سارکوپنیا چیست؟
سارکوپنیا که به آن کم‌ماهیچگی هم می‌گویند، یک بیماری شایع است که ۱۰ درصد از بزرگ‌سالان بالای ۵۰ سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند امید به زندگی و کیفیت زندگی را کاهش دهد اما با انجام دادن اقداماتی می‌توانیداز این بیماری پیشگیری کنید و حتی این وضعیت را معکوس کنید. در این مقاله، توضیح می‌دهیم که سارکوپنی چیست و برای جلوگیری از آن چه باید کرد.
سارکوپنیا چیست؟
سارکوپنیا (Sarcopenia) به کاهش تدریجی توده‌های عضلانی و قدرت آن‌ها گفته می‌شود. این سندرم با افزایش سن در ارتباط است چون معمولا به دلیل شروع روند طبیعی افزایش سن و پیری ایجاد می‌شود. تخمین زده می‌شود که سارکوپنی بین ۵ تا ۱۳ درصد در افراد ۶۰ سال یا بیشتر و ۱۱ تا ۵۰ درصد در افراد ۸۰ سال یا بیشتر شایع باشد.
سارکوپنیا می‌تواند بر فعالیت روزانه کیفیت زندگی شما تأثیر منفی بگذارد. دشواری راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها و حمل وسایل سنگین از چالش‌های رایج این بیماری هستند. به‌علاوه، ممکن است با ابتلا به این بیماری خطر افتادن و شکستگی اندام‌های شما افزایش یابد.
علائم بیماری سارکوپنیا
برای اینکه با این بیماری مقابله کنید باید نشانه‌های آن را به‌خوبی بشناسید. علائم اصلی بیماری سارکوپنیا عملکرد نامناسب عضلات، قدرت عضلانی کم و کاهش توده‌های عضلانی است. از دست دادن توده‌ی عضلانی با تجمع چربی در عضلات همراه می‌شود که به کاهش قدرت عضلانی کمک می‌کند.
سایر نشانه‌های رایج بیماری سارکوپنی عبارت‌اند از:
- اختلال در عملکردهای حرکتی؛
- مشکل در راه رفتن؛
- کاهش سرعت راه رفتن؛
- دشوار شدن حمل و بلند کردن وسایل سنگین؛
- مشکل در بالا رفتن از پله‌ها؛
- افزایش میزان زمین خوردن‌ها؛
- ضعف جسمانی.
چه چیزی باعث سارکوپنی می‌شود؟
سارکوپنیا اغلب به دلیل روند طبیعی پیری و افزایش سن رخ می‌دهد. کاهش توده‌ی عضلانی و قدرت حرکت بین سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی شروع می‌شود و پس از ۶۰ سالگی به اوج خود می‌رسد. حدود ۱۰ درصد از افراد بالای ۶۰ سال در سراسر جهان به سارکوپنی مبتلا هستند.
شروع سارکوپنی با افزایش سن به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله آن‌ها می‌توان به این عوامل اشاره کرد:
- مقاومت به انسولین: افزایش سن اغلب باعث تغییر در ترکیب بدن می‌شود. این اتفاق منجر به افزایش تجمع چربی بدن و کاهش توده‌ی عضلانی خواهد شد. چنین تغییراتی ممکن است منجر به مقاومت به انسولین و سایر اختلالات متابولیک شوند.
- کاهش سطح هورمون‌ها: افزایش سن ممکن است منجر به کاهش سطح هورمون‌های آنابولیک مانند فاکتور رشد شبه انسولین-۱ (insulin-like growth factor-1)، هورمون رشد انسانی و تستوسترون شود. این هورمون‌ها در رشد و نگهداری بافت‌های عضلانی نقش مهمی دارند. بنابراینُ کاهش میزان ترشح آن‌ها ممکن است باعث سارکوپنی شود.
