ترکمن صحرا؛ ترکیب سحرآمیز طبیعت و فرهنگ
ترکمن صحرا نام منطقهای وسیع است که در شمال شرقی کشورمان ایران قرار گرفته. این منطقه نه تنها جاذبه‌های گردشگری فراوانی دارد، بلکه می‌توان در آن با مردمی خونگرم و اصیل از نژاد ترکمن همنشین شد. اگر دوست دارید بدانید ترکمن صحرا کجاست و چگونه باید به آن سفر کرد با دیجی‌کالا مگ همراه باشید.
ترکمن صحرا کجاست
همانطور که گفتیم ترکمن صحرا به لحاظ جغرافیایی در بخش شمال شرقی کشور ایران واقع شده است. این منطقه از شمال با جمهوری ترکمنستان هم‌مرز است و از جنوب به کوهپایه‌های البرز، از غرب به دریای خزر و از شرق به خراسان شمالی و بجنورد می‌رسد.
منطقه‌ی ترکمن صحرا شهرهای بندرترکمن، گنبد کاووس، مراوه تپه، آق‌قلا، نگین شهر، کلاله، سیمین شهر و داشلی برون را در برمی‌گیرد. شهرهای گنبدکاووس، مراوه تپه، کلاله، ترکمن، گمیشان و آق‌قلا در استان گلستان و بخش‌هایی از شهرهای آرا، درگز و مانه و سملقان در خراسان شمالی ترکمن‌نشین هستند.
ترکمن صحرا قدمت طولانی دارد و در طول تاریخ بارها تجزیه شده. هم‌اکنون به غیر از ایران بخش‌هایی از این منطقه در کشورهای مختلف از جمله ترکمنستان، افغانستان، ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان گسترده شده است.
جاذبه‌های ترکمن صحرا
ترکمن صحرا به دلیل وسعت بسیار زیادش از جاذبه‌های بسیاری برخوردار است. از جمله مناطق دیدنی این بخش از شمال شرقی ایران می‌توان به بلندترین برج آجری دنیا، مقبره خالد نبی، قبرستان سنگی و طبیعت بکر آن اشاره کرد.
گنبد قابوس
گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان به شمار می‌رود که از سده‌ی چهارم هجری به جا مانده. این برج در شهر گنبد کاووس واقع شده است. ارتفاع این برج ۱۵ متر است و بلندی آن با احتساب پی به ۷۲ متر می‌رسد. این بنا آرامگاه کاووس بن وشمگیر است.
گورستان و آرامگاه خالد نبی
زیارتگاه خالد نبی در منطقهای کوهستانی در شمال شرق شهر گنبد کاووس بر فراز قله‌ی کوه گوگجه داغ قرار گرفته است. این قله که ارتفاع آن به ۷۰۰ متر از سطح دریا می‌رسد، راه رسیدن به این منطقه از سمت کلاله و تمرقره قوزی است.
گورستان خالد نبی
در نزدیکی مقبره‌ی خالد نبی، گورستان عظیمی متشکل از ۶۰۰ قبر وجود دارد. به دلیل خاص بودن منظره، این گورستان یکی از جاذبه‌های گردشگری منطقه به شمار می‌رود. سنگ قبرهای این گورستان به شکل استوانه‌ای هستند و ارتفاع برخی از آن‌ها به دو متر هم می‌رسد. تاریخچه‌ی این قبرستان به دوره‌ی پارینه سنگی می‌رسد و قدمت آن حدود هزار سال است.
هزار دره
عکس از مجله دلتا
هزار دره نام منطقهای بسیار زیبا است که ظاهری عحیب و باورنکردنی دارد؛ منطقهای وسیع که به جای دشت‌های پهناور، تپه‌ها و درههای بی‌شماری سرتاسر آن را فرا گرفته. به طوری که تا چشم کار می‌کند، کوه و درههای یک‌شکل دیده می‌شود. هزار دره شامل حدود ۱۷ قله است که بیشتر از ۳۶۰۰ متر ارتفاع دارند. بلندترین قله‌ی منطقه‌ی هزار دره، ۳۸۷۴ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
آق‌قلا
آق‌قلا یا آق قلعه یکی از شهرهای منطقه ترکمن صحرا است که به دلیل پل آجری تاریخی آن معروف شده؛ پلی که در دوران صفویه روی رودخانه‌ی گرگان ساخته شده است. آق‌قلا همچنین یکی از مناطقی به شمار می‌رود که صنایع دستی آن شهرت زیادی دارد.
