چرا انیمیشن «سیاره گنج» دیزنی شکست خورد؟

در ماه میلادی نوامبری که گذشت انیمیشن «سیاره گنج» بیست سالگی خود را پشت سر گذاشت. وبسایت «اینورس» (Inverse) به همین مناسبت در مقاله‌ای به این موضوع پرداخته است که چرا این انیمیشن خوب در زمان اکران خود در گیشه شکست خورد و تبدیل به یکی از آثار ماندگار دیزنی نشد.

در نگاه اول به سختی می‌توان فهمید چرا انیمیشن «سیاره گنج» (Treasure Planet) در گیشه شکست خورد. داستان این انیمیشن دیزنی که بیست‌وهفتم نوامبر سال ۲۰۰۲ اکران شد، قطعاً جالب به‌ نظر می‌رسد؛ رمان کلاسیک رابرت لوئیس استیونسون با موضوع دزدان دریایی را بردارید، عناصر علمی-تخیلی به آن اضافه کنید و آن را به فضا ببرید. چه کسی از دزدان دریایی فضایی خوشش نمی‌آید؟

علاوه بر انیمیشنی خیره‌کننده، چند چهره‌ی مشهور را نیز به فهرست صداپیشگان اضافه کنید (جوزف گوردون لویت، اما تامپسون، دیوید هاید پیرس و برایان موری)، حالا به نظر می‌رسد موفقیت دیزنی باید تضمین می‌شد. البته فیلم مورد عنایت اعضای آکادمی اسکار قرار گرفت و نامزد جایزه‌ی بهترین فیلم بلند انیمیشنی نیز شد، اما به «شهر اشباح» (Spirited Away) میازاکی باخت؛ هرچه باشد «شهر اشباح» رقیب قدرتمندی است.

• شهر اشباح چطور ماهیت انیمیشن را برای همیشه تغییر داد؟

با این حال،  وقتی اعداد و ارقام را بررسی می‌کنیم، «سیاره گنج» را تنها می‌توان یک شکست محسوب کرد. ساخت انیمیشن «سیاره گنج» ۱۴۰ میلیون دلار هزینه داشت و تنها ۱۰۹ میلیون دلار فروخت. این فیلم همچنین با نظرت متناقضی مواجه شد و در راتن تومیتوز (Rotten Tomatoes) نیز عملکرد خوبی از خود نشان نداد.

انیمیشن «سیاره گنج» از زمان اکران خود، مخصوصاً میان نسل هزاره تبدیل به نوعی فیلم کالت کلاسیک شده است، اما شکست آن در گیشه منجر به رویه‌ی تأسف‌باری شد که در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰، دیزنی و انیمیشن را به کلی عوض کرد.

داستان پشت «سیاره گنج» هفده سال پیش از اکران فیلم آغاز می‌شود. ران کلمنتس و جان ماسکر، کارگردانان قدیمی دیزنی، به ایده‌ی این فیلم رسیدند اما نتوانستند استودیو را متقاعد به ساخت آن کنند. در ابتدا آن‌ها این ایده را همزمان با «پری دریایی کوچولو» (The Little Mermaid) مطرح کرده بودند (احتمالاً می‌توانید حدس بزنید کدام یک از این فیلم‌ها موافقت استودیو را کسب کرد.)

پس از موفقیت «پری دریایی کوچولو»، کلمنتس و ماسکر چند بار دیگر نیز ایده‌ی «سیاره گنج» را مطرح کردند؛ بیشتر درست پس از موفقیت یک فیلم دیگر. اما تا موعد تمدید قراردادشان در سال ۱۹۹۵، موافقت استودیو را جلب نکردند، و تهدید کردند که استعفا خواهند داد. بالاخره این زوج توانستند پروژه‌ی محبوب‌شان را شروع کنند.

بیست سال بعد، چیزی که بیشتر از همه در «سیاره گنج» به چشم می‌آید، انیمیشن خاص و زیبای آن است. این فیلم کارتون دستی را با چیزی که در آن زمان جلوه‌های رایانه‌ای پیشرفته محسوب می‌شد، ترکیب کرد.

این اولین باری نبود که یک فیلم این دو سبک را ترکیب می‌کرد، اما در محیط علمی تخیلی «سیاره گنج» خیلی خوب در کار درآمد. دنیای استیم‌پانک و آینده‌نگرانه‌ی این فیلم به همراه شخصیت‌هایش زنده می‌شود.

طراحی‌های جان سیلور به شکل تأثیرگذاری هم از سبک انیمیشن دستی برای ترسیم بدن‌ انسان استفاده می‌کند، و هم از بخش‌های سایبرنتیک کامپیوتری. این به‌خاطر مهارت‌های طراحی گلن کین (پسر بیل کین، طراح «سیرک خانوادگی» – Family Circus) و انیمیشن کامپیوتری اریک دنیلز است، که با هم کار کردند تا به شخصیت‌ها زندگی ببخشند.