- نشانگرهای التهابی: افزایش نشانگرهای التهابی مانند اینترلوکین ۶ (IL-6)، فاکتور نکروزدهنده‌ی تومور آلفا، پروتئین واکنش‌گر C و IL-1 که با افزایش سن رخ می‌دهد، به دلیل تأثیری که بر عضلات اسکلتی دارند ممکن است منجر به سارکوپنیا شوند.
- تخریب عصبی: افزایش سن باعث کاهش رشته‌های عصبی محیطی، نورون‌های حرکتی در نخاع و تعداد اتصالات عصبی عضلانی می‌شود. چنین تغییراتی در سیستم عصبی ممکن است باعث سارکوپنی شوند.
عوامل خطرآفرین
عدم فعالیت بدنی و مصرف نکردن پروتئین کافی دو عامل اصلی کمک‌کننده برای ابتلای یک فرد مسن به سارکوپنی هستند. چاقی هم می‌تواند یکی دیگر از عوامل مؤثر در ابتلا به این بیماری باشد.
ممکن است افراد جوان‌تر نیز به سارکوپنی مبتلا شوند. افراد جوان‌تر مبتلا به بیماری‌های التهابی، سوء تغذیه، و کاهش وزن شدید و تحلیل عضلانی (cachexia) ممکن است بیشتر به سارکوپنی مبتلا شوند. سایر شرایطی که در ابتلا به سارکوپنی نقش دارند عبارت‌اند از:
- بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)؛
- بیماری مزمن کلیوی؛
- نارسایی قلبی؛
- ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)؛
- دیابت شیرین (Diabetes mellitus)؛
- سرطان.
روش‌های تشخیص سارکوپنی
هیچ آزمایشی به معنای رایج وجود ندارد که بتواند سارکوپنی را دقیقا تشخیص دهد. تشخیص این بیماری معمولا با استفاده از ابزارهای غربالگری انجام می‌شود که به شناسایی علائم احتمالی سارکوپنی کمک می‌کنند و قدرت، کیفیت و عملکرد فیزیکی عضلانی را ارزیابی می‌کنند.
ابزارهای غربالگری تشخیص سارکوپنیا
پرسش‌نامه‌‌ای شامل سؤالاتی درباره‌ی میزان قدرت، کمک در راه رفتن، برخاستن از صندلی، بالا رفتن از پله‌ها و زمین خوردن که به آن پرسش‌نامه‌ی SARC-F می‌گویند یک ابزار غربالگری است. این پرسش‌نامه می‌تواند به کارشناسان مراقبت‌های بهداشتی کمک کند تا افراد مبتلا به سارکوپنی را به سرعت شناسایی کنند. در این پرسش‌نامه ۵ سؤال درباره‌ی هر چالش یا رویدادی (مانند زمین خوردن) پرسیده می‌شود. بسته به پاسخ‌های شما، برای هر موضوع از صفر تا ۲ نمره‌ای به شما داده می‌شود. بالاترین امتیاز حداکثر ۱۰ است. نمره ۴ یا بیشتر ممکن است نشان‌دهنده‌ی سارکوپنی باشد و نیاز به آزمایش بیشتری دارد.
تست‌های قدرت عضلانی
برای ارزیابی قدرت عضلانی از چند آزمایش ساده کمک گرفته می‌شود. یکی از آن‌ها تست گرفتن دست است. این تست می‌تواند به تعیین قدرت کلی در سایر عضلات کمک کند و می‌تواند به نشان دادن هرگونه کاهش قدرت بدنی کمک کند. مورد دیگر تست پایه‌ی صندلی است. این آزمایش به تعیین قدرت عضلات پا، به ویژه عضلات چهارسر ران کمک می‌کند. این تست تعداد دفعاتی را که می‌توانید در عرض ۳۰ ثانیه بدون استفاده از بازوها روی صندلی بایستید و بنشینید را اندازه‌گیری می‌کند.
تست‌های کیفیت عضلانی
تست‌هایی که می‌