اسب‌های اصیل ترکمن صحرا
شاید یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های ترکمن صحرا را بتوان اسب‌های اصیل این منطقه دانست. اسب‌های این منطقه از نژاد ترکمن خالص هستند. رنگ این اسب‌ها بیشتر خاکستری است و بدنی کشیده و لاغر دارند. نژادهای شناخته‌شده‌ی اسب ترکمن شامل سه گروه یموت، آخال تکه و چناران از ترکیب اسب ترکمن و اسب عرب است.
زبان ترکمن صحرا
مردم ترکمن به زبان رسمی کشور ترکمنستان تکلم می‌کنند؛ زبانی که از زبان‌های آلتایی و اغوز (شاخه‌ای از زبان ترکی) گرفته شده است. بیشتر مردم ترکمنستان و شمال شرقی ایران و نواحی شمالی افغانستان با این گویش صحبت می‌کنند. در واقع زبان ترکمنی ترکیبی از گویش تاتاری کریمه و سالار، ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی و ازبکی است.
غذای معروف ترکمن صحرا
مثل همه‌ی مناطق ایران، مردم ترکمن هم غذاهای خاص خود را دارند. از غذاهای معروف ترکمن صحرا می‌توان به چکدیرمه، قاتلاما، اکمک، باسترمه و بولامه اشاره کرد.
اصلی‌ترین غذای این منطقه «چکدرمه» یا «چکدیرمه» است که همانند استامبولی پلو همراه گوشت قرمز یا ماهی طبخ می‌شود.
یکی از غذاهای رسمی ترکمن صحرا «خورش ساک» است که از ترکیب نخود، فلفل، گوشت، آرد، اسفناج، روغن، سیر و پیاز تهیه و همراه زرشک پلو سرو می‌شود. این غذا مخصوص مراسم خاص مثلا جشن‌ها یا عزاداری است.
«ماش پلو» غذای سنتی دیگر منطقه‌ی ترکمن صحرا است که در ترکیبات آن ماش، برنج، گوشت چرخ کرده، زعفران و روغن زیتون وجود دارد.
«باسترمه» نیز غذایی پلویی است که با ماهی طبخ می‌شود. در ترکیب این غذا از انار هم استفاده می‌کنند.
«ماش پَتی خارش» یا «خورش ماش» یکی دیگر از غذاهای سنتی این منطقه است که در طبخ آن از اسفناج، کدو تنبل، چغندر قرمز، سیر، آب نارنج و ماش استفاده می‌شود.
از دیگر غذاهای این منطقه می‌توان به ترچلو، بورانی، اوکشی پلا، دمپختی پلا، ترشی پلا، نخود پلو با کشمش، کپور کله، هلی آش، گوجه آش، آش ماست، شیر آش، اسبه آش، آش خمیر و دو آش اشاره کرد.
فرش ترکمن
قالی‌بافی در میان اقوام ترکمن مانند بسیاری از عشایر ایران مرسوم است. اما فرش ترکمن به لحاظ طراحی و نقشه منحصربه‌فرد و همین دلیل بسیار ویژه و گران‌قیمت است. دقیقا مشخص نیست که سنت فرش‌بافی در میان اقوام ترکمن از چه زمانی شکل گرفته، ولی فرش‌های ترکمنی وجود دارد که قدمت آن‌ها به دویست یا سیصد سال می‌رسد.
از مهم‌ترین طرح‌هایی که در فرش‌های ترکمن دیده می‌شود، می‌توان به طرح قوچاق که نماد باروری، توانایی، قدرت و جنگندگی است و طرح‌های لوزی شکل و داغدان اشاره کرد.
موسیقی ترکمن
یکی از جاذبه‌های ترکمن صحرا، گوش سپردن به ساز و آواز این منطقه است که جایگاه ویژه‌ای در میان مردمان این مرز و بوم دارد و با جنبه‌های مختلف مذهبی و فرهنگی مردمان ترکمن پیوند عمیق خورده.
دوتار یکی از سازهای خاص ترکمن به شمار می‌رود و سازندگان معروفی در شهرهای مختلف و به‌ویژه آق‌قلا به ساخت این ساز مشغولند.
بهترین زمان سفر به ترکمن صحرا
همانطور که پیشتر گفته شد، ترکمن صحرا منطقهای وسیع است. به دلیل وسعت این منطقه تنوع آب و هوایی آن بسیار زیاد است. اما برای بازدید از مناطقی مثل خالد نبی و هزار دره بهتر است در ماه‌های فروردین و اردیبهشت به ترکمن صحرا سفر کرد. به دلیل صعب‌العبور بودن، فقط در این ماه‌ها می‌توان راحت در جاده‌های این مسیر تردد کرد. اما سایر مناطق در فصل‌های بهار و تابستان زیبایی فوق‌العاده‌ای دارند.