«سیاره گنج» عموماً به داستان اصلی خود وفادار می‌ماند، و هر تغییری که کلمنتس و ماسکر ایجاد کردند باعث بهبود داستان می‌شود. شخصیت اصلی جیم هاوکینز بزرگ‌تر و تبدیل به یک نوجوان یاغی و سرکش شده است. او خشمگین، مستأصل و سرگشته است و از پدرش که او را رها کرد، نفرت دارد.

(والدین غایب برای دیزنی چیز جدیدی نیستند، اما نفرت آشکار نسبت به این والدین چندان رایج نیست. این موضوع به‌طرز غافلگیرکننده‌ای برای یک فیلم کودک، موضوع بالغانه‌ای است.)

اصلی‌ترین رابطه‌ی داستان، پیوند پدر و پسری است که بین جان سیلور و جیم ایجاد می‌شود، و جیم از این دزد دریایی انگیزه‌ای می‌گیرد که هرگز از پدرش نگرفته بود. در طول داستان، مسئولیت‌پذیری و اعتماد به‌نفس جیم بیشتر می‌شود، و سیلور توانایی این را پیدا می‌کند که به شخص دیگری اهمیت بدهد.

با اینکه سیلور اصولاً شخصیتی شرور است، اما جیم در نهایت او را درک می‌کند. سیلور دست به اعمال بسیار شنیعی می‌زند (که قطعاً از آن‌ها پشیمان نیست)، اما این دزد دریایی به طرز عجیبی در پایان داستان مجازات نمی‌شود. جان سیلور شاید یک «ضدقهرمان» نباشد، اما بر اساس استانداردهای کارتون‌های دیزنی، تا جای ممکن اخلاقیات پیچیده‌ای دارد.

هیچ دلیل روشنی وجود ندارد که چرا «سیاره گنج» در گیشه شکست خورد. بعضی افراد گمان می‌کنند مشکل از تاریخ اکران بوده است، که با «هری پاتر و تالار اسرار» (Harry Potter and the Chamber of Secrets) تداخل داشت و در سایه‌ی شهرت آن گم شد («هری پاتر» هم رقیب قدرتمندی است). بازاریابی این فیلم نیز مخاطبان زیادی نداشت، و با وجود اینکه همچنان یکی از فیلم‌های نسبتاً بزرگسال دیزنی محسوب می‌شود، مخاطبان کودک را هدف قرار داده بود. و احتمالاً همین موضوعات بزرگسالانه بود که باعث شد بعضی والدین به‌کلی از بردن کودکان‌شان برای تماشای این فیلم منصرف شوند.

اما احتمالاً مهم‌ترین دلیل این است که «سیاره گنج» معرف زمانی است که انیمیشن دستی محبوبیت خود را از دست داده بود و CGI ارزان‌تر داشت عادی می‌شد. با اینکه این فیلم سعی کرد این شکاف را پر کند، اما در نهایت دنیایی که هیجانش نسبت به آینده بیشتر از دلتنگی‌اش برای گذشته بود، آن را پس زد. در دهه‌های بعدی، دیزنی به‌شدت بر انیمیشن‌های کامپیوتری تمرکز کرد و این امر منجر به ساخت آثار موفقی چون «یخ‌زده» (Frozen)، «زوتوپیا» (Zootopia) و «افسون» (Encanto) شد.

شکست «سیاره گنج» در گیشه شاید میخی بر تابوت انیمیشن‌های دستی بوده باشد (حداقل در دیزنی). این استودیو حتی برنامه‌هایش برای ساخت دنباله‌ی این فیلم را لغو کرد، هرچند احتمالاً بهتر شد که هرگز نتوانستیم یک «سیاره گنج ۲» ضعیف را به صورت نمایش خانگی ببینیم.

با این حال، نمی‌دانیم چه می‌شد اگر ران کلمنتس و جان ماسکر می‌توانستند این فیلم ماجراجویی‌شان درباره‌ی دزدان دریایی فضایی را در دهه‌ی ۱۹۸۰ بسازند. در آن دنیای موازی، احتمالاً دیزنی الان داشت یک بازسازی لایواکشن از «سیاره گنج» می‌ساخت. بنابراین می‌توانیم نتیجه بگیریم که اگر این انیمیشن در زمانی که هنوز انیمیشن دستی مرسوم بود و طرفدار داشت ساخته می‌شد احتمالاً به چنین سرنوشتی دچار نمی‌شد. اما باز هم شاید بهتر باشد در این مورد تاریخ را دست‌نخورده رها کنیم.

منبع: inverse