آداب و رسوم شب یلدا در مازندران: آیینها و رسوم کهن در دیار سبز 🍉
شب یلدا، یا آن‌گونه که در میان مردم مرسوم است، «شب چله»، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که از دیرباز تاکنون در میان ایرانیان گرامی داشته میشود. این شب، که طولانی‌ترین شب سال و آغاز فصل زمستان است، با آیینها و رسوم خاصی همراه بوده و نمادی از غلبه نور بر تاریکی و گرما بر سرما به شمار می‌رود. درست است که آداب و رسوم کلی این جشن در تمام ایران به یک شکل کلی برگزار میشود اما هر شهر و منطقه خرده جشن‌ها و آئین‌های خود را دارد که بر اساس فرهنگ و سنتهای همان منطقه شکل گرفتهاند و به آئین باستانیِ اصلی اضافه شدهاند. در این مطلب از دیجی‌کالا مگ قرار است ابتدا از تاریخچه و ریشه‌های شب یلدا تا آداب و رسوم و باورهای مرتبط با آن برایتان بنویسم و سپس از سنتهای خاص مازندران در بزرگداشت این جشن آئینی باستانی زیبا برایتان بگویم.
شب یلدا با آداب و رسوم خاصی همراه است که از دیرباز تاکنون در میان ایرانیان رواج داشته است. این آداب و رسوم با هدف دورهم بودن خانواده و دوستان، گرامی داشتن این شب طولانی، و تقویت پیوندهای اجتماعی انجام میشود. در این بخش شاخص‌ترین و محبوب‌ترین رسومی که از گذشته‌ی دور تا امروز باقی مانده‌اند را به شما معرفی می‌کنم.
🍉آداب و رسوم شب یلدا در مازندران
استان مازندران، با طبیعت بکر و سرسبز و فرهنگ غنی و کهن خود، جایگاه ویژهای در گرامیداشت شب یلدا دارد. مردم مازندران که به مهمان‌نوازی و پایبندی به رسوم سنتی شناخته می‌شوند، شب یلدا را با شور و اشتیاق خاصی جشن می‌گیرند و آیینها و رسوم منحصر به فردی را در این شب به جا می‌آورند. در ادامه، به معرفی سنت‌ها و رسوم شب یلدا در مازندران پرداخته و شما را با آن آشنا می‌کنم.
🍉آیینها و رسوم شب یلدا در مازندران
یلدا در مازندران، همچون سایر نقاط ایران، با دورهمی و شب‌نشینی خانواده و دوستان آغاز میشود. در این شب، بزرگترهای فامیل به عنوان میزبان، وظیفه‌ی میزبانی و پذیرایی از مهمانان را بر عهده می‌گیرند و با آماده کردن خانه‌ی خود و تهیه‌ی خوراکیهای مخصوص شب یلدا، به استقبال مهمانان می‌روند. در گذشته مردم مازندران در شب یلدا آتش روشن می‌کردند و با خواندن اشعار محلی و داستان‌سرایی، شب را به صبح می‌رساندند. هرچند امروزه این رسم کمتر رایج است، اما دورهمی و شب‌نشینی همچنان جایگاه ویژهای در بین مردم مازندران دارد.
سفرهی یلدا در مازندران
سفرهی یلدای مازندرانی رنگارنگ و پر از خوراکیهای محلی و فصلی است. در کنار میوههای رایج شب یلدا مثل انار، هندوانه، خرمالو و مرکبات، میوههای بومی مازندران مثل ازگیل، کندس (زالزالک وحشی) و پرتقال تامسون هم در این سفره جایگاه ویژهای دارند. همچنین آجیل و خشکبار، شیرینیهای محلی مثل پشت زیک (کنجدی)، آب دندون (نوعی شیرینی سنتی) و نان محلی هم از اجزای اصلی سفرهی یلدای مازندرانی به شمار می‌روند.
خوراکیهای محلی شب یلدا در مازندران
علاوه بر میوه‌ها و تنقلات رایج، مردم مازندران در شب یلدا خوراکیهای محلی خاصی را هم تهیه میکنند. یکی از این خوراکی‌ها «آش کدو» است که از کدو حلوایی، عدس، لوبیا و سبزیجات معطر تهیه میشود. همچنین «ته چین» مازندرانی که با گوشت مرغ یا گوسفند، برنج و زعفران تهیه میشود، از غذاهای محبوب شب یلدا در مازندران است. در بعضی از مناطق مازندران «قماق» هم در شب یلدا تهیه میشود. قماق نوعی حلوا است که از آرد گندم، شیره و گردو تهیه میشود و بسیار مقوی و پر انرژی است.
شب‌چره و قصهگویی شب یلدا در مازندران
در گذشته شب‌چره و قصهگویی یکی از اجزای اصلی شب‌نشینی‌های یلدای مازندرانی بود. بزرگترهای فامیل با بیان داستانها و حکایات محلی و اسطورههای کهن ایرانی، به جوانترها فرهنگ و ادب مازندرانی را منتقل می‌کردند و آنها را با تاریخ و گذشته‌ی خود آشنا می‌ساختند. همچنین خواندن اشعار محلی مثل «آواز امیری» و «آواز طالب طالبا» از دیگر سرگرمیهای شب یلدا در مازندران بود. با وجود اینکه امروزه این رسوم کمتر رواج دارند، اما هنوز هم در بعضی از خانواده‌های مازندرانی این سنت‌ها حفظ شدهاند.
