چرا زاگرس و حفاظت از آن مهم است؟
چرا زاگرس مهم است؟ چون ۴۵ تا ۵۵ درصد منابع آبی شیرین کشور از زاگرس تامین می‌شود. آب، این مایه‌ی حیات، از دیرباز دلیل تجمع انسان‌ها بوده که به شکل دهی «تمدن» انجامیده است. تمدن ایران هم وامدار زاگرس است. در حال حاضر نیز سایه‌سار سبز زاگرس روی سر ۱۳ استان کشور کشیده شده است.
زاگرس، نامی باستانی برای رشته کوهی در غرب و جنوب ایران است که یال‌های بلند آن چین بر چین می‌اندازد، از کرانه‌های دریاچه وان در ترکیه آغاز، از از آذربایجان غربی و کردستان، کرمانشاه و همدان می‌گذرد. ایلام، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان را تشکیل می‌دهد و بعد تا استان‌های فارس، کرمان و هرمزگان ادامه می‌یابد. دامنه این رشته کوه به شمال عراق نیز می‌رسد.
ریه‌ی ایران
چرا حفاظت از زاگرس مهم است؟ چون زاگرس یکی از ریه‌های «ایران» است که بلوطستان‌هایش، دیوار سبز دفاعی در مقابل ریزگردهای داخلی و خارجی تشکیل داده. البریز هم ریه‌ی دیگر ایران است. کوه‌ها نقش ویژه‌ای در وضعیت جوی و آب و هوایی دارند. از سوی دیگر جنگل‌های زاگرس هم یک سپر قوی در مقابل گرد و غبار داخلی و ریزگردهایی است که از سمت عراق، سوریه و عربستان به ایران می‌آیند.
البته به دلیل خشکیدگی درختان و هجوم بیماری‌ها و آفت‌ها به آن‌ها، گاهی هم در مقابل ریزگردها کم می‌آورند. افزایش ریزگردها هم یکی دیگر از دلایل بیمار شدن و شکنندگی زاگرس است. در نهایت حساب و کتاب‌های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری می‌گوید هر هکتار جنگل زاگرس ۶۸ تن ریزگرد را جذب و در خود رسوب می‌کند.
کارشناسان می‌گویند که هیچ فیلتری چنین توانایی در جذب چنین حجمی از ریزگرد را ندارد. بنابراین اگر بگوییم که زاگرس برای تولید اکسیژن و گرد وغبارزدایی مهم است در حق این رشته کوه افسانه‌ای کم لطفی کردیم. زاگرس ریه‌ی حیاتی ایران است.
میزبانی از بزرگترین جمعیت عشایری کشور
چرا زاگرس مهم است؟ چون زاگرس بزرگترین جمعیت عشایری را میزبانی می‌کند و همین عدد نشان می‌دهد که این رشته کوه بزرگ، چه جایگاهی در تامین پروتئین و امنیت غذایی کشور بازی می‌کند. برای آنکه بدانیم زاگرس چه ارزش بی‌مانندی در پهنه‌هایی که رشته‌کوه‌های آن ادامه می‌یابد، دارد، باید به این نکته اشاره کرد که ۵۰ درصد از همه‌ی دام‌های کشور در زاگرس است. ۴۸درصد اراضی کشاورزی کشور در منطقه‌ی زاگرس قرار دارد و این استان‌ها سهم خوبی در تولید محصولات کشاورزی کشور دارند.
باز هم آمارهای سازمان جنگل‌ها می‌گوید: «جنگل‌های زاگرس با کنترل ۴۰ درصد نزولات جوی، ۳۵ درصد از آب‌های جاری با قدرت نفوذ ۵۰ -۶۰ میلیارد مترمکعب آب و وجود ۴۲ سد مخزنی با حجم ذخیره ۳۴ میلیارد مترمکعب نقش بسزایی در تنظیم چرخه‌ی آب و تامین امنیت غذایی کشور دارند.»
کوه‌ها به‌عنوان سدی در برابر جریان بادهای حامل رطوبت عمل و بارندگی را در مناطق مجاور کنترل می‌کنند. در ارتفاعات بالای بسیاری از کوه‌ها حجم زیادی آب به شکل یخ ذخیره می‌شوند. بیش از ۹۰ درصد ذخیره آب شیرین زمین به‌صورت یخچال‌های کوهستانی است که در طول فصول گرم و خشک ذوب و در رودخانه‌ها جاری می‌شوند.
حفاظت از تنوع زیستی
چرا البزر مهم است؟ چون البرز به همراه زاگرس تنوع زیستی ایران را حفظ می‌کنند. آن‌ها پناهگاه امنی برای حیات وحش ایران هستند. برخی از گونه‌های جانوری و گیاهی را فقط می‌توان در کوه‌ها یافت. بنابراین تنها راه حفظ آن‌ها حفاظت از کوه‌ها و کوهستان‌هاست. بیش از دوهزار گیاه خوراکی و دارویی در عرصه‌ی طبیعی زاگرس می‌رویند. از این دوهزار گونه، دستِ کم ۴۷۰ گونه‌ی آن دارای ویژگی‌های درمانگر و دارویی هستند و ارزش پزشکی و آزمایشگاهی بسیاری دارند.
