نسبت طلایی چه تاثیری روی زیبایی چهره‌ دارد؟ عملا هیچ!

بنابر ادعای یک جراح زیبایی به نام جولیان دی سیلوا، امبر هرد یکی از زیباترین چهره‌های جهان را دارد! احتمالا شما هم این ادعا را در شبکه‌های اجتماعی یا پست‌هایی با محتوای زیبایی چهره دیده باشید؛ اما شاید از خود بپرسید که این ادعا بر چه اساسی استوار است؟ خب، به گفته دی سیلوا، هرد در آزمایش نسبت طلایی (Golden Ratio test) امتیاز بسیار بالایی را کسب کرده است. به طور کلی این آزمایش، زیبایی چهره افراد را بر اساس میزان نزدیکی نسبت‌های بخش‌های مختلف صورت آن‌ها به نسبت طلایی ارزیابی می‌کند. اما آیا واقعا فرمولی برای تشخیص زیبایی وجود دارد؟

پیروان مکتب فیثاغورث و نسبت طلایی

پیروان مکتب فیثاغورث که فیثاغورثیون نامیده می‌شدند برای اولین بار حدود ۲۴۰۰ سال پیش نسبت طلایی را که نسبت الهی (Divine Proportion) هم نامیده می‌شد، کشف کردند. این نسبت، مقدار ۱.۶۱۸ دارد و با نام فی (نماد یونانی φ) نشان داده می‌شود. فیثاغورثیون فرقه‌ای عرفانی از ریاضیدانان بودند که اعتقاد داشتند بسیاری از اعداد دارای اهمیت عرفانی، فلسفی و حتی اخلاقی هستند. این افراد پنج‌ضلعی (Pythagoreans) را به عنوان نماد خود انتخاب کرده بودند، چراکه با تقارن‌های پنج گانه‌ای که داشت، به نوعی نماد سلامتی برای این فرقه تلقی می‌شد!

پنج‌ضلعی‌ها از نظر ریاضیاتی اشکالی جذاب‌اند، نه تنها به این دلیل که مقدار عجیب فی را نشان می‌دهند؛ بلکه همانطور که در تصویر پنج‌ضلعی در بخش زیر هم مشاهد می‌کنید، چهار خط سیاه و بولد در هر مرحله به اندازه φ رشد می‌کنند؛ بنابراین خط افقی بلندی که در شکل به آن اشاره شده است، φ مقدار بیشتر از طول ضلع جانبی پررنگ است.

پنج‌ضلعی نمایش‌دهنده‌ی نسبت طلایی است!

به همین ترتیب، شش دایره‌ی هم اندازه را در نظر بگیرید که در دو ردیف سه تایی چیده شده‌اند و سپس در داخل یک دایره بزرگتر مانند تصویر زیر قرار گرفته‌اند. در چنین حالتی، شعاع دایره‌ی بزرگ φ بار بزرگتر از قطر دایره‌های کوچک است!

نمایش مقدار فی در دایره‌ها

نسبت طلایی حتی به دنباله‌ی معروف اعداد فیبوناچی (… ,۳۴ ,۲۱ ,۱۳ ,۸ ,۵ ,۳ ,۲ ,۱ ,۱) «Fibonacci number sequence» هم مرتبط است و با بزرگتر شدن اعداد، نسبتِ بین یک عدد و عدد بعدی به φ نزدیک و نزدیکتر می‌شود. به عنوان مثال: ۱.۶۲۵ = ۱۳/۸ ,۱.۶۱۵ = ۲۱/۱۳ ,۱.۶۱۹ = ۳۴/۲۱ و الی آخر!

اعداد فیبوناچی و بحث نسبت طلایی به طرز شگفت‌انگیزی در ریاضیات هم رایج‌اند، همچنین این اعداد در طبیعت و تخمدان زیبای برخی از گل‌ها، مخروطی‌های کاج و بازوهای کهکشان‌های مارپیچی قابل مشاهد است.

