چطور افغانستان در حفاظت از حیاتوحش از ایران پیشی گرفت
برخلاف ایران که پروژه ردیابی ماهواره‌ای پلنگ‌ها را جدی نمی‌گیرد، افغانستان است که پیشتاز این عرصه شده و همگام با علم نوین مدیریت حیاتوحش به‌پیش می‌تازد. پلنگ برفی یکی از زیباترین و منحصربه‌فردترین اعضای خانواده گربه‌سانان است که دامنه پراکنش آن به کشور افغانستان نیز می‌رسد. پروژه ردیابی چندین پلنگ برفی نادر در ایالت واخان سبب گردید که توجهات نه در ابعاد ملی بلکه حتی در مقیاس جهانی به سمت حفاظت بیشتر از این‌گونه به‌شدت در معرض خطر انقراض، جلب شود. امروز تلاش‌های حفاظتی در افغانستان به این سمت می‌رود که پلنگ‌های برفی را که در اصل یکی از ایزوله‌ترین جوامع حیاتوحش در کل دنیا هستند، با استفاده از تکنولوژی مدرن و به‌روز دنیا حفاظت کنند.
امید افغان‌ها برای حفاظت از یک گونه منحصربفرد
پلنگ برفی روحی با چشمان سبز رنگ پریده
پلنگ‌های برفی همچون بسیاری از گونه‌های حیاتوحش در ظرف سال‌های اخیر و به‌واسطه عوامل انسانی متحمل کاهش جدی جمعیت شدند. کوهستان‌های برفی ده‌ها کشور واقع در جنوب و مرکز آسیا سالیان سال قلمرو پلنگ‌های برفی بودند اما شکارچیان و بعد از آن دامداران بودند که برای حفاظت از احشام خود طومار بقای پلنگ‌های برفی را به‌راحتی درهم پیچیدند. در تاریخ ۱۳ جولای سال ۲۰۱۱ (سال ۹۰) این خبر منتشر شد که انجمن بین‌المللی حفاظت از حیاتوحش توانسته در شمال شرقی افغانستان (کریدور ایالت واخان) جمعیت سالمی از پلنگ‌های برفی نادر را شناسایی کند. نتیجه این تحقیق در مجله مطالعات زیست‌محیطی به چاپ رسید. در آن زمان متخصصان توانستند با استفاده از دوربین‌های تله‌گذاری در ۱۶ منطقه مختلف افغانستان، پلنگ‌های برفی را شناسایی کنند. پیتر زاهلر(Peter Zahler) ناظر ویژه حفاظت از حیاتوحش آسیا در آن زمان این اتفاق را یک کشف بزرگ نامید. درست از همین نقطه به بعد بود که دولت افغانستان برای حفاظت از این‌گونه منحصربه‌فرد پا به میدان عمل گذاشت. سال گذشته متخصصان تعداد این پلنگ‌های زیبای خجالتی را در پارک ملی واخان افغانستان بالغ بر ۱۴۰ فرد تخمین زدند. استفان استروسکی (Stephane Ostrowski) یکی از شناخته‌شده‌ترین متخصصان انجمن حفاظت از حیاتوحش که البته از مشاوران پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نیز هست، سال گذشته در مصاحبه با سن‌دیه‌گو تریبیون (San Diego Tribune) یادآور شد که این جمعیت سالم و پایدار به‌خوبی نشان می‌دهد که سایر گونه‌ها نظیر بزهای کوهی سیبریایی و مارموت‌ها (نوعی سنجاب بزرگ) نیز که شکار اصلی این پلنگ‌ها هستند نیز وضعیت خوبی دارند.
جمعیت پایدار و سالم شکارچیان راس هرم غذایی متضمن سلامت کل اکوسیستم است.
در تاریخ ۲۷ ماه می و ۸ ماه ژوئن سال ۲۰۱۲ (سال ۹۱) تیم تحقیقاتی متشکل از متخصصان دوره دیده انجمن حفاظت از حیاتوحش و گروهی از دامپزشکان افغانی و بین‌المللی موفق به زنده‌گیری ۲ پلنگ برفی در افغانستان شدند. مشخصات این دو فرد اعم از اندازه، وزن و رنگ به‌دقت توسط این تیم تحقیقاتی برآورد شد. پس از گرفتن نمونه‌های DNA، ردیابهای مخصوص بر گردن این دو پلنگ وصل شد و آن‌ها مجددا در محیط رهاسازی شدند. رهاسازی این دو پلنگ در کوههای هندوکش و در موقعیتی مناسب از نظر زیست‌محیطی انجام شد. لازم به ذکر است که این پروژه نخستین پروژه ردیابی از طریق سیستم‌های ماهواره‌ای بود که در افغانستان اجرا گردید.
