دلیل خون دماغ شدن چیست و چه زمانی می‌تواند خطرناک باشد؟
به دلیل محل قرارگیری بینی که درست در وسط صورت است و تراکم بالای عروق خونی در داخل آن، اغلب ما در طول زندگی خود حداقل یک بار خون دماغ را تجربه کرده‌ایم. هنگامی که غشای مخاطی بینی خشک می‌شود، با کوچک‌ترین تحریک یا وارد کردن انگشت به داخل بینی احتمال بروز خونریزی وجود دارد. با توجه به اینکه بینی مملو از عروق خونی است، هر گونه صدمه‌ی جزئی به آن می‌تواند به خونریزی شدید منجر شود.
معمولا خون دماغ نگران‌کننده نیست، اما در مواقع نادر به‌خصوص زمانی که خونریزی مداوم یا شدید است، می‌تواند خطرناک باشد. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ، درباره‌ی علل خون دماغ و نحوه‌ی تشخیص و درمان آن صحبت کرده و به این سؤال پاسخ می‌دهیم که چه زمانی باید برای درمان این مشکل به پزشک مراجعه کرد. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
خون دماغ چیست؟
بینی تعداد زیادی عروق خونی دارد که به گرم و مرطوب کردن هوایی که تنفس می‌کنید، کمک می‌کنند. خون دماغ یا خونریزی از بینی که به آن «اپیستاکسی» (Epistaxis) هم می‌گویند، به خونریزی اشاره دارد که معمولا در اثر آسیب‌دیدگی این عروق رخ می‌دهد. بسته به ناحیه‌ای که دچار آسیب شده، پزشک می‌تواند خونریزی بینی را به دو دسته‌ی قدامی که شایع‌تر است و خلفی که به احتمال زیاد به درمان پزشکی نیاز دارد، طبقه‌بندی کند.
خونریزی قدامی به خونی اشاره دارد که از دیواره‌ی بین دو سوراخ بینی منشاء می‌گیرد. این قسمت از بینی حاوی تعداد زیادی عروق خونی ظریف است. خونریزی قدامی معمولا در کودکان مشاهده می‌شود و می‌توان به‌راحتی آن را در منزل درمان کرد.
خونریزی خلفی به قسمت‌های انتهایی یا عمیق‌تر بینی، محلی که شاخه‌ای از سرخرگ وارد بینی می‌شود، مرتبط است. خونریزی خلفی در مقایسه با خونریزی قدامی شدیدتر و جدی‌تر بوده و ممکن است به مراقبت پزشکی نیاز داشته باشد. این نوع خونریزی معمولا بزرگسالان را درگیر کرده و باعث می‌شود که خون به سمت گلو جریان پیدا کند.
خونریزی بینی در کودکان و افراد سالمند شایع‌تر است، اما در بیشتر اوقات جدی نیست. همچنین در مبتلایان به اختلالات خونریزی یا بیماری‌های خونی ژنتیکی، افرادی که داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مصرف می‌کنند و کسانی که از طریق بینی دارو دریافت می‌کنند، رایج است.
دلایل شایع خون دماغ کدام هستند؟
خونریزی بینی از پاره شدن عروق خونی بینی ناشی می‌شود و ممکن است علت واضحی نداشته باشد. خشکی هوا شایع‌ترین علت خون دماغ است. زندگی در آب و هوای خشک و استفاده از سیستم گرمایش مرکزی می‌تواند به خشک شدن غشاهای بینی که بافت‌های داخل بینی هستند، منجر شود. این خشکی باعث پوسته پوسته شدن داخل بینی می‌شود. در این شرایط، در اثر تحریک بینی یا وارد کردن انگشت به درون آن ممکن است خونریزی رخ دهد.
مصرف آنتی هیستامین‌ها و سایر داروهایی که در درمان آلرژی، سرماخوردگی یا مشکلات تنفسی کاربرد دارند هم می‌تواند غشای بینی را خشک کرده و باعث خونریزی شود.
