چرا بعضی خواب‌ها را به یاد می‌آوریم و بعضی فراموش می‌شوند؟

سام راد

۱۴ مرداد ۱۴۰۲ | ۱۰:۰۰ زمان مورد نیاز برای مطالعه: ۸ دقیقه

رویاهایی که به یاد می‌آورید، چه معنایی دارند؟ تقریباً همه خواب می‌بینند. باوری وجود دارد که بر اساس آن خواب دیدن به تقویت حل مسئله، تثبیت حافظه و تنظیم عاطفی کمک می‌کند. اما اینکه به خاطر سپردن رویاها نشانه خواب سالم است، افسانه‌ای بیش نیست.

ما چهار تا پنج بار در شب خواب می‌بینیم، اما همه رویاهای خود را به خاطر نمی‌آورند زیرا موقع رویا دیدن خواب بوده‌اند. خوابشان مختل نشده، بنابراین برای به خاطر سپردن رویاها بیدار نشده‌اند. این خودش نشانه‌ای از خواب با کیفیت خوب است. فراموش کردن رویاها از نظر سلامت و عملکرد کلی مغز، کاملاً طبیعی تلقی می‌شود.

رویاها چگونه کار می‌کنند؟

در حالی که ما خواب هستیم، شبکه‌ حالت پیش فرض (brain’s default mode network) مغز ما را فرا می‌گیرد و به ذهن اجازه می‌‌دهد سرگردان شود. ما از این ناحیه مغز هنگام فکر کردن به خود یا دیگران در گذشته یا آینده استفاده می‌کنیم، همچنین در حال رویاپردازی یا وقتی خواب می‌بینیم.

در مغز رویاپردازان، شبکه‌های حالت پیش‌فرض معمولاً در ساعات بیداری و خواب فعال‌تر و متصل‌تر هستند. این اتصال و فعالیت اضافی ممکن است به رویاپردازان کمک کند رویاهای خود را به خاطر بسپارند. در عین حال، ممکن است آن‌ها را به طور کلی در زندگی روزمره بیشتر مستعد فرو رفتن در خیالات کند.

پس چرا رویاهایم را به خاطر نمی‌آورم؟

به طور کلی، رویاها به سرعت از ذهن ما می‌پرند. به خصوص اگر هنگام بیدار شدن از خواب حواسمان پرت شود و آن تصاویر زودگذر در حافظه بلندمدت ما نقش نبندند. البته علم از درک کامل دنیای رویا فاصله زیادی دارد. تفاوت‌های مغزی، ویژگی‌های شخصیتی و خود محتوای رویاها ممکن است در این که چه کسی رویاهای خود را حفظ می‌کند و چه کسی نه، نقش داشته باشند.

تحقیقات جدید نشان داده است که برخی از تفاوت‌های شخصیتی بر یادآوری رویاها تأثیر می‌گذارد. تئوری این است که جنبه‌های خاصی از زندگی بیداری ما ممکن است روی رویاهای ما تأثیر بگذارد. به گفته رافائل والات (Raphael Vallat)، عصب‌شناس متخصص در تحقیقات خواب و رویا در دانشگاه کالیفرنیا در آزمایشگاه خواب و تصویربرداری عصبی دانشگاه برکلی، کسانی که زیاد رویا می‌بینند بیشتر مضطرب هستند و در عین حال افراد خلاق‌تر، تجربه‌گرا، ماجراجو و دارای تفکر خلاقانه هستند.

قیاسی که او می‌کند این است که رویابینان هنرمندند و کسانی که رویا نمی‌بینند، مهندس. نحوه اتصالات مغز شما ممکن است بر اینکه چرا رویاهایتان را به یاد می‌آورید یا نه، تأثیر بگذارد.

واقعیت علمی پشت به خاطر سپردن رویاها

وقتی صحبت از قدرت فکری به میان می‌آید، سلول‌های خاکستری عملکرد ما را هدایت می‌کنند. اما وقتی نوبت به یادآوری چیزهایی مانند رویاها می‌رسد، سلول‌های سفید که کمتر درباره آن‌ها شنیده‌ایم، کنترل را در دست می‌گیرند.

ماده‌ی خاکستری و ماده‌ی سفید هر کدام حدود نیمی از مغز ما را تشکیل می‌دهند. اگر مغز خود را کامپیوتر در نظر بگیرید، ماده خاکستری سیستم پردازش اطلاعات است و ماده‌ی سفید کابل‌هایی است که اجزای مختلف را به یکدیگر متصل می‌کند و اجازه می‌دهد اجزای مغز با هم ارتباطات یابند. والات و یک تیم تحقیقاتی دریافتند افرادی که به طور مکرر رویاها را به خاطر می‌آورند، ماده‌ی سفید بیشتری در ناحیه‌ای از مغز به نام قشر جلوی مغز میانی دارند که به پردازش اطلاعات مربوط به خودمان مرتبط است.

