آیا سگ‌ها می‌توانند باعث انقراض پلنگ‌های ایرانی شوند؟
در دنیا ۹ زیرگونه از پلنگها وجود دارد: یگ زیرگونه در کل قاره آفریقا و ۸ زیرگونه دیگر که در آسیا شناخته شده‌اند. از این تعداد ۲ زیرگونه با نام‌های پلنگ عربی و پلنگ ایرانی تنها در خاورمیانه پراکنش دارند. پلنگ ایرانی در حدفاصل افغانستان تا عراق زیست می‌کند و یکی از زیرگونه‌های منحصربفرد در نوع خود است. جثه‌ی پلنگ ایرانی از جثه سایر زیر گونه‌های پلنگ بزرگ‌تر است.
چرا پلنگها به دام‌های اهلی و سگ‌ها حمله می‌کنند؟
وضعیت زیستی پلنگ‌های ایرانی تا مدت‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار داشت. تازه‌ترین مطالعات، آشکارا نشان می‌دهند که متاسفانه مرز نادانسته‌ها از پلنگ ایرانی همچنان فراتر از حد تصور است. یکی از ابهامات درباره پلنگها علت حمله آنها به دام‌های اهلی است. در حقیقت بحث تعارض میان دام‌ها و سگ‌های اهلی با گوشتخوارانی مثل پلنگ همیشه مشکل‌ساز است. از یک طرف اغلب دامداران معتقدند که پلنگها چیزی جز مزاحمت برایشان ندارند و از طرف دیگر کارشناسان و دوستداران حیات‌وحش دغدغه انقراض پلنگها را دارند.
ساده‌ترین پرسش این است که اصلاً چرا یک پلنگ به دام یا سگ اهلی حمله می‌کند؟ دکتر ایگور خوروزیان از دانشگاه گوتینگن آلمان که در حال حاضر سرپرست یک تیم تحقیقاتی ایرانی آلمانی با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست در پارک ملی گلستان است، در این‌باره می‌گوید: «در برخی مناطق پلنگها بیشتر در خلال فصول سرد به دام‌های اهلی حمله می‌کنند و علت هم این است که در این اوقات از سال شکار طبیعی آنها مثل قوچ و میش‌ها یا به دلیل کمبود منابع غذایی و یا به دلیل نداشتن توانایی فیزیکی کافی کمتر در دسترس هستند در حالیکه دام‌های اهلی به واسطه چرای غیرقابل‌کنترل در اغلب اوقات سال در قلمرو زیستی گوشتخواران حضور دارند. اما در برخی مناطق، پلنگها بیشتر در فصول خشک به دام‌های اهلی حمله می‌کنند که علت آن‌هم معمولاً به وضعیت پوشش گیاهی برمی‌گردد. بدیهی است که در فصول خشک، پوشش گیاهی کمتر و تنک‌تر است و شکار سم‌داران هم طبیعتاً در این شرایط راحت نیست اما در مقابل دام‌های اهلی که اغلب هم در حواشی آبشخورهای گوشتخواران تجمع می‌کنند، طعمه‌ای ایده‌آل برای گوشتخواران محسوب می‌شوند. گلستان یکی از پناهگاه‌های امن و ایده‌آل برای پلنگ ایرانی است و لذا می‌تواند یک الگوی بسیار خوب باشد که بتوان بر اساس آن تعارضات را شناسایی و داده‌ها را تعمیم داد.»
تیم تحقیقاتی دکتر خوروزیان، ۳۴ روستایی که در حوزه آبریز رودخانه مادرسو گلستان واقع شده‌اند را در مطالعات خود لحاظ کرده. این تیم هم‌اکنون به این جمع‌بندی رسیده که بیماری دام‌ها در حقیقت ارتباط نزدیکی با شرایط رطوبتی دارد بنابراین ارتباط میان اقلیم، بیماری‌ها و تعارضات کاملاً مشخص است.
پیاده‌سازی چندین سناریو تغییرات اقلیمی و مدلسازی آنها نشان داد که منطقه گلستان احتمالاً در قرن ۲۱ خشکسالی شدیدی را تجربه خواهد کرد و این مساله باعث کاهش احتمال بروز بیماری‌ها در حدود ۲۰ درصد و کاهش تعارضات تا مرز بیش از ۱۰ درصد خواهد شد.