سایر دلایل خونریزی بینی
- وارد کردن انگشت به داخل بینی
- وارد آمدن ضربه‌ی شدید به بینی
- هوای سرد
- وارد کردن یک جسم خارجی به داخل بینی
- آلرژی
- عطسه‌ی مکرر
- عفونت مجاری تنفسی فوقانی
بعضی از علل خون دماغ که به احتمال زیاد به درمان تخصصی نیاز دارند
- وارد آمدن ضربه‌ی شدید به بینی، به‌ویژه اگر به سر هم ضربه وارد شده باشد
- ابتلا به اختلالات خونی مانند بیماری هموفیلی
- استفاده از داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مانند هپارین
- ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی مانند بیماری فون‌ویلبراند (Von Willebrand’s disease)
- داشتن فشار خون بسیار بالا که تحت عنوان «فشار خون بحرانی» شناخته می‌شود
- ابتلا به سرطان سر و گردن
حوادثی که ممکن است باعث خون دماغ شوند، عبارتند از زمین خوردن، تصادف رانندگی یا مشت زدن به صورت. خونریزی بینی که پس از سانحه رخ می‌دهد غالبا نشان‌دهنده‌ی شکستگی بینی، شکستگی جمجمه یا خونریزی داخلی است.
علت خون دماغ چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک برای اینکه علت خونریزی از بینی را پیدا کند، معاینه‌ی بدنی انجام می‌دهد. بدین منظور بینی شما را از نظر وجود اجسام خارجی در داخل آن بررسی می‌کند. سپس از شما درباره‌ی سابقه‌ی پزشکی و داروهایی که مصرف می‌کنید، سؤالاتی می‌پرسد. اگر علائم دیگری را تجربه می‌کنید یا به‌تازگی دچار حادثه شده‌اید، آن را با پزشک در میان بگذارید.
هیچ آزمایش خاصی برای تعیین علت خون دماغ وجود ندارد. با این حال، پزشک ممکن است از روش‌های تشخیصی زیر برای پیدا کردن علت کمک بگیرد؛
- شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) که یک آزمایش خون برای بررسی اختلالات خونی است.
- زمان ترومبوپلاستین نسبی (PTT) که با آزمایش خون مشخص شده و مدت زمانی که برای لخته شدن خون لازم است را نشان می‌دهد.
- آندوسکوپی بینی
- سی تی اسکن (CT) بینی
- تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس از بینی و صورت
درمان خون دماغ چیست؟
بسیاری از افراد دچار خونریزی بینی می‌شوند و در بیشتر مواقع، خونریزی پس از چند دقیقه بند می‌آید. چه خونریزی جزئی باشد و چه شدید، توصیه می‌شود که از کمک‌های اولیه برای کاهش یا توقف آن استفاده کنید. برای این کار باید بنشینید، سر خود را کمی به سمت جلو خم کنید، از طریق دهان نفس بکشید و قسمت نرم بینی را به مدت ۱۰ دقیقه فشار دهید.
در هنگام خون دماغ شدن دراز نکشید. چون این کار باعث بلعیدن خون و تحریک معده می‌شود. بعد از ۱۰ دقیقه، بینی خود را رها کرده و بررسی کنید که آیا خونریزی متوقف شده است یا خیر. در صورت ادامه یافتن خونریزی این مراحل را دوباره تکرار کنید. برای جلوگیری از خونریزی می‌توانید یخ یا کمپرس سرد هم روی بینی خود قرار دهید.
اگر خونریزی از بینی شدید باشد یا به دفعات زیاد رخ دهد، به مراقبت پزشکی نیاز است. درمان خون دماغ به علت بروز آن بستگی داشته و شامل راهکارهای زیر می‌شود؛
- بستن بینی – در این روش چیزی شبیه به گاز استریل در داخل بینی قرار می‌گیرد تا خونریزی متوقف شود. این کار باعث ایجاد فشار مداوم و جذب خون اضافی شده و به لخته شدن خون کمک می‌کند.
- استفاده از قطره، اسپری، پماد یا ژل – مواد روانکننده به مرطوب نگه داشتن مجرای بینی کمک می‌کنند. اسپری‌های بینی هم می‌توانند عروق خونی بینی را منقبض کنند.