یافته‌های آن‌ها از این ایده را تأیید می‌کند که اتصالات مغز به نوعی در یادآوری رویا مهم است. وجود ماده‌ی سفید مغزی بیشتر نه‌تنها ممکن است به شما کمک کند رویاهای خود را به خاطر بسپارید، بلکه ممکن است باعث ایجاد رویا شود.

چرا برخی از مردم رویاهای خود را به یاد می‌آورند؟

دلایل متعددی وجود دارد که چرا برخی از افراد رویاهای خود را به یاد می‌آورند در حالی که برخی دیگر نه. استرس، مصرف الکل و اختلالات خواب همگی می‌توانند در یادآوری رویاها مشکل ایجاد کنند. علاوه بر این، زنان رویاهای بیشتری را نسبت به مردان به یاد می‌آورند و افرادی که به طور طبیعی خلاق‌تر هستند ممکن است رویاهای واضح و به‌یادماندنی‌تری داشته باشند.

یک نظریه نشان می‌دهد که توانایی به خاطر سپردن رویاها به مدت زمان صرف شده در مرحله REM (مرحله حرکت سریع چشم) خواب مربوط می‌شود. مرحله‌ای از خواب که در طی آن، رویا دیدن اتفاق می‌افتد. مطالعه‌ی دیگری نشان می‌دهد که توانایی به خاطر سپردن رویاها لزوما به مدت زمان صرف شده در خواب REM مربوط نمی‌شود، بلکه به دفعات انتقال بین خواب REM و غیر REM مربوط می‌شود.

به طور کلی، دلایل دقیقی برای اینکه چرا برخی از افراد رویاهای خود را به یاد می‌آورند در حالی که دیگران نه، به طور کامل یافت نشده است. تحقیقات بیشتری برای درک بهتر مکانیسم‌های اساسی یادآوری رویا مورد نیاز است. سبک زندگی می‌تواند بر توانایی شما در به خاطر سپردن رویاها تأثیر بگذارد. رویاها می‌توانند جذاب و مرموز باشند، اما به خاطر سپردن آن‌ها ممکن است دشوار باشد.

چه عواملی بر توانایی فرد در به یاد آوردن رویاها تأثیر می‌گذارد؟

مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر توانایی به یاد آوردن رویاها عبارت‌اند از:

بیدار شدن در خواب

اگر شخصی در حین یا بلافاصله پس از خواب دیدن، بیدار شود، به احتمال زیاد آن را به خاطر می‌آورد. احتمال یادآوری رویا زمانی بیشتر است که رویا هنوز در ذهن فرد تازه باشد.

زمان رویا دیدن

رویا دیدن اغلب در مرحله حرکت سریع چشم (REM) خواب رخ می‌دهد. رویاهایی که در طول خواب REM اتفاق می‌افتند، معمولاً بیشتر شبیه داستان و واضح‌تر هستند و به خاطر سپردن آن‌ها آسان‌تر می‌شود. خواب REM معمولاً در مراحل پایانی چرخه خواب اتفاق می‌افتد، بنابراین رویاهایی که نزدیک به بیدار شدن رخ می‌دهند، بیشتر به خاطر سپرده می‌شوند.

سطح اضطراب

افراد در مواقعی که مضطرب یا افسرده هستند، خواب‌های خود را بیشتر به یاد می‌آورند. افزایش اضطراب ممکن است منجر به بیداری‌های مکرر در طول شب شود و به یاد آوردن رویاها را آسان‌تر کند.

دارو و شرایط سلامتی

برخی داروها، مانند داروهایی که برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند، می‌توانند رویا دیدن را سرکوب کنند. علاوه بر این، شرایط سلامتی مانند عارضه توقف تنفس خواب که چرخه‌ی خواب را مختل می‌کند، می‌تواند بر یادآوری رویاها تأثیر بگذارد.

جنسیت و شخصیت

مطالعات نشان داده‌اند که دختران نوجوان و افرادی که خلاق‌تر هستند، احتمالاً رویاهای خود را بیشتر به خاطر می‌آورند. با این حال، رابطه بین جنسیت، شخصیت و یادآوری رویا به طور کامل تبیین نشده است.

تکنیک‌های آگاهی از رویاها

افراد می‌توانند با صرف زمان و توجه به رویاها، یادآوری رویاهای خود را بهبود بخشند. بهترین زمان برای یادآوری رویاها در ۹۰ ثانیه‌ی اول پس از بیدار شدن است. داشتن دفترچه رویاها یا بحث در مورد رویاها با شریک زندگی نیز می‌تواند به بهبود یادآوری رویاها کمک کند.

چگونه خواب سبک بر یادآوری رویاها تأثیر می‌گذارد؟

بیدار شدن در طول شب می‌تواند احتمال به خاطر سپردن رویاها را، حداقل در کوتاه مدت، افزایش دهد زیرا شکل‌گیری حافظه را تقویت می‌کند. حتی بیداری‌های کوتاه حدود دو دقیقه‌ای، زمان کافی برای رمزگذاری رویاها در حافظه بلندمدت را فراهم می‌کند. البته بیداری‌های مکرر شبانه و اختلالات خواب نشان‌دهنده خواب سالم و آرام نیستند.

