آداب و رسوم شب یلدا در تبریز یا چلّه گئجه‌سی، شبی به بلندای تاریخ 🍉
تبریز، شهر اولین‌ها، با تاریخی پر فراز و نشیب و فرهنگی غنی، همواره در پاسداشت آیین‌ها و سنتهای کهن ایران زمین پیشگام بوده است. شب یلدا، یا به زبان آذری چِلّه گئجه‌سی (شب چله)، در این دیار کهن جایگاهی ویژه دارد و با آداب و رسوم خاصی برگزار میشود که ریشه در باورها و فرهنگ دیرینه مردم آذربایجان دارد. چلّه گئجه‌سی در تبریز، نه فقط طولانی‌ترین شب سال، بلکه نمادی از همبستگی، همدلی و پاسداشت سنتهای نیاکان است. در این شب، خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند، داستان‌ها و افسانه‌های قدیمی را بازگو می‌کنند و با خوردن خوراکیهای مخصوص این شب، به استقبال روشنایی و گرما می‌روند. در این مطلب از دیجی‌کالا مگ سفری خواهیم داشت به تبریز زیبا و با آداب و رسوم شب یلدا در تبریز، این شهر تاریخی و فرهنگی، آشنا خواهیم شد.
🍉شب یلدا؛ سفری از آیینهای باستانی تا دورهمیهای امروزی
🍉طلوع خورشید در دل تاریکی؛ یلدا در باورهای کهن ایرانیان
🍉آداب و رسوم یلدا در تبریز
🍉یلدا در تبریز امروز
🍉 شب یلدا؛ سفری از آیینهای باستانی تا دورهمیهای امروزی
یلدا، بلندترین شب سال، جشنی کهن با ریشه‌هایی عمیق در فرهنگ و تاریخ ایران است. برای درک بهتر این شب خاطرهانگیز، سفری خواهیم داشت به ژرفای تاریخ و آیینهای باستانی و سیر تحول آن را تا به دورهمیهای گرم امروزی بررسی خواهیم کرد.
🍉 طلوع خورشید در دل تاریکی؛ یلدا در باورهای کهن ایرانیان
نیاکان ما، با دانش ستاره‌شناسی خود، به تغییرات طول روز و شب در گذر سال پی برده بودند. آنان دریافتند که در آخرین شب پاییز، خورشید در پایین‌ترین نقطه‌ی افق قرار می‌گیرد و پس از آن، روزها به تدریج بلندتر می‌شوند. به همین سبب، این شب را به عنوان زادروز خورشید (مهر) و نمادی از چیرگی نور بر تاریکی جشن می‌گرفتند و آن را آغاز دوره‌ای نو و پربرکت می‌دانستند.
یلدا و آیین مهرپرستی؛ پیوندی ناگسستنی با خورشید و روشنایی
در دوران پیش از اسلام، آیین مهرپرستی در ایران رواج داشت. مهر، ایزد خورشید و پیمان، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و شب یلدا با تولد او پیوندی عمیق داشت. مهرپرستان در این شب به نیایش و ستایش خورشید می‌پرداختند، آتش می‌افروختند و با جشن و پایکوبی به استقبال خورشید نویدبخش روشنایی می‌رفتند. این آیین‌ها نشاندهنده اهمیت نور و گرما در زندگی ایرانیان باستان و امید به روزهای روشن‌تر بوده است.
یلدا در گاهشماری ایرانی؛ آغاز چله‌ی بزرگ و نوید بهار
در گاهشماری سنتی ایران، شب یلدا (اول دی‌ماه) به عنوان نقطه عطفی مهم و آغاز چله‌ی بزرگ (چهل روز آغازین زمستان) شناخته میشود. چله‌ی بزرگ، دوره‌ای سرد و سخت بود و ایرانیان با برگزاری جشن یلدا و گردهمایی، به استقبال این دوران می‌رفتند. آن‌ها با تقسیم کردن خوراکی‌ها و ابراز همدلی، خود را برای گذراندن روزهای سرد آماده می‌کردند و به یکدیگر امید و دلگرمی می‌دادند. یلدا در واقع نویدی برای پایان یافتن تاریکی و سرما و فرا رسیدن بهار بود.