البته که دنا به بلوط‌های هزارساله‌اش می‌نازد، همه‌ی آنچه در چنته دارد فقط انواع بلوط‌ها نیستند. بلوط‌هایی که گاهی ۵۰۰ سال طول می کشد تا بلوط کامل بشوند. در زاگرس گونه‌های علفی و بوته‌ای متنوع دیگری هم وجود دارد، مثل ارژن، گون و سرو کوهی. ضمن اینکه کبک دری، خرس قهوه‌ای، پلنگ، خوک وحشی، سنجاب جنگلی، راسو، گربه پالاس، سیاه‌گوش، گوزن زرد ایرانی و بز از جمله گونه‌های جانوری این منطقه هستند. برای مثال پارک ملی ذر در خوزستان زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی است که یکبار منقرض شد اما دوباره احیا شد.
سایه کوه روی دشت
دشت‌های ایران خواه به‌علت بهره‌کشی چندهزار ساله، خواه به‌علت خشکی و گرمای شدید بیلان منفی آب دارند و میزبان گونه‌های گیاهی و جانوری بسیار زیاد نیستند اما کوه‌ها به‌دلیل ریخت‌شناسی پرتنوع و ترازهای ارتفاعی متفاوت و البته به‌دلیل آن که کمتر در دسترس انسان بوده‌اند، انبوهی از گونه‌ها را در دامان خود حفظ کرده یا پناه داده‌اند. البته این به معنای حال خوب کوهستان در ایران نیست اما وضعیت شیر، ببر، یوزپلنگ و پلنگ ایرانی می‌تواند مثال خوبی برای مقایسه وضعیت دشت‌ها و کوهستان‌های ایران باشد. شیر و ببر ایرانی منقرض شده‌اند. یوزپلنگ دشت‌های ایران هم در آستانه انقراض است اما وضعیت پلنگ کوهستان‌های ایران خوب است، از جمله پلنگ‌های زاگرس. البته بهتر است بگوییم وضعیت پلنگ ایران هنوز خوب است چون رشد تکنولوژی پای انسان‌ها را به بلندترین نقطه‌های کوه‌ها هم رسانده است. گزارش‌ها در همین ماه آذر ۱۴۰۳ از مرگ ۵ پلنگ ایرانی خبر می‌دهد. با این وجود در سال سوم قرن جدید هنوز وضعیت گونه‌های گیاهی و جانوری کوهستان‌های ایران بهتر از دشت‌های آن است.
زاگرس مهم است، چون هم مثل کوه‌های دیگر نقش ویژه‌ای در حفاظت از خاک دارد. پوشش گیاهی از سرعت روان‌آب‌ها می کاهد و از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند. کوه‌ها مثل سد عظیم از دشت ها و زندگی جاری در دشت در مقابل سیلاب و فرسایش خاک حفاظت می‌کنند.
زاگرس مهم است چون ۷ رودخانه از ۹ رودخانه کشور از زاگرس جوش و خروش می‌گیرد و نقش ویژه‌ای در ایجاد تنوع زیستی کشور و جلوگیری از تغییرات آب و هوایی ایران دارد. رودخانه ها از مهم‌ترین عوامل جلوگیری از تغییرات آب‌وهوایی و گرم شدن کره زمین به شمار می‌روند. بنابراین می‌توان تصور کرد که اگر زاگرس نبود و کارون از زاینده‌رود تا رود دز و سیمره و کشکان، سیروان و زاب هم جاری نمی‌شد، ایران چه شرایط اقلیمی را تجربه می‌کرد.
زاگرس مهم است چون رودخانه‌ها، نقش ویژه‌ای در تامین برق آبی کشور بازی می‌کنند. هرچند سدسازی‌ها در سرزمین خشک و نیمه خشک ایران با انتقادات جدی رو به رو است اما نقش ویژه‌ای که این سدها در تامین برق بازی می‌کنند، انکار ناپذیر است. هرچند ایران ۳۰۰ روز آفتابی دارد و مسئولان سال‌هاست که از تولید انرژی خورشیدی سخن به میان می‌آورند اما هزینه بالای ایجاد انرژی پاک خورشیدی باعث شده تا همچنان، وزارت نیرو چشم به آورده‌ی آبی زاگرس داشته باشد. اینگونه است که رودها در سرزمین بیابانی ایران چون شریان‌های زندگی جاری و ساری‌اند. نزدیک به نیمی از بارش‌های آسمانی کشور در زاگرس بر زمین می‌نشیند و همین درصد نشان می دهد که وجود زاگرس در ایران چه نقش عظیمی دارد. بویژه وقتی به یاد بیاوریم که فلات ایران در گستره‌ای جای گرفته است که جغرافی‌دانان به آن «کمربند خشک» می گویند.
و زاگرس مهم است…
چون امکان زیست متمدانه در نیمی از جغرافیای ایران را به وجود آورده است. زاگرس مهم است چون تضمین کننده پایداری تمدن ایران است.
- ۴ روش که مردم محلی می‌توانند مانع از نابودی زاگرس شوند
- فیلم‌های مهمی که زاگرس و فرهنگ مردمش را تصویر کرده‌اند