بیشتر بخوانید:
مازیچال؛ دهکده‌ای بر فراز اقیانوس ابرها
لطفا به وقت طبیعت‌گردی، حتما نکات زیر را رعایت کنید:
- حتما کیسههای زباله بزرگ به همراه داشته باشید و به معنی واقعی، نه چیزی از طبیعت بردارید و نه چیزی در آن برجای بگذارید. اگر همه‌ی مردم بخواهند چنین کاری بکنند از طبیعت چیزی باقی نمی‌ماند. (همانطور که خیلی مکان‌ها تا الان تخریب شده‌اند.)
- زباله‌هایی مثل پوست میوه، پوست تخمه و زباله‌های تجزیه‌پذیر دیگر، همچنان زباله هستند و نباید در طبیعت جا گذاشته شوند. تصور کنید تعداد زیادی گردشگر زباله‌های ارگانیک خود را در طبیعت رها کنند. طبیعت در کوتاه مدت ظرفیت بازیافت این همه زباله‌ی ارگانیک را ندارد.
- به هنگام پیمایش در طبیعت یا کمپینگ، در صورت امکان حتما کیسههای پلاستیکی بزرگ همراه داشته باشید و سعی کنید در مسیری که می‌روید زباله‌ها را از روی زمین جمع‌آوری کنید. اگر همه این کار را بکنند، به شکل چشمگیری شاهد کم شدن زباله‌ها در طبیعت خواهیم بود.
- لطفا در طبیعت سکوت را رعایت کنید و آرامش مکان طبیعی را با بلند کردن صدای موسیقی و برگزاری جشن و میهمانی به هم نزنید. این احترام به اکوسیستم و البته گردشگران دیگری است که برای لذت بردن از سکوت به طبیعت سفر کرده‌اند.
- لطفا در گروه‌های خیلی بزرگ سفر نکنید. برای رفتن به طبیعت یک گروه دوستی در دو یا سه ماشین کافیست، ورود یکباره‌ی جمعیت بزرگ به مکان طبیعی سرعت تخریب را بیشتر می‌کند.
- لطفا به هنگام کمپ زدن و اطراق شبانه در طبیعت، آرامش محل را با نورهای قوی و موسیقی بلند برهم نزنید.روشنایی کمپ و سر و صدا را حداقل نگه دارید و به طبیعت و به دیگر گردشگران احترام بگذارید.
- لطفا تا جایی که ممکن است در طبیعت آتش روشن نکنید. اگر این کار را کردید، کنترل شده، کوچک و با مصرف حداقل مقدار هیزم باشد. حتما به هنگام ترک کردن کمپ، با آب کافی از خاموش شدن کامل آتش اطمینان حاصل کنید.
- لطفا هرجا مرتع سرسبز و زیبایی دیدید با ماشین از وسط آن رد نشوید. اساسا لازم نیست همیشه چشم‌اندازهای زیبا را پیاده یا با ماشین فتح کنیم! خیلی اوقات از دور تماشا کردن و عکس گرفتن لذت بیشتری دارد.
- لطفا به خصوص وقتی جاده شلوغ است، درست رانندگی کنید. لازم نیست همیشه تخت گاز برانیم، لازم نیست دائما در تلاش برای سبقت گرفتن از ماشین جلویی باشیم و لازم نیست هرسال اثبات کنیم که بعد از رانندگان تانزانیا، لیبی، مالاوی و جمهوری دموکراتیک کنگو، بدترین رانندگان جهان هستیم! (اصلاح این یکی که دیگر دست خودمان است…)
سلام
به نظر شما ابتدای تیر ماه برای سفر به ترکمن صحرا، زمان مناسبی هست؟ گرم نیست؟
یکی از خاص ترین غذاهاشون “قایش” هست که ذکر نشده، و همینطور اسم هایی گفته شده که ما همینجاییم و نشنیدیم…
دقیقا! من خودم ترکمنم ولی اسم غذاهایی که گفتند بجز ۲ یا ۳ تا مثل خورش ساک رو نشنیده بودم!
درباره بخش خوراکی‌ها باید بگم که اصالت خورش ساک یه غذای مربوط به منطقه مازنی زبان از گرگان تا بهشهر استان مازندران هست. همینطور ماش پتی خارش (تلفظ محلی خورش) هم یک غذای گرگانی هستش اما به دلیل همجواری این منطقه و ترکمن صحرا، غذاهای هر دو منطقه در منطقه دیگه هم فراگیر شدن.