بازیها و سرگرمیهای محلی شب یلدا در مازندران
در گذشته بازیها و سرگرمیهای محلی مختلفی در شب یلدا در مازندران انجام میشد. یکی از این بازیها، «کشتی لوچو» بود که نوعی کشتی محلی است و در آن کشتی‌گیران با گرفتن کمربند یکدیگر سعی میکنند حریف را به زمین بزنند. همچنین بازی «چلیک بازی» که در آن بازیکنان با استفاده از یک چوب و یک توپ چوبی سعی میکنند توپ را به سمت هدف پرتاب کنند، از دیگر بازیهای محبوب شب یلدا در مازندران بود. با گذشت زمان بسیاری از این بازیها به فراموشی سپرده شدهاند و جای خود را به سرگرمیهای جدید دادهاند.
باورها و اعتقادات شب یلدا در مازندران
مردم مازندران همچون سایر ایرانیان، باورها و اعتقادات خاصی را به شب یلدا نسبت می‌دهند. مثلا عده‌ای معتقدند که در شب یلدا نباید خوابید تا غم و اندوه از انسان دور شود و برکت و سلامتی به زندگی او وارد شود. همچنین بعضی بر این باورند که خوردن انار در شب یلدا، باعث افزایش باروری و سلامتی میشود. این باورها و اعتقادات ریشه در فرهنگ و تاریخ کهن مازندران دارند و نشان دهنده‌ی اهمیت ویژهای است که مردم این منطقه برای شب یلدا قائل هستند.
🍉 یلدای مازندرانی در گذر زمان
امروزه هم شب یلدا با همان شور و اشتیاق در مازندران جشن گرفته میشود، اما بعضی از آداب و رسوم آن دستخوش تغییراتی شدهاند. با گسترش رسانهها و فضای مجازی، بعضی از آداب سنتی مانند شاهنامهخوانی و قصهگویی و بازیهای محلی کمتر رواج دارند و جای خود را به تماشای برنامههای تلویزیونی، گشت‌وگذار در شبکههای اجتماعی و سرگرمیهای دیجیتالی دادهاند. با این حال هنوز هم خانواده‌های زیادی هستند که سعی میکنند این سنتهای دیرینه را زنده نگه دارند و با جمع شدن دور هم، داستانها و افسانه‌های قدیمی را برای کودکان و جوانان بازگو کنند.
از سوی دیگر، سفرههای شب یلدا هم دستخوش تغییراتی شده است. اگرچه هنوز هم خوراکیهای سنتی مثل انار، هندوانه، آش کدو ، ته چین و مرکبات در سفره‌ها دیده می‌شوند، اما تنوع خوراکی‌ها و شیرینیها بیشتر شده است و گاهی اوقات، غذاها و دسرهای مدرن هم جای خود را در کنار غذاهای سنتی باز میکنند.
با وجود این تغییرات، دورهمیهای خانوادگی و صله‌ی رحم همچنان مهمترین بخش شب یلدا در مازندران را تشکیل می‌دهند. مردم در این شب به خانه‌ی بزرگ‌ترها می‌روند و با گفت‌وگو، شادی و تجدید دیدار، طولانی‌ترین شب سال را جشن می‌گیرند. همچنین در سالهای اخیر، با افزایش توجه به گردشگری، بعضی از اقامتگاهها و مراکز گردشگری هم برنامههای ویژهای برای شب یلدا تدارک می‌بینند که شامل اجرای موسیقی محلی، رقص‌های آیینی و سرو غذاهای سنتی میشود. این موضوع علاوه بر جذب گردشگران، به نوعی به احیا و حفظ آداب و رسوم شب یلدا هم کمک کرده است.
🍉 کلام آخر
شب یلدا در مازندران، همچون نگینی درخشان در فرهنگ غنی این سرزمین، با گذر زمان صیقل خورده و با وجود تغییرات جزئی، همچنان شکوه و اصالت خود را حفظ کرده است. این شب فرصتی برای دور هم بودن، برای زنده نگه داشتن سنت‌ها و برای قدردانی از نعمت‌های زندگی است. گرچه ممکن است دیگر صدای شاهنامهخوانی پیران در هر خانه‌ای شنیده نشود و جای بازیهای محلی را کنسول‌های بازی گرفته باشند، اما گرمای دورهمیهای خانوادگی، طعم شیرین انار و هندوانه و لبخند کودکان، همچنان یادآور بلندترین شب سال و آغاز روشنایی و امید است. یلدای مازندرانی، پیوندی است میان گذشته و حال، دعوتی است به همدلی و مهربانی و امیدی است به فردایی روشن‌تر. پس بیایید در این شب با گشودن آغوش به روی سنت‌ها و در عین حال پذیرش دنیای مدرن، یلدایی خاطره‌انگیز و به یادماندنی را برای خود و عزیزانمان رقم بزنیم.