دنباله‌ی فیبوناچی در گل آفتابگردان

قلمروی آرمان‌های افلاطون

افلاطون فیلسوف یونانی (۴۲۳-۳۴۷ قبل از میلاد) تحت تأثیر فیثاغورثیون و عشق آن‌ها به ریاضیات زیبا، جهان فیزیکی اطراف ما را طرحی ناقص از قلمروای زیباتر و واقعی‌تر از حقیقت آن معرفی کرد. به این معنی که هیچ مثلث یا پنج‌ضلعی‌ای کامل، در زندگی واقعی وجود ندارد! به عقیده افلاطون، این حقایق و آرمان‌ها را تنها می‌توان در دنیایی منطقی یا با تقارن و نظم کامل، مشاهده کرد.

جالب است بدانید که آرمان‌های افلاطون به شدت بر تفکر غربی، از جمله علم مدرن و پیش‌فرض‌هایی بر قوانین جهانی طبیعت، همچون قوانین حرکت اسحاق نیوتن یا معادله‌ی آلبرت انیشتین (E = mc2) تأثیرگذار بود. در همین راستا یکی از مروجین ایده‌های افلاطون ریاضیدانی در دوره‌ی رنسانس به نام لوکا پاچیولی (uca Pacioli) بود. در سال ۱۵۰۹، پاچیولی سه گانه‌ای مکتوب درباره‌ی نسبت طلایی با عنوان نسبت الهی (Divina Proportione) همراه با تصویرگری‌های لئوناردو داوینچی منتشر کرد. جای تعجبی ندارد که خیلی زود این اثر به طور گسترده توجه‌ بسیاری از علاقه‌مندان به نسبت طلایی را برانگیخت! پاچیولی همچنین این ایده‌ی افلاطونی مبنی بر حاکمیت نسبت‌های ریاضی بر بدن انسان را ترویج داد. داوینچی هم این ایده‌ی ایدئال را در تصویر معروف خود یعنی مرد ویترویوسی (Vitruvian Man) نمایش داد!

مرد ویترویوسی طرحی از لئوناردو داوینچی: این طرح تصویری تمام‌قد از ویترویوس، معمار ایتالیایی است که با جوهر بر روی کاغذ کشیده شده است و بدن برهنه‌ی مردی را در دو حالت مختلف نشان می‌دهد که همزمان درون یک دایره و مربع محاط شده‌ است.

افسانه‌ی نسبت طلایی در هنر باستان

آدولف زایزینگ «Adolph Zeising» در کتاب‌هایی که بین سال‌های ۱۸۵۴ و ۱۸۸۴ منتشر کرد این ایده را گسترش داد که تمام زیبایی‌ها قابل مشاهد مربوط به نسبت‌ها به‌ویژه نسبت طلایی است، درواقع از دیدگاه او نسبت طلایی نه تنها در بدن، بلکه در طبیعت، هنر، موسیقی و معماری هم جریان دارد. در نتیجه این امر منجر به این ادعای عمومی شد که هنر و معماری یونان باستان دارای نسبت طلایی بوده و به همین دلیل هم زیبا است. اما همانطور که ماریو لیویو « Mario Livio» در کتاب خود نسبت طلایی «Golden Ratio» توضیح می‌دهد این موضوع به عنوان یک افسانه تلقی می‌شود و هیچ گزارشی در هنر یونانیان باستان وجود ندارد که به نسبت طلایی خارج از ریاضیات و اعداد اشاره کند! به طور کلی مطالعات جدید نشان می‌دهد که φ در هنر و معماری یونان باستان بسیار به ندرت مشاهده می‌شود.

در کنار این مورد جالب است بدانید که ادعاهایی در مورد معبد پارتنون در آتن که در سال ۲۰۱۷ به عنوان زیباترین ساختمان جهان انتخاب شد، وجود داشته است. درواقع عده‌ای ادعا داشتند که دلیل زیبایی این معبد وجود نسبت طلایی یا φ در میان نسبت‌های آن است؛ اما محاسبات دقیقی نشان می‌دهد که این ادعا نادرست است. با همه‌ی این تفاسیر، اما افسانه‌‌ی نسبت طلایی همچنان در هنر، معماری، عکاسی و جراحی پلاستیک به دلیل زیبایی بصری فرضی‌اش ترویج می‌شود.

