انتقال آب بین‌حوضه‌ای، موضوعی که از آن کمتر می‌دانیم
بحث انتقال آب بین‌حوضه‌ای یکی از داغ‌ترین خبرهای روز ایران است که این روزها اغلب شاهد مناظرات بی‌پایان موافقان و مخالفان این طرح در فضای مجازی و رسانه‌ها هستیم. هدف از این نوشتار به هیچ‌وجه قضاوت یا مخالفت و یا حتی جانبداری نیست؛ تنها قصد داریم تا اصل موضوع را از منظری دیگر ریشه‌یابی کنیم.
انتقال آب بین‌حوضه‌ای چیست؟
انتقال آب بین‌حوضه‌ای که در زبان انگلیسی از آن تحت عنوان (Inter-basin transfer or Trans-basin diversion or Hyphenated) یاد می‌شود، در اصل اشاره دارد به طرحهای انسان‌ساز انتقال آب از یک حوضه آبخیز در دسترس به حوضه دیگری که آب در آنجا یا کمتر در دسترس است یا منطقه‌ای است که به باور برخی نیازمند توسعه می‌باشد. هدف از این نوع طرح‌ها را در یک جمله می‌توان اینطور خلاصه کرد: «حل مقطعی مشکل کم‌آبی یا بی‌برقی در حوضه مقصد»
دست‌اندرکاران پروژههای انتقال آب بین حوضه‌ای به ندرت مثل موردی همچون کانال پیروزی (Prosperity Canal or Nahar Al-aaz) عراق که در سال ۱۹۹۳م. آب را به صورت غیرمستقیم از دجله به فرات برد و مجموع وسعت ۳ تالاب بزرگ و حیاتی بین‌النهرین را به یک‌دهم مقدار طبیعی کاهش داد، اهداف سیاسی را دنبال می‌کنند.
چنین طرح‌هایی از منظر تاریخی بی‌سابقه نیستند اما نمونه‌های جدیدتری از آنها وجود دارد که به نوعی شاید قابل‌تعمق‌تر هستند و به همین منظور بیشتر هم مورد توجه قرار می‌گیرند و به آنها استناد می‌شود:
نخستین نمونه‌های مدرن انتقال آب بین‌حوضه‌ای در قرن ۱۹م. و در کشورهای استرالیا، هند و ایالات متحده آمریکا انجام شد. شایان ذکر است که اگر چنین دست توسعه‌هایی در آنزمان انجام نمی‌شد امروز شهرهای بزرگی مانند دنور و یا لوس‌آنجلس به شکلی که امروز هستند، وجود نداشتند.
اما در قرن ۲۰م. پروژههای مشابه دیگری در سایر جاها از جمله توسط رژیم اشغالگر قدس و کشورهای کانادا و چین دنبال شد. پروژه‌هایی مانند انقلاب سبز هند (Green Revolution in India) و توسعه پروژههای انرژی آبی در کانادا نیز بدون چنین انتقال‌های آب انسان‌سازی عملاً قابل اجرا نبودند.
مشکل کجاست؟
از آنجایی که انتقال آب بین حوضه‌های طبیعی می‌تواند هم حوضه مبداء و هم حوضه مقصد را تحت‌تاثیر قرار دهد و به نوعی حتی آب این مناطق را هم تقلیل دهد لذا این پروژه‌ها در برخی جاها و بالاخص بعد از طی یک دوره زمانی اغلب مناقشه‌برانگیز می‌شوند. اصل بحث هم بیشتر حول چند محور متمرکز است: مقیاس، هزینه، تاثیرات حاصل از توسعه، تاثیرات اجتماعی و مهم‌تر از همه تاثیرات زیست‌محیطی.
بعضی دیگر از دغدغه‌ها به تاثیراتی برمی‌گردد که چنین پروژههای کلانی می‌توانند بر تغییرات اقلیمی یا حتی امکان دسترسی به منابع قابل‌استحصال آب در آینده داشته باشند. نباید فراموش کرد که یک پروژه انتقال آب نیازمند منابع کلان مالی، طراحی زیرساخت‌های خصوصی و عمومی در مقیاس کلان است و به همه این‌ها اضافه کنید تغییر و تخریب بلندمدت، غیرقابل‌جبران محیط‌زیست و عدم قطعیت ۱۰۰ درصد در فاز اجرایی را که به نوبه خود قابل‌تعمق هستند. یکی دیگر از مشکلات این مساله بحث قانونی استحصال آب و استفاده از حقابه مجاز است. نظر به اینکه چرخش آب در حوضه‌های آبی بعنوان منابع طبیعی تابع مرزبندی‌های کشوری نیست لذا اغلب برداشت از یک حوضه و انتقال به حوضه دیگر مشکلات خاص خود را به دنبال خواهد داشت مخصوصاً اگر برداشت از حوضه مبداء به نوعی کشور دیگری را هم متاثر سازد.