سگ‌ها خطری جدی برای پلنگ‌های ایرانی
تحقیق دیگری در شمال شرقی ایران و در پارک ملی تندوره مرز ایران و ترکمنستان بر روی پلنگ‌های ایرانی در دست انجام است. دکتر ایمان معماریان دامپزشک ارشد این تیم می‌گوید: «مصاحبه با بیش از ۷۰ درصد دامداران ساکن اطراف مناطق تندوره، سالوک و ساریگل و داشتن جامعه آماری مشتمل بر حدود ۳۰۰ خانوار ساکن در ۲۵ روستای اطراف این مناطق یکی از راه‌هایی بود که از طریق آن توانستیم تا حدی به اصل مشکل نزدیک شویم. مشکلی که در این نوع مطالعات رایج است، عدم یادآوری گذشته توسط محلی‌هاست و به همین دلیل تعدد مراجعات لازم بود. زنده‌گیری سومین پلنگ نر ایرانی (برزو) و تجهیز آن به گردنبند ردیاب ماهواره‌ای، به نوعی مسیر تحقیقاتی ما را عوض کرد. این پلنگ نر مسن در ابتدا چند ماه داخل تندوره به شکار قوچ و گراز مشغول بود تا اینکه پس از چند ماه ناگهان منطقه را ترک و به اطراف روستاها پناهنده شد. در این مدت ما حداقل ۱۲ سگ که توسط برزو کشته شده بودند را پیدا کردیم در حالیکه وقتی از روستایی‌ها می‌پرسیدیم اخیراً چه جانوری را در اطراف دیده‌اند، با پاسخی غیرمنتظره روبرو می‌شدیم: «کفتار» جالب بود که ما می‌دانستیم پلنگ نر مذکور شاید حتی ۵۰۰ متر هم با خانه روستاییان فاصله ندارد اما آنها پلنگ را ندیده بودند و این نشان‌دهنده یک نکته عجیب بود: تعارض جدی ولی مخفی! یعنی پلنگ به کرات حمله می‌کند، ولی کمتر کسی مطلع می‌شود. در اینجا یک زنگ خطر جدی برای ما به صدا درآمد… دیستمپر سگ‌سانان»
وضعیت بیماری دیستمپر سگ‌سانان در ایران نامشخص است ولی انتظار می‌رود که در جمعیت سگ‌ها به صورت بومی درآمده باشد.
دیستمپر سگ‌سانان می‌تواند جمعیت پلنگها را تحلیل ببرد
ایمان معماریان می‌گوید: «دیستمپر سگ‌سانان یک خطر کاملاً جدی است که در مورد پلنگ ایرانی کمتر به آن توجه شده. این بیماری که سگ‌ها می‌توانند به پلنگها منتقل کنند در اصل یک ویروس واگیردار است که از طریق بزاق و تراوشات حیوان مبتلا به دیستمپر و یا خوردن گوشت حیوان مبتلا یا ناقل پخش می‌شود. در ابتدا تصور بر این بود که این بیماری مختص سگ‌هاست در حالیکه امروز می‌دانیم این بیماری در درجه‌ی اول در جمعیت سگ‌های خانگی و ولگرد در تمام دنیا حفظ می‌شود، ولی محدودهی میزبانی‌اش به پستانداران دریایی و گوشتخواران وحشی گسترش یافته و در حال توسعهی جغرافیایی است.
ببر سیبری ماده‌ی وحشی یافت شده در طبیعت که علی‌رغم علائم عصبی، ترشحات شفاف چشمی و بینی و سایر نشانه‌های خاص بیماری دیستمپر سگ‌سانان، در ظاهر خیلی آرام به نظر می‌رسد و حتی حضور انسان را برخلاف عادت معمول تحمل می‌کند.
گفته می‌شود که این بیماری بر گوشتخواران وحشی بخصوص گرگ‌ها نیز اثرگذار است. در گربه‌سانان بزرگ مانند پلنگ بیماری اغلب به صورت نشانه‌های عصبی بروز می‌کند. گربه‌سانان بزرگ ممکن است ترس خود را از انسان از دست بدهند (مانند هاری)، ممکن است مثل زمانیکه در سرما قرار گرفته‌اند، بلرزند.
تلوتلو خوردن، چرخیدن، زمین خوردن، سختی در بلند شدن از جا و افتادن همراه با تشنج، از دیگر علائم این بیماری هستند و ما نمونه آن را در برخی از فیلم‌هایی که از پلنگ در دنیای مجازی دست به دست می‌شود، دیده‌ایم. گربه‌سانان بزرگ در صورت درگیری با این بیماری خیلی سریع تلف می‌شوند.