این اختلالات می‌توانند ناشی از استرس، مصرف بیش از حد الکل، برنامه خواب نامنظم، داروهایی که بر خواب تأثیر می‌گذارند یا اختلالات خواب مانند آپنه خواب (وقفه تنفسی) باشند. اگر اغلب در طول شب از خواب بیدار می‌شوید، به احتمال زیاد خواب کافی ندارید. ایده‌ی خوبی است که از یک پزشک متخصص که می‌تواند علت اختلالات خواب شما را شناسایی کند و توصیه‌های پزشکی مناسب را ارائه دهد، مشاوره بگیرید.

آیا توانایی به خاطر سپردن رویاها بهبود می‌یابد؟

بله، این امکان وجود دارد که توانایی شما در به خاطر سپردن رویاها بهبود پیدا کند. در اینجا چند تکنیک وجود دارد که ممکن است کمک کند:

یک دفتر خاطرات برای ثبت خواب‌ها داشته باشید

یک دفترچه و خودکار کنار تخت بگذارید و به محض بیدار شدن رویاهایتان را یادداشت کنید. حتی اگر فقط می‌توانید قطعات یا جنبه‌های خاصی از رویا را به خاطر بسپارید، آن‌ها را یادداشت کنید. عمل ثبت رویاها حافظه را تقویت و به مرور زمان یادآوری آن‌ها را آسان می‌کند.

تصمیم بگیرید به خاطر بیاورید

قبل از خواب، به خود بگویید که می‌خواهید رویاهای خود را هنگام بیدار شدن به یاد بیاورید. این پیشنهاد ساده می‌تواند ذهن شما را برای به یاد آوردن رویاها آماده کند.

به طور طبیعی از خواب بیدار شوید

در صورت امکان، سعی کنید بدون زنگ ساعت یا هر گونه اختلال ناگهانی از خواب بیدار شوید. بیداری‌های ناگهانی گاهی اوقات می‌تواند یادآوری رویاها را سخت‌تر کند. اینکه به خودتان اجازه دهید به طور طبیعی بیدار شوید، احتمال یادآوری تجربیات رویا را افزایش می‌دهد.

روی جزئیات رویا تمرکز کنید

وقتی از خواب بیدار می‌شوید، سعی کنید تا حد امکان جزئیات بیشتری را از رویای خود مانند رنگ‌ها، صداها و احساسات به خاطر بیاورید. این کار می‌تواند به خاطر سپردن رویا را آسان‌تر کند.

روتین قبل از خواب ایجاد کنید

یک برنامه منظم قبل از خواب ایجاد کنید که به شما کمک کند آرام و برای خواب آماده شوید. تکنیک‌های تمدد اعصاب مانند مدیتیشن یا تنفس عمیق به شما کمک می‌کند راحت‌تر به خواب بروید و در طول شب بیدار نشوید.

تکنیک‌های ذهن‌آگاهی و ریلکسیشن را تمرین کنید

تمرینات آرامش‌بخش یا تمرین‌های ذهن‌آگاهی قبل از خواب می‌تواند به آرامش ذهن و افزایش آگاهی از تجربه رویا کمک کند. این تکنیک‌ها ممکن است به بهبود یادآوری رویا هم کمک کنند. به یاد داشته باشید که بهبود یادآوری رویاها مهارتی است که ممکن است به زمان و تمرین نیاز داشته باشد. پیگیری مداوم و صبر عناصر کلیدی هستند.

با گنجاندن این تکنیک‌ها در روال روزانه، می‌توانید توانایی خود را برای به خاطر سپردن و کشف دنیای غنی رویاها افزایش دهید. اکثر مردم آن رویاهای فوق‌العاده واضح را تجربه کرده‌اند که در آن از خواب بیدار می‌شوند و می‌گویند: «آیا این واقعی بود یا داشتم خواب می‌دیدم؟» همچنین احتمالا تجربه کرده‌اند که صبح از خواب بیدار می‌شوند و اصلاً هیچ رویایی را به یاد نمی‌آورند.

رویاها هنوز هم مرز بزرگی هستند که علم از آن عبور نکرده. شاید چون انجام تحقیقات درباره رویا یا اندازه‌گیری آن دشوار است. متخصص طب خوابی که در این مطلب از یافته‌های او استفاده کردیم، می‌گوید اگر رویاهای خود را به خاطر می‌آورید یا اگر آن‌ها را فراموش می‌کنید، هر دو حالت احتمالاً طبیعی است. چیز خوب یا بدی اتفاق نیفتاده، بنابراین زیاد روی این موضوع سرمایه‌گذاری نکنید یا نگران آن نباشید.

تجربه‌ی شما درباره خواب دیدن هم همین نکته را تأیید می‌کند؟