افغانستان بعد از مغولستان
دکتر استفان استروسکی از متخصصان شناخته شده انجمن حفاظت از حیات وحش و مشاور بین‌المللی پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی
فاصله‌یاب‌های لیزری درنهایت اطلاعاتی ذی‌قیمت از وضعیت زیستی پلنگ‌های برفی در اختیار محققان گذاشتند. این نوع ردیاب‌ها که مثل قلاده به دور گردن پلنگ‌ها بسته می‌شوند، با استفاده از پرتوهای لیزری و سیستم‌های تعیین موقعیت ماهواره‌ای قادر به برآورد مسافت پیموده شده توسط حیوان هستند. در این تکنیک زمان ارسال یک پالس لیزری و انعکاس آن به فرستنده محاسبه شده و از این طریق مسافت تعیین می‌شود. سپس در دستگاه‌های وکترونیکس پالس‌ها را کدگذاری می‌کنند تا ردیابی آسان‌تر شود. اما انجمن حفاظت از حیاتوحش برای نخستین بار از ردیابهای رادیویی در مطالعه پلنگ‌های برفی کشور مغولستان در کوهستان‌های آلتای استفاده کرد.
پروژه مذکور در دهه ۱۹۹۰ به رهبری دکتر جورج شالر (George Schaller) انجام شد و بعدها تبعات آن به افغانستان هم رسید و اکنون انجمن حفاظت از حیاتوحش تنها سازمان غیردولتی در افغانستان است که مسئولیت حفاظت از این دو پلنگ را بر عهده گرفته است. انجمن حفاظت از حیاتوحش سال‌هاست که در زمینه حفاظت از پلنگ‌های برفی فعالیت می‌کند. دکتر شالر و همکارانش تحقیقات خود را برای حفاظت از پلنگ‌های برفی در کشورهای چین، افغانستان، پاکستان و تاجیکستان نیز ادامه می‌دهند.
پلنگ‌های برفی که به باغ‌وحش رفتند
پروفسور جورج شالر، استاد برجسته حفاظت از حیاتوحش
در سال ۱۹۰۳ برای نخستین بار این گونه نادر را در باغ‌وحش برونکس (Bronx Zoo) به نمایش گذاشتند. ظرف ۳ دهه گذشته بالغ بر ۸۰ توله در باغ‌وحش برونکس به دنیا آمده‌اند و ۳۸ باغ‌وحش در سرتاسر دنیا پذیرای این توله‌ها شده‌اند. در حال حاضر آمارها نشان می‌دهد که در ۶۰۰ فرد از این‌گونه در باغ‌وحش‌های سرتاسر دنیا یافت می‌شوند و از این تعداد ۲۵۰ فرد تنها در باغ‌وحش‌های آمریکا هستند. برنامه موسوم به بقای گونه‌ها که از سال ۱۹۸۱ میلادی آغاز بکار کرده یکی از برنامه‌هایی است که در زمینه احیاء جمعیت پلنگ‌های برفی مشغول به کار است. منتها ازآنجایی‌که اطلاعات درباره وضعیت زیستی این پلنگ‌ها چندان کامل نیست لذا در برهه کنونی امکان بازگشت افراد نگهداری شده در اسارت به طبیعت وجود ندارد و این مسئله هم یکی از آن دست مواردی است که ضرورت مطالعاتی نظیر ردیابی ماهواره‌ای را یادآور می‌شود.
عزم جدی افغانستان در حفاظت از پلنگ‌ها و حیاتوحش
پلنگ‌های برفی خجالتی و مخفی‌کار هستند
انجمن حفاظت از حیاتوحش راسا رفتارشناسی و شناخت قلمرو پلنگ‌های برفی افغانستان را بر عهده دارد. یافته‌های حاصل از ردیاب‌ها در سال نخست نشان داد که پلنگ اول که به نام پهلوان شناخته می‌شود، بیشتر از ۱۲۵ کیلومتر را طی کرده است. این در حالی است که پلنگ دوم که خانی نام دارد، در ظرف همان بازه زمانی مسافتی بیشتر ۱۵۳ کیلومتر را طی کرد. از دامپزشکان انجمن حفاظت از حیاتوحش دست‌اندرکار این پروژه می‌توان به دکتر استفان اوستروفسکی و دو همکار افغان او به نام‌های دکتر علی مدد و دکتر حفیظ ا… اشاره کرد . این سه دامپزشک به همراه بوون اسمیت (Boone Smith) از متخصصان حرفه‌ای ردیابی حیوانات، مسئولیت آرام نگه داشتن این دو حیوان را در حین عملیات زنده‌گیری بر عهده داشتند. این طرح که با حمایت شبکه تلویزیونی نشنال جئوگرافی انجام شد، در واقع نخستین طرح از این دست در کشور افغانستان است.