هنوز خطرناک بودن این بیماری برای انسان‌ها مشخص نیست. اما تلفات گسترده آن در شیرهای شرق آفریقا و ببرهای سیبری و همچنین مواردی از آن در پلنگ‌های باغ‌وحش‌های آمریکای شمالی دلیل بر حساسیت موضوع است. اهمیت دیستمپر سگ‌سانان نخست در دهه ۹۰ میلادی بر روی جمعیت شیرها و سپس در سال ۲۰۰۱ در میان ببرهای سیبری نمودار شد. مطالعات اخیر حاکی از آن است که در جمعیت‌های ببری که کمتر از ۲۵ فرد هستند، احتمال از بین رفتن جمعیت توسط این بیماری نزدیک به ۵۵ درصد است، خطری که بسیاری از جمعیت‌های کوچک پلنگ در ایران را نیز تهدید می‌کند.
آیا دیستمپر سگ‌سانان می‌تواند بیشتر از هاری در ایران شیوع داشته باشد؟ هنوز نمیدانیم.
راهکار چیست؟
دامپزشک ارشد پروژه پلنگ‌های ایرانی پارک تندوره می‌گوید: «ما به سرعت برنامه‌ای برای پایش سگ‌های اطراف منطقه تندوره طراحی کردیم. هر گله دست‌کم ۳ سگ داشت و لذا حجم نمونه‌برداری بالایی را می‌طلبید. برای اینکار کیت‌های آزمایشگاهی گران‌قیمتی لازم بود که خوشبختانه با کمک علاقمندان پروژه از کشور ایتالیا خریداری و به ایران وارد شد. معاینه و خون‌گیری از سگ‌های اطراف پارک ملی تندوره آغاز شد و ما در خلال عملیات دو سگ با علائم بالینی کاملاً مشکوک به بیماری دیستمپر شناسایی کردیم. این درحالی بود که اداره دامپزشکی شهرستان در این خصوص اطلاعات خاصی نداشته و عمده فعالیت آنها در مورد سگ‌های گله در راستای مبارزه با هاری بود که البته این مهم در تمام ایران صدق می‌کند. ما همچنان به نمونه‌گیری ادامه خواهیم داد تا براساس نتایج کار آزمایشگاهی بتوانیم میزان شیوع و ریسک این بیماری برای جمعیت پلنگها در این منطقه را تایید کنیم و سپس اقدامات کنترلی جدی در این خصوص اتخاذ نماییم. اما امیدواریم که مطالعات بیشتر در این زمینه ادامه پیدا کند.»
سلام میشه منبع این مطلب رو ذکر کنید؟ من برای پایان نامه ام روی موضوع پلنگ و
سگ گله کار میکنم ممنون میشم اگه در این زمینه مقاله معرفی کنید.
اصلاح میکنم صحبت های دکتر عماد واحدی
در خبر دیجی کالا مگ آمده است:
در این مدت ما حداقل ۱۲ سگ که توسط برزو کشته شده بودند را پیدا کردیم در حالیکه وقتی از روستایی‌ها می‌پرسیدیم اخیراً چه جانوری را در اطراف دیده‌اند، با پاسخی غیرمنتظره روبرو می‌شدیم: «کفتار» جالب بود که ما می‌دانستیم پلنگ نر مذکور شاید حتی ۵۰۰ متر هم با خانه روستاییان فاصله ندارد اما آنها پلنگ را ندیده بودند و این نشان‌دهنده یک نکته عجیب بود: تعارض جدی ولی مخفی! یعنی پلنگ به کرات حمله می‌کند، ولی کمتر کسی مطلع می‌شود. در اینجا یک زنگ خطر جدی برای ما به صدا درآمد… دیستمپر سگ‌سانان»
ارائه دهندگان سمینار به تاکید از خبرنگاران خواستند این بخش را رسانه‌ای نکنند
دلایلش هم کاملا روشن است. رسانه‌ای شدن این موضوع به شدت در نگاه روستاییان منطقه به پلنگ تاثیر منفی می‌گذارد و برای بقای پلنگها مضر است.
طبیعتا انتشار این بخش بسیار دور از اخلاق حرفه‌ای و آئیب‌رسان به حیات وحش ایران است
آقای بربر
ضمن عرض سلام
اجازه دهید که من بعنوان نویسنده مطلب فوق به چند نکته نه‌تنها برای شما بلکه احتمالاً برای سایر خوانندگان اشاره کنم:
۱- یک مورد که همیشه از نظر من در بخش خبرنگاری جای انتقاد بوده و هست، عدم رایزنی با مصاحبه شونده صاحب تخصص بالاخص در زمانی است که صحبت نقل قول مستقیم در میان است. مطلب فوق الذکر بالاخص در بخش نقل قول مستقیم از نظر جناب آقای دکتر معماریان بی بهره نبوده و این مطلب پیش از بازنشر توسط ایشان بازنگری و مرور شده است. ایشان به دلیل تعارض جدی در این مساله نه‌تنها مشکلی با بازنشر آمار نداشتند بلکه اتفاقا بر این مهم تاکید هم داشتند.