- تغییر دارو – اگر دارو علت خون دماغ باشد، ممکن است پزشک تغییر دارو را توصیه کند. ذکر این نکته ضروری است که نباید قبل از مشورت با پزشک داروی خود را تغییر دهید.
- سوزاندن رگ بینی – در این روش از سوآب شیمیایی یا یک وسیله‌ی الکتریکی برای مسدود کردن ناحیه‌ای که دچار خونریزی شده، استفاده می‌شود.
- جراحی – اگر سایر روش‌ها در درمان خون دماغ مؤثر نباشند، روش‌هایی مانند بخیه زدن یا بستن عروق خونی می‌تواند از خونریزی جلوگیری کند.
چه زمانی خون دماغ به مراقبت پزشکی نیاز دارد؟
اگر خونریزی از بینی ویژگی‌های زیر را داشت، توصیه می‌شود که برای درمان آن به پزشک مراجعه کنید؛
- شدید است.
- باعث شده احساس ضعف یا سرگیجه داشته باشید.
- انجام فعالیت‌های روزمره را مختل کرده است.
در شرایط زیر باید به دنبال مراقبت‌های اورژانسی باشید؛
- خونریزی بیش از ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول بکشد.
- در گذشته، به دلیل خونریزی از بینی در بیمارستان بستری شده باشید.
- سابقه‌ی دریافت خون به دلیل خون دماغ شدن را داشته باشید.
- به‌تازگی حداقل سه بار خونریزی از بینی و سردرد را به‌طور هم‌زمان تجربه کرده باشید.
هنگامی که افراد زیر دچار خون دماغ می‌شوند، لازم است با پزشک تماس بگیرید؛
- کودکان کمتر از دو سال
- افرادی که از داروهای رقیق‌کننده‌ی خون استفاده می‌کنند.
- افرادی که علائم کم‌خونی دارند
- افرادی که به دلیل بیماری فرآیند انعقاد خون در آن‌ها به‌طور صحیح انجام نمی‌شود.
چگونه می‌توان از خون دماغ شدن پیشگیری کرد؟
اگرچه پیشگیری از همه‌ی دلایل خون دماغ ممکن نیست، اما رعایت نکات زیر می‌تواند احتمال بروز این مشکل را کاهش دهد؛
- وارد نکردن انگشت به داخل بینی
- فین کردن آهسته
- تمیز و مرطوب نگه داشتن بینی با استفاده از اسپری سرم نمکی یا ژل
- در صورت امکان استفاده از دستگاه‌ی بخور برای مرطوب نگه داشتن محیط
- دوری از عوامل محرک مانند دود
- اجتناب از مواد آلرژی‌زا و کنترل آلرژی‌ها
- انجام اقدامات لازم برای کنترل بیماری‌هایی که به داروهای رقیق‌کننده‌ی خون نیاز دارند.
کلام پایانی
خون دماغ می‌تواند ترسناک و نگران‌کننده باشد، اما معمولا نشانه‌ی ابتلا به یک مشکل جدی نیست. عوامل متعددی مثل مصرف بعضی داروها، وارد کردن انگشت به درون بینی و وارد آمدن ضربه به بینی در بروز این مشکل نقش دارند. بیشتر خونریزی‌های بینی از نوع قدامی هستند که اغلب در منزل درمان می‌شوند. معمولا خونریزی‌های قدامی به‌طور ناگهانی رخ داده و مدت زمان زیادی طول نمی‌کشند.
در صورتی که خونریزی شدید است یا بند نمی‌آید، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر خونریزی بینی در اثر وارد آمدن ضربه به سر ایجاد شده یا به ضعف، مشکلات تنفسی یا بلع مقدار قابل توجهی از خون منجر شده، به مراقبت پزشکی نیاز دارید. خونریزی بینی ممکن است در افرادی که دچار اختلالات خونی هستند، افرادی که داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مصرف می‌کنند و اشخاصی که از طریق بینی دارو دریافت می‌کنند، شدیدتر باشد.
منابع: medicalnewstoday, healthline