نمایی از پارک ملی واخان در افغانستان
دیوید لاوسون (David Lawson) سرپرست انجمن حفاظت از حیاتوحش افغانستان می‌گوید که فرآیند زنده‌گیری همیشه بسیار مهیج است و ادامه کار هم بالطبع این‌چنین است. آگاهی محیط‌بانان محلی بدون تردید در موفقیت ردیابی تاثیرگذار بوده چرا که محیط‌بانان محلی با انتخاب محل‌های درست توانستند کار ردیابی را برای تیم تحقیقاتی آسان‌تر کنند. لازم به ذکر است که پلنگ‌ها یکی از سازگارترین گربه‌سانان بزرگ در جهان هستند. آن‌ها قادر به زیست در دامنه وسیعی از اقلیم‌ها و انواع مختلفی از زیستگاه‌ها مختلف هستند. آن‌ها حتی قادر هستند که در ارتفاعات بالای ۵۰۰۰ متر هم به‌راحتی زندگی کنند و این تنها شکل ظاهری آن‌هاست که بسته به محل زندگی‌شان تغییر می‌کند.
پیتر زاهلر ناظر ویژه جامعه حفاظت از حیاتوحش در کشورهای آسیایی می‌گوید که عکس‌هایی که از پلنگ‌های ردیابی شده افغانستان گرفته شده، کمک موثری در شناخت هرچه بیشتر قلمرو، رفتار، جابجایی و زیستگاه پلنگ‌های برفی در افغانستان بوده. بدیهی است که این اطلاعات می‌تواند برای همکاری هرچه بیشتر انجمن حفاظت از حیاتوحش با دولت افغانستان و جوامع محلی مفید واقع شود. دولت افغانستان کماکان درصدد است که مناطق حفاظت شده‌ای را طراحی و تحت مدیریت قرار دهد تا هرچه بیشتر از تنوع زیستی این کشور محافظت شود. وزارت کشاورزی و آژانس حفاظت از محیط‌زیست افغانستان نیز خواهان ادامه این همکاری و درعین‌حال بهبود شرایط زندگی مردم محلی است. آگاه‌سازی مردم محلی می‌تواند در طرح‌های حفاظتی بسیار راهگشا باشد. مصطفی ظاهر رئیس آژانس حفاظت از محیط‌زیست افغانستان می‌گوید که پلنگ‌های برفی مخلوقات منحصربه‌فردی هستند و ما امید داریم که تحقیقات بتواند هرچه بیشتر سطح آگاهی ما را بالا ببرد تا مردم افغانستان بتوانند از پلنگ‌های برفی و سایر منابع طبیعی منحصربه‌فرد خود حفاظت کنند، در این صورت افغانستان می‌تواند تاریخ را دوباره بنویسد. غنی گوریانی نایب‌رئیس آژانس کشاورزی، آبیاری و دامداری افغانستان نیز می‌افزاید که پلنگ‌های برفی از گونه‌های پر ابهت افغانستان هستند و اگر بتوانند به حیات خود در این کشور ادامه دهند، نشان داده می‌شود که تلاش‌ها در راستای حفاظت از منابع طبیعی موفقیت‌آمیز بوده.
پلنگ‌های برفی و پوستین گرم و نرمش
پهلوان پلنگ برفی نر مجهز به ردیاب
پلنگ برفی یکی از نادرترین گربه‌سانان بزرگ است. طول بدن این گربه‌سان در حدود یک متر است اما دم بلند آن را بایستی از مشخصه‌های بارزش به‌حساب آورد. آن‌ها این دم کلفت را به دور خود می‌پیچند تا بهتر بتوانند در برابر سرمای سخت محیط از خود محافظت کنند. پلنگ‌های برفی در جهش بسیار چابک هستند. حتی گفته می‌شود که طول پرش آن‌ها به ۱۵ متر هم می‌رسد. علاوه بر این، دم بلند آن‌ها عامل تعادل بدنشان در زمان پرش است. مهارت و چابکی پلنگ برفی در بالا رفتن از صخره‌ها مثال‌زدنی است. پوست ضخیم این حیوان هم در تحمل آب و هوای سرد بسیار موثر است.
امکان بقای پلنگ‌های برفی
پلنگ برفی با چشمان زیبایی که در قاب دوربین می‌درخشد
قلمرو پلنگ‌های برفی در حدود ۲ میلیون کیلومتر مکعب است، این قلمرو ۱۲ کشور آسیایی را از روسیه گرفته تا نپال شامل می‌شود. رشته‌کوه‌های منحصربه‌فرد آسیا اعم از هیمالیا، هندوکش، پامیر، تین‌شان و آلتای همگی از مکان‌هایی هستند که این نوع پلنگ پرقدرت و شکوهمند می‌تواند در آن‌ها سکنی گزیند. پلنگ برفی مهارت‌ها و سازگاری‌های حیاتی بسیاری برای فرار در صخره‌ها دارد، حتی همرنگ بودنش با محیط یکی از نکاتی است که پیدا کردن آن را در طبیعت دشوار می‌کند چنانچه گاهی حتی افراد حرفه‌ای هم نمی‌توانند آن را در زیستگاهش تشخیص دهند. باوجود همه این‌ها این‌گونه به‌شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد.