یلدا پس از اسلام؛ جشنی کهن با لباسی نو و هویتی ماندگار
با ورود اسلام به ایران، بسیاری از آیین‌ها و رسوم دستخوش تغییراتی شدند، اما یلدا به پشتوانه ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی عمیق خود، همچنان جایگاه خود را حفظ کرد و به عنوان جشنی ملی و فرهنگی در میان ایرانیان باقی ماند. این جشن با حفظ جوهره اصلی خود یعنی گردهمایی، شادی و امید، با باورهای اسلامی هم تلفیق شد و به شکلی نو اما با همان پیام‌های ارزشمند، به حیات خود ادامه داد.
🍉 آداب و رسوم یلدا در تبریز
شب یلدا در تبریز، همچون دیگر نقاط ایران، با گردهم آمدن اعضای خانواده و فامیل دور هم آغاز میشود. در این شب، که به آن”بویوک چیلله (چله بزرگ) هم می‌گویند، کوچک‌ترها به دیدار بزرگ‌ترها می‌روند و با بوسیدن دست آن‌ها، احترام و ارادت خود را نشان می‌دهند. یکی از رسوم زیبای تبریز در شب یلدا، فرستادن خونچا (خوانچه) به خانه‌ی نوعروسان است. خونچا شامل هدایایی مثل میوههای تزیین شده، شیرینیهای محلی، آجیل و خشکبار و گاهی هم لباس و طلا است که توسط خانواده‌ی داماد به خانه عروس فرستاده میشود. این رسم نشان از اهمیت دادن به تحکیم روابط خانوادگی و ایجاد پیوند محبتآمیز بین خانواده‌ها دارد.
چیدن سفره‌ی یلدا هم از ارکان اصلی این جشن به شمار می‌رود. سفره‌ای رنگین که با انواع میوههای فصل مثل انار، هندوانه، و خربزه که به چیلله قارپوزی (هندوانه‌ی چله) معروف است و انگور که به آن اوزوم می‌گویند، آراسته میشود. علاوه بر این، آجیل و خشکبار، شیرینیهای محلی تبریز مثل قرابیه، نوقا و ریس زینت‌بخش سفره یلدا هستند. تبریزی‌ها به خوردن لبو و شلغم پخته هم در شب یلدا علاقه خاصی دارند. در کنار این‌ها، شام مخصوص شب یلدا هم جایگاه ویژه‌ای دارد. معمولا در تبریر شام شب یلدا شامل غذاهایی مثل آش رشته، کوکوی لوبیا سبز و دلمه‌ی برگ مو است.
پس از صرف شام و پذیرایی، نوبت به شب‌نشینی و اجرای بازیها و سرگرمیهای سنتی می‌رسد. قصه گویی و ضرب المثل گویی توسط ریش سفیدان و بزرگان خانواده، از جمله رسومی است که نسل به نسل در بین تبریزی‌ها منتقل شده و شور و حال خاصی به جمع می‌بخشد. خواندن اشعار حیدر بابایه سلام استاد شهریار، شاعر پرآوازه تبریزی، هم در بسیاری از خانواده‌ها مرسوم است. فال گرفتن با دیوان حافظ یکی دیگر از رسوم پرطرفدار شب یلدا است. افراد با نیت کردن و باز کردن دیوان حافظ، سعی در پیش‌بینی آینده و تفسیر احوال خود دارند. همچنین تشتگذاری یکی از رسوم خاص تبریز در شب یلدا است. در این رسم، دختران دم بخت، کاسه‌ای آب را با اشیایی مثل سکه، انگشتر یا کلید پر می‌کنند و با بستن چشمان خود، یکی از اشیا را برمی‌دارند و با توجه به شی انتخاب شده، آینده‌ی خود را پیش‌بینی می‌کنند.
🍉 یلدا در تبریز امروز
در سالهای اخیر، علاوه بر رسوم سنتی، برگزاری جشنها و دورهمیهای دوستانه هم به آیینهای شب یلدا در تبریز اضافه شده است. این دورهمی‌ها معمولا با پخش موسیقی آذری، شعرخوانی و انجام بازی‌های گروهی همراه است و فضایی شاد و مفرح را برای جوانان فراهم می‌کند.
🍉 کلام آخر
شب یلدا در تبریز، فراتر از یک جشن و دورهمی ساده، تجلی‌گاه فرهنگ غنی آذربایجان و پیوند عمیق نسل‌ها است. این آئین کهن، فرصتی است برای زنده نگه داشتن سنت‌ها، ابراز محبت و همدلی و ایجاد خاطراتی خوش در بلندترین شب سال. امید است با حفظ و انتقال این میراث گران‌بها به نسل‌های آینده، فرهنگ و تمدن آذربایجان همواره پر فروغ و ماندگار باقی بماند.