چرا انتقال آب بین‌حوضه‌ای؟
منابع آب شیرین در جهان به نوعی توزیع اتفاقی دارند و در این میان سهم کشورهای خشک و نیمه‌خشک اغلب در حدی نیست که بتوانند نیاز جمعیت رو به افزایش خود را تامین کنند. در نتیجه یک دلیل عمده مدیران و تصمیم‌گیران در کلید زدن چنین پروژه‌هایی، رفع مشکل کم‌آبی است. کشور چین یکی از مهمترین مثال‌ها در اجرای چنین پروژه‌هایی است. همانطور که می‌دانید، نواحی جنوبی چین معتدل و شمال آن بشدت خشک است به همین دلیل این کشور بیش از ۲۰ پروژه انتقال فیزیکی آب آنهم به طول بالغ بر ۷.۲۰۰ کیلومتر را صرفاً در راستای حل معضل کم‌آبی اجرایی کرده و این تنها آمار مربوط به پروژههای فیزیکی است در حالی که چین در راستای حل مشکل کم‌آبی نواحی شمالی یکسری پروژههای مجازی را هم در دستورکار قرار داده که اینموارد در حال حاضر موضوع این بحث نیستند.
بزرگترین پروژههای انتقال آب بین حوضه‌ای در دنیا
همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد، بحث انتقال آب بین حوضه‌ای بیشتر در مناطق خشک و نیمه‌خشک موضوعیت دارد بر این اساس دو پروژه کلان در دنیا انجام شده که عبارت است از ۱- پروژه رودخانه انسان‌ساخت بزرگ (Great Man-Made River Project: GMMRP) در کشور لیبی که هدف از آن پمپاژ آب زیرزمینی از آبخوان موسوم به سریر و کوفرا (Sarir and Kufra) واقع در جنوب‌شرقی این کشور به ناحیه جنوب‌غربی عنوان شد و ۲- پروژه انتقال آب جنوب به شمال چین که قرار است به محض اتمام پروژه در سال ۲۰۵۰م. قریب ۴۵ میلیارد مترمکعب آب را هرساله از رودخانه‌های موسوم به یلو (Yellow)، یانگ‌تسه(Yangtze) و چند رودخانه دیگر به شمال این کشور انتقال دهد.
پروژه انتقال آب بین حوضه ای لیبی
محیط‌زیستی‌ها ترازوی خود را چگونه در پروژههای کلان مقیاس تنظیم می‌کنند؟
بدیهی است که هر پروژه کلان مقیاس، منافع و مضرات خاص خود را دارد و مهندسان دست‌اندرکار چنین طرح‌هایی می‌بایست هر دو بعد مساله را با دقت و بدون هرگونه پیشداوری خاص مورد ارزیابی قرار دهند. علم محیط‌زیست نیز در این راستا راهکارهای خاص خود را دارد، کسانی که حفظ محیط‌زیست را مانع توسعه تلقی می‌کنند، بدون‌تردید برداشتی نادرست از این علم دارند. علم محیط‌زیست سالهاست که توانایی خود را در پروژه‌هایی مانند ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و طرحهای آمایش سرزمین آنهم در تجارب بین‌المللی ثابت کرده است. تحقیق، تجربه و آزمون و خطا نشان می‌دهد که اگر بشر به قواعد خاص طبیعت احترام نگذارد، به طور قطع متضرر خواهد شد. هیچ دانش‌آموخته محیط‌زیستی نمی‌تواند و نباید منافع کلان اقتصادی و اجتماعی را نادیده بگیرد اما این امر به هیچ‌وجه ضرر و زیان‌های بلندمدت را توجیه نمی‌کند. ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و طرحهای آمایش سرزمین دقیقاً به این منظور تعریف شده‌اند که بتوانند با زبان مهندسی تاثیرات مراحل مختلف یک پروژه را در محیط از فاز اجرایی گرفته تا فاز بهره‌برداری به دقت برای مهندسان سازه و عمران تشریح کنند. بدیهی است که اگر مهندسان سازه، عمران و سدسازی، آب و فاضلاب و محیط‌زیست بتوانند با هدف منافع کلان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی حضور یکدیگر را در چنین پروژههای کلان مقیاسی تاب آورند آنگاه احتمال بروز ضرر و زیان یا مخاطرات آتی نیز بشدت کاهش پیدا خواهد کرد.
نظر به اهمیت مساله انتقال آب بین‌حوضه‌ای، گروه دانش دی‌جی‌کالا‌مگ در نظر دارد تا در آینده سری جدیدی از مقالات مرتبط با این موضوع شامل تجارب گوناگون بین‌المللی را ارائه نماید لذا اگر شما نیز به این موضوع علاقه‌مند هستید، لطفاً در ادامه این بحث با ما باشید.
