برای رسیدن به جهان پاک باید در سرمایه‌داری تجدیدنظر شود
کارشناسان اقتصاد محیط زیست هشدار داده‌اند که اگر دمای متوسط جهانی از ۲ درجه‌ی سانتیگرادی که در مجمع اقلیم پاریس برای حداکثر افزایش دما تعیین شد، بالاتر برود، ارزش دارایی‌های مالی جهان بین ۲.۵ تا ۲۴ تریلیون دلار کاهش می‌یابد. این خبر بسیار ناراحت‌کننده‌ای برای بازار سرمایه‌گذاری است. این رقم یک پنجم ارزش اقتصاد جهانی در حال حاضر است.
بخشی از آن بحران اقتصادی از عواقب تغییر اقلیم ناشی خواهد شد. این عواقب شامل خشکی زمین‌های کشاورزی، در هم پاشیده شدن مناطق صنعتی توسط طوفان و افزایش سطح آب دریا و وقوع سیل در شهرها می‌شود. بخش دیگر این بحران از بی‌ارزش شدن معادن زغال‌سنگ و مخازن نفتی ناشی می‌شود. چون در آن زمان، بشر بالاخره مجبور شده که سوخت‌های فسیلی را کنار بگذارد.
اخیرا این دیدگاه پادآرمان‌شهری در میان سردمداران نظام سرمایه‌داری غالب شده است. به عنوان مثال، سال گذشته، «مارک کارنی»، رییس بانک انگلستان در نشستی در لندن گفت تغییر اقلیم یک تهدید بزرگ برای بازار سرمایه‌گذاری است. او در پاریس گفت ما چاره‌ای نداریم جز اینکه به سمت یک جهان «انرژی صفر» (Net Zero) پیش برویم؛ یعنی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای به صفر برسد. تنها مسئله‌ای که باقی می‌ماند این است که این مسیر چه فراز و نشیب‌هایی دارد. اما سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها چقدر می‌توانند به تسهیل و تسریع این تغییر مسیر کمک کنند.
طرفداران حفاظت از محیط زیست همیشه نظام سرمایه‌داری را تهدیدی برای اقلیم می‌دانند. اما سرمایه‌داران همیشه با این نظر مخالف بودند. ماه گذشته در لندن نشستی با عنوان «سازگار شو یا بمیر» (Adapt or die) برگزار شده بود که در آن مدیران و افرادی از تمام حوزه‌های اقتصادی گرد هم آمده بودند. آنها در آنجا جمع شده بودند تا درباره‌ی منافع مشترک پایداری محیط و اجتماعی و سرمایه‌داری صحبت کنند.
مدیر یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های بیمه در جریان این نشست گفت: «بیمه کردن یک جهان چهار درجه (زمانی که دمای متوسط جهان چهار درجه افزایش یافته) غیرممکن است.» ریسک برای شرکت‌های بیمه سودمند است چون طبیعتا درآمد آنها از ریسک حاصل می‌شود. اما ریسک بیش از حد به کسب و کار آنها صدمه می‌زند.
قدرتمندترین مدافعان نظام سرمایه‌داری معتقدند که بازار آزاد می‌تواند تمام مشکلات جهان را حل کند و دخالت دولت خوب نیست. حتی کسانی که این دیدگاه را قبول ندارند، معتقد هستند که سود تکنولوژی‌های سبز مثل انرژی بادی و خورشیدی روز به روز افزایش می‌یابد. وزیر بازارهای مالی سوئد در جریان این نشست گفت: «پایداری سودآور است. ما در سوئد می‌بینیم که سود سرمایه‌گذاری در صنایعی که کربن کمتری تولید می‌کنند بیشتر است.»
اما این که سرمایه‌داری لجام گسیخته می‌تواند جلوی تغییر اقلیم و استفاده‌ی بی‌رویه از منابع طبیعی را بگیرد، تصور درستی نیست. «استیو ویگود» از شرکت «اویوا» (Aviva)، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های بیمه می‌گوید: «۳۰۰ تریلیون دلار در بازارهای جهانی سرمایه‌گذاری شده و همه‌ی آنها از این واقعیت غافل هستند که ما فقط یک سیاره داریم. ما باید ساختار بازار را تغییر دهیم.»
اولین مشکل، عدم توجه به آینده در نظام سرمایه‌داری است. برای سرمایه‌داران سود در زمان حال تنها چیزی است که اهمیت دارد. آینده نسیه است. دومین مشکل این است که بازارها نمی‌توانند از افزایش میزان آلودگی و آلاینده‌ها جلوگیری کنند. علاوه بر این، آنها عوامل خارجی دیگری را که به تجارت و دارایی‌های آنها آسیب نمی‌زند، اما برای دیگران بدبختی به همراه می‌آورد، محدود نمی‌کنند.
اما اگر شرکت‌ها از همین حالا، به گازهای آلاینده بی‌توجهی کنند، در آینده به شدت ضرر خواهند دید.
البته کمی شفافیت در حوزه‌های فعالیتی این شرکت‌های بزرگ و سرمایه‌دار می‌تواند مفید باشد. کارنی، به نمایندگی از «گروه ۲۰»، متشکل از ثروتمندترین و قدرتمندترین کشورهای جهان، قوانینی جهانی برای شرکت‌های بزرگ تعیین کرده است. طبق این قوانین شرکت‌ها باید میزان فعالیت‌شان در زمینه‌ی «اقتصاد کربنی» (carbon economy) را گزارش دهند. اما تا زمانی که سرمایه‌گذاران انگیزه‌ای برای نجات جهان نداشته باشند و جریمه‌هایی برای آلوده کردن آن تعیین نکنند، این گزارش‌ها فایده‌ای ندارد. به این ترتیب، دولت‌ها باید دست به کار شوند و قوانین این بازی را تغییر دهند.
عده‌ای معتقدند که اختلال در کار بازار توهین به مقدسات است. مثل تکامل و انتخاب طبیعی، سرمایه‌داری قانون طبیعت است. این گفته‌ها هیچ پایه و اساسی ندارند. بازار صرفا ابزاری است برای فراهم کردن نیازهای جامعه. هویت اصلی این بازارها شرکت‌هایی با مسوولیت محدود هستند، یعنی اگر این شرکت‌ها ورشکست شوند، سرمایه‌گذاران آنها تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند. هیچ نکته‌ی داروینیستی‌ای درباره‌ی این سیستم وجود ندارد.
جامعه باید قوانینی را وضع کند و بازارها را وادارد که نیاز افراد جامعه را تامین کنند. در قرن ۲۱، این بدین معنی است که سیاره‌ی ما را آلوده نکنند. برای دستیابی به این هدف بازارها باید از نو مهندسی شوند. این کار یا باید از طریق اعمال مالیات بر کربن منتشر شده یا جلوگیری از سرمایه‌گذاری در معادن زغال‌سنگ انجام شود. سرمایه‌داری بدون این تمهیدات راه حل این مشکل نیست. حتی در نشست لندن هم سرمایه‌داران با این موضوع موافق بودند.
منبع: New Scientist