۲- به احترام نظر شما، من بار دیگر در مورد بخش مربوطه با ایشان (آقای دکتر معماریان) صحبت کردم و ایشان نیز مجدد تاکید داشتند که چنین خواسته‌ای از جانب ایشان مطرح نشده و مطلب بازنشر شده کماکان مورد تایید ایشان است.
۳- اما از این بند به بعد اجازه دهید که به موضوعی تحت عنوان «تاثیر منفی روستاییان بر بقای پلنگ» بازگردیم. این یک واقعیت است؟ نمیدانیم… خیلی از روستاییان به طور قطع از من بیشتر بر اهمیت پلنگها واقف هستند، نمونه‌اش را من بارها و بارها دیده‌ام.
نگاه روستاییان یا حتی دامداران در مورد پلنگ چیست را کمتر کسی در ایران به صورت حرفه‌ای و تخصصی دنبال کرده، بحث تعارض میان پلنگ و انسان یک بحث جدی است اما اینکه ما بگوییم آمار دقیق ندهید یا نتایج علمی را بیان نکنید چون تاثیر منفی بر زندگی پلنگها دارد چون روستاییان پلنگها را میکشند و … از نظر شخص من بیشتر یک موضوع احساسی است تا مبتنی بر واقعیت (کمااینکه بنده بعنوان حاضر در سمینار مذکور که شما به آن اشاره کردید، چنین مطلبی یا حتی چنین تاکیدی را به خاطر ندارم… بله تاکیداتی شد اما در این مورد خاص نبودند. چنانکه اگر نظر دکتر معماریان غیر از این بود، حداقل در ظرف چند روزی که از باز نشر این مطلب گذشته یا نه در تماس مجدد امروز من با ایشان بدان اشاره میشد و طبیعتاً بنده نیز موظف به اعمال نظر بودم اما چنین موردی نبود.)
۴- هدف ما از رسانه‌ای کردن دو تحقیق علمی و کاملاً مجزا بر روی پلنگها در بخش دانش دی جی کالا مگ دقیقاً این است که آمار را ارائه دهیم، کارهای تحقیقاتی و نتایج علمی را بصورت تخصصی اما به زبان ساده اطلاع‌رسانی کنیم و این بخش دقیقاً تفاوت علم با احساس است.
۵- من بعنوان نویسنده همیشه باور داشته و دارم که هر تحقیق علمی فقط و فقط از آن محقق و جامعه علمی در یک رشته خاص نیست. هدف این نیست که یک کار علمی انجام شود و در یک نشریه فوق تخصصی چاپ شود و فقط قشری خاص از آن بهره ببرند در حالیکه خواننده عام از آن بی‌خبر باشد. هر تحقیق علمی را باید در اختیار جامعه گذاشت، جامعه و مردم ما باید بدانند که محیط‌زیست فقط یک کلمه زیبا نیست باید بدانند که مدیریت حیات‌وحش یک علم است که برای آن خیلی‌ها بصورت کاملاً تخصصی زحمت میکشند و درست به همین دلیل است که من باور دارم که اخبار زیست‌محیطی باید بصورت کاملاً علمی و تخصصی پوشش داده شوند.
من امیدوارم که در میان خوانندگان ما در دی جی کالا باشند نوجوانان و جوانانی که از طریق همین خبرها محیط‌زیست و حیات‌وحش را جدی بگیرند، به آن بعنوان یک علم تخصصی نگاه کنند، بدانند که حفاظت محیط‌زیست فقط بکار بستن واژه های قشنگ نیست، متخصصان حیات‌وحش را بشناسند شاید ترغیب شوند که روزی بیشتر از نسل حاضر برای حفاظت علمی محیط‌زیست تلاش کنند و این ممکن نیست مگر آنکه ما به آنها کارهای تخصصی و فوق تخصصی را معرفی کنیم.
بحث ما در دانش همین است: آمار و ارقام… عدد… واقعیت یک تحقیق علمی…حتی اگر تلخ باشد حتی اگر با باور احساسی مخالف باشد.
حیات‌وحش ایران امروز بیشتر از احساس نیازمند تحقیقات علمی است.
با تشکر و احترام
فرناز حیدری
مقالاتتون واقعاً عالیه
در مورد حیات وحش ایران زیاد مطلب بذارید. خیلی شناخته شده نیستن.
مخصوصاً منطقه محافظت شده آغ داق در شهرستان خلخال (خودم ساکنشم ) که گویا در این مناطق هم پلنگ وجود دارد ولی تا الان اطلاعاتی ازش به بیرون درز نکرده.
سپاس از شما، سودمند بود