیدا کند و تخم بگذارد.

پروانه‌های بزرگ آبی اغلب در نزدیکی محل تولدشان یافت می‌شوند.

تا امروز در حدود ۵ هزار گونه از پروانه‌های آبی بزرگ شناسایی شده است. پروانه‌های مشابهی از همین خانواده در سرتاسر دنیا یافت می‌شوند که بسیاری از آن‌ها در زمان لاروی‌شان از لارو مورچه‌ها تغذیه می‌کنند. یک لارو پروانه زمانی که داخل لانه مورچه‌هاست، می‌تواند بیش از ۵۰۰ لارو مورچه را بخورد. پروانه‌های آبی بزرگ ۵ الی ۱۰ روز در تخم هستند، ۹ ماه به‌عنوان لارو در لانه مورچه‌ها زندگی می‌کنند و ۲ ماه نیز در مرحله شفیرگی و تنها یک ماه هم به‌عنوان یک پروانه بالغ پرواز می‌کنند. طول عمر پروانه‌های بالغ بیش از ۳ الی ۴ هفته نیست. متاسفانه این پروانه‌های زیبا امروزه در بسیاری نقاط جهان در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند و دلیل عمده آن هم نابودی زیستگاهشان است.

فرزند بزرگ‌تر از والدین

لانه یک صعوه کوچک که تخم کوکو در آن گذاشته شده، تفاوت تخم‌ها قابل رؤیت است.

قضاوت در مورد پرنده‌ای که از لانه سسک‌ها (گروهی از گنجشک‌سانان)، صعوه‌ها و پیپت‌ها برای تخم‌گذاری سوءاستفاده می‌کند، طبیعتا کار راحتی نیست. اما به هر حال واقعیت این است که کوکوها کوچک‌ترین علاقه‌ای به نگهداری از جوجه‌هایشان ندارند و به‌راحتی قیمومیت فرزندان خود را به سایرین واگذار کرده و از زیربار مسئولیت شانه خالی می‌کنند. کوکوی ماده هر ساله به طور میانگین ۱۲ تخم را در ۱۲ لانه مختلف می‌گذارد. شباهت تخم‌های کوکو با تخم‌های میزبانان از همه جا بی‌خبر تاثیر به سزایی در موفقیت این شبیخون دارد. جالب اینجاست که تخم‌های کوکوی ماده یکسری ویژگی‌های خاص دارند و دقیقا همین ویژگی‌هاست که پذیرش آن‌ها را توسط والدین جدید تسهیل می‌کند.

هنوز  مشخص نیست که کوکوهای ماده به چه شکلی لانه‌های­ میزبانان را انتخاب می‌کنند، اما بی‌تردید ویژگی‌های زیستگاه و غریزه بازگشت به محل تولد چندان هم بی‌تأثیر نیست. کوکوها ظاهرا مدت‌ها وقت صرف پیدا کردن لانه میزبانان می‌کنند و بعد از یافتن لانه مورد نظر با صبوری منتظر خروج میزبان می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که در این پروژه شبیخون گونه هم کوکوی ماده و هم کوکوی نر نقش دارند، یکی از مهم‌ترین فاکتورهای تضمین موفقیت هم همین همکاری مشترک با یکدیگر است.

در این تصویر یک کوکوی بالغ را مشاهده می‌کنید. این پرنده در ایران هم پراکنش دارد.

پس از آنکه لانه توسط کوکوی نر و ماده شناسایی شد، کوکوی نر نقش نگهبانی و دفاع و کوکوی ماده نیز نقش بازیگر خط مقدم را بر عهده می‌گیرد. کوکوی ماده‌ای که وارد لانه یک پرنده دیگر می‌شود، باید بسیار سریع عمل کند و قبل از بازگشت صاحب‌خانه نه‌تنها تخم صاحب‌خانه را به بیرون پرت کند بلکه در عین حال تخم خود را هم به شکلی جایگذاری کند تا بعدا توسط میزبان مورد پذیرش قرار گیرد. این کار همیشه هم راحت نیست، جنگ میان کوکوهای ماده برای تصاحب یک لانه پدیده رایجی است و بارها دیده شده. جالب اینجاست که اگر یک کوکوی ماده وارد لانه‌ای شود که پیش از وی تخم یک کوکو در آن گذاشته شده،درنگ نمی‌کند و تخم کوکوی قبلی را سریعا به بیرون پرتاب می‌کند و تخم خود را جایگزین می‌سازد. به همین دلیل  است که کوکوهای ماده اغلب به همراه جفت‌هایشان از محدوده‌های تخم‌گذاری با دقت محافظت کرده و از ورود سایر همنوعانشان به لانه تسخیر شده با چنگ و دندان ممانعت می‌کنند.

در این تصویر یک پرنده کوچک به نام دم بادبزنی را می‌بینید که در حال تغذیه یک جوجه کوکو بزرگ‌تر از خود است

جوجه کوکوها طی ۱۲ روز و گاهی هم زودتر از سایر خواهر و برادران رضاعی متولد می‌شوند. جوجه‌های کوکو هم علاقه‌ای به خواهران و برادران از تخم درنیامده‌شان ندارند، در نتیجه به صورت غریزی باقی تخم‌های لانه را به بیرون پرتاب کرده و تمام توجه والدین را به یک‌باره به خود اختصاص می‌دهند. والدین از همه‌جا بی‌خبر هم از جوجه‌ها که البته اغلب از نظر جثه با آن‌ها تفاوت آشکار دارند، به مدت ۲۰ تا ۲۳ روز نگهداری کرده و آن‌ها را تغذیه می‌کنند. این پروسه تا زمانی ادامه دارد که جوجه به مرحله استقلال برسد و بتواند غذای خود را تامین و پرواز کند. در این مرحله است که آن‌ها والدینشان را ترک کرده و به‌سوی آینده نامعلومشان می‌روند.

منابع:

Encyclopedia of insects

RSPB

animal diversity