ماسک مارکوارت و نسبت طلایی

یکی از کسانی که نسبت طلایی را به عنوان معیاری برای تعیین زیبایی ایدئال تبلیغ کرد، جراحی زیبایی‌ای به نام استفان آر. مارکوارت «Stephen R. Marquardt» است. درواقع در سال ۲۰۰۲ بود که مارکوارت ادعا کرد، نسبت طلایی تعیین کننده تناسبات زیبای صورت شما است. به عنوان مثال، او ادعا کرد که یک صورت زیبا، دهانی φ برابر پهن‌تر از بینی دارد. در همین راستا مارکوارت اقدام به ساخت یک ماسک صورت هندسی کرد که نمایانگر تناسبات ایدئال صورت برای جراحان زیبایی بود. درواقع این ماسک شاخصی برای اجرای عمل‌های زیبایی به بهترین نحو بود!

ماسک مارکوارت

این جراح همچنین ادعا کرد که از این ماسک را می‌توان برای ارزیابی دقیق زیبایی در افراد استفاده کرد، بنابراین طولی نکشید که آزمایش نسبت طلایی محبوب شد و خیلی زود گسترش یافت. ادعاهای مارکوارت در آن زمان بسیار تأثیرگذار بود، اما طولی نکشید که ورق با واقعیت‌های علمی برگشت.

آزمایش نسبت طلایی رَد شد!

مارکوارت به منظور بررسی و اثبات حرف خود، نسبت چهره‌های جذاب، بازیگران و مدل‌های فیلم‌ها و سریال‌ها را اندازه‌گیری کرد. بنابراین تحقیقات او بر روی گروهی منتخب از افراد بود که به ادعاها و ماسک او منجر شد. اما نه تنها ادعاهای مارکوارت اثبات نشد، بلکه آزمایش نسبت طلایی او هم رَد شد!

آزمایش نسبت طلایی برای تعیین زیبایی تنها نمایانگر ویژگی‌های صورت جمعیت کوچکی از زنان شمال غربی اروپا است و جامعه‌ی آن شامل افرادی از دیگر نقاط جهان همچون خاورمیانه، هند، آسیای شرق و غیره نمی‌شود!

به طور کلی بررسی‌ها نشان می‌دهد که ماسک مارکوارت شاخص مناسبی برای تعیین زیبایی در افراد اهل آفریقای جنوبی یا آسیای شرقی نیست؛ همچنین این ماسک برای هندی‌های جنوبی هم صادق نیست! درواقع، این آزمایش بیشتر نمایانگر ویژگی‌های صورت جمعیت کوچکی از زنان شمال غربی اروپا است. در حالت کلی اگر چه نسبت‌های صورت ممکن است با زیبایی صورت مرتبط باشد، اما این نسبت‌ها به عوامل بیولوژیکی و فرهنگی هم بستگی دارد؛ بنابراین این آزمایش از نظر آماری به طور قابل‌توجهی نامعتبر است.

البته نمی‌توان این ادعا را رد کرد که وجود تقارن در دو طرف صورت یا بافت پوست، بر زیبایی تاثیری ندارد؛ اما باید بدانید که در حال حاضر هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد نسبت طلایی φ زیبایی چهره یا هر گونه زیبایی بصری‌ای را تعیین می‌کند. برای تاکید بر این بحث شما می‌توانید این موضوع را خود آزمایش کنید! فقط کافیست به شکل زیر نگاهی بیاندازید، در شکل زیر مستطیل‌هایی با نسبت‌های φ:۱, ۳:۲, ۱.۴۱۴:۱, ۴:۳ و φ: ۱:۱ آمده است؛ می‌توانید با دیدن این اشکال حدس بزنید که کدام یک زیباتر است؟

• آیا می‌توان نظریه‌ی جهان‌های موازی را موضوعی علمی در نظر گرفت؟

منبع: science alert