از سال ۱۹۷۲ تاکنون این‌گونه جزء فهرست سرخ IUCN محسوب می‌شود و از سال ۲۰۰۸ میلادی تاکنون در رده گونه‌های در معرض خطر (EN) اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) جای گرفته است. ظاهرا تنها ۳۰۰۰ تا ۷۵۰۰ قلاده از پلنگ‌های برفی در طبیعت وجود دارد اما استفان استروسکی سال گذشته تعداد پلنگ‌های برفی را فراتر از این مرز عنوان کرد. استروسکی در مصاحبه با سن-دیه‌گو تریبیون افزود: «داده‌هایی که به دست آورده‌ایم نشان می‌دهد که این تعداد می‌تواند بالغ بر ۸ هزار فرد در تنها ۴۴ درصد از قلمرو شناخته‌شده این جانور باشد.» لازم به ذکر است که کریدور واخان یکی از منحصربه‌فردترین زیستگاه‌های این‌گونه به‌واسطه جنگ ۱۵ ساله با طالبان و قرار گرفتن ۳۰ کیلومتر از مرزش در کشورهای تاجیکستان، پاکستان و چین کماکان یکی از ناشناخته‌ترین زیستگاه‌های این‌گونه است. استروسکی و همکارانش در این مسیر صعب‌العبور آن‌هم تنها در ظرف یک سال حدود ۵ هزار عکس از ۳۸ فرد پلنگ برفی تهیه کردند. دستاوردهای این تحقیق نیز بسیار جالب بود. مطالعات نشان داد که پلنگ‌های برفی برخلاف سایر خویشاوندان نزدیکشان چندان از خیس شدن واهمه ندارند. استروسکی می‌گوید: «پلنگ‌های برفی از رودخانه‌های بزرگ و خروشان گذر می‌کنند و حتی سرد بودن آب هم نمی‌تواند مانع آن‌ها شود به‌عنوان مثال ما یک فرد ماده را ردیابی کردیم که از رودخانه آمودریا گذشت و به تاجیکستان رفت، چند هفته هم آنجا بود و مجدد به این سمت مرز بازگشت. پلنگ برفی گونه شاخص پارک واخان است و ما در تلاش هستیم تا دقیقا از همین مزیت برای حفاظت از آن بهره ببریم.»
پلنگ‌های برفی در پریدن و گذر از مناطق صعب‌العبور استاد هستند
در حال حاضر پنج دلیل عمده‌ای که حیات پلنگ‌های برفی را مشکل‌دار کرده به ترتیب عبارت است از عدم دسترسی به اطلاعات درست، کاهش حیوانات قابل شکار در طبیعت برای پلنگ، شکار شدن پلنگ‌ها توسط چوپانان و افراد روستایی، کاهش زیستگاه‌های طبیعی به دلیل تصرفات انسانی و نهایتا عدم آگاهی جوامع محلی و دولت‌ها. تنها در ظرف ۲ سال گذشته برنامه توسعه سازمان ملل به‌واسطه فعالیت‌های انجمن حفاظت از حیاتوحش سرمایه‌ای معادل ۳ میلیون دلار برای حفاظت از این‌گونه در نظر گرفته است.
نابودی سریع پلنگ‌های برفی هشداری است برای دولت‌ها و جوامع محلی تا هرچه سریع‌تر برای حفاظت از زیستگاه‌های این حیوانات در مناطق حفاظت شده و حتی خارج از آن‌ها تدابیری بیندیشند . کم شدن تعداد قوچ و میش که شکار اصلی پلنگ‌ها هستند باعث شده که آن‌ها بالاجبار به سمت شکارهای اهلی یعنی دام‌های افراد روستایی کشیده شوند.
منبع :
Hunters of the wild
Encyclopedia of endangered mammals
در ایران زیستگاهی ندارد ؟ شاید بتوان در کوههای بلند البرز زیستگاهی برایش درست کرد
عکس یکی مونده به آخر که داره بالا رو نگاه میکنه چقدر زیباااائه کاشکی درنده نبود میشد صورتشو بوس کرد (:
تشکر از مقاله خوبتون
جالب بود ،امیدوارم انسان ها به حقوق حیوانات بیشتر توجه کنند
چقدر خوشگله تا حالا ندیده بودم ایول