این بحث ادامه دارد…
۱- مقدار … متر مکعب از آبی که بیش از۹۵% از آبی است که دربارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه در بخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود از محلی به نام بیدزرد در بالادست روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس جاری می شود آرزوی اینجانب از کودکی این بوده است تا جلو مقدار … متر مکعب آبی را که بیش از ۹۵% از آبی است که در بارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه دربخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود را در محلی به نام تنگه بیدزرد در بالادست روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس را با احداث بندی (سدی) خاکی بگیرم اینجانب از اینکه مقدار … متر مکعب از آبی که بیش از ۹۵% از آبی است که در بارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه در بخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود سهم خلیجی می شود که می خواهند نام آن را به جای فارس به نام جعلی عربی تبدیل کنند ناراضی هستم اینجانب حتی راضی نیستم تا سرریز مقدار … متر مکعب از آبی که بیش از ۹۵% از آبی است که در بارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه در بخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود که از محلی به نام بیدزرد در بالادست روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس جاری می شود سهم خلیجی شود که می خواهند نام آن را به جای فارس به نام جعلی عربی تبدیل کنند اینجانب در نظر دارم با تغییر مسیر سرریز مقدار … متر مکعب از آبی که بیش از ۹۵% از آبی است که در بارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه در بخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود که از محلی به نام بیدزرد در بالادست روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس جاری می شود را سهم دریاچه فصلی در شهر خنج شهرستان خنج استان فارس نمایم. بعد از آن روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس را می توان به مقصد فصل های پائیزی و زمستانی مسافران از سراسر کشور و فصل های بهار و تابستان پرمحصول تبدیل کرد.
۲- آرزوی اینجانب از تاریخ ۱۳۷۰/۱۲/۲۲ تا تاریخ ۱۳۷۶/۰۷/۳۰ که کارمند اداره آب و فاضلاب شهری بخش خنج شهرستان لارستان شرکت آب و فاضلاب شهری استان فارس بوده ام یا از تاریخ ۱۳۷۶/۰۸/۰۱ تا تاریخ ۱۳۸۸/۱۲/۱۲ که کارمند شرکت آب و فاضلاب شهری کلان شهر شیراز بوده ام یا از تاریخ ۱۳۸۸/۱۲/۱۳ تا هم اکنون که کارمند امور آب و فاضلاب شهری شهر صدرا شرکت آب و قاضلاب شهری کلان شهر شیراز هستم یا درآینده که دوست دارم تا کارمند امور آب و فاضلاب شهری شهرستان خنج شرکت آب و فاضلاب شهری استان فارس باشم آرزویم پیگیری احداث تصفیه خانه فاضلاب شهری برای شهرهای خنج و فیشور(شهرهای واقع دراطراف دریاچه فصلی کفه خنج) بوده است آرزویم پیگیری احداث تصفیه خانه فاضلاب روستایی برای روستاهای واقع دراطراف دریاچه فصلی کفه خنج بوده است چون با آب مناسبی که از تصفیه فاضلاب شهرها و روستاهای اطراف دریاچه فصلی کفه خنج به دست می آید می شود کمربند سبزی را به طول ۱۸ کیلومتر و عرض ۸ کیلومتری دراطراف مساحت ۱۳۰ کیلومتری اطراف دریاچه فصلی کفه خنج احداث کرد و شهر خنج را به مقصد فصل های پائیزی و زمستانی مسافران از سراسر کشور و فصل های بهار و تابستان پرمحصول تبدیل کرد.
امام علی (ع) می فرمایند : کسی که آب و خاک یعنی نیروی طبیعی دارد و نیروی انسانی خود را برای بهره برداری به کار نمی بندد و با فقر و گدایی می گذراند نفرین و لعنت بر او باد.
سلام
به عنوان یک فرد ساکن در استان خوزستان از اینکه این مطلب مهم و بسیار تأثیرگذار را مطرح کردید سپاسگزارم. استحضار دارید که در حال حاضر در کشور ایران و شاید منطقه غرب آسیا،استانهای خوزستان و ایلام بزرگترین قربانی طرحهای انتقال آب از یک حوضه به حوضه دیگر، میباشند.
البته از منظر پاسداشت زبان فارسی و درست نوشتن، من احتمال بیشتر میدهم که در این مبحث باید از واژه «حوزه» استفاده کرد به جای«حوضه».
بحث جالبی رو مطرح کردین، امیدوارم به همین خوبی هم پیش ببرید و موفق باشید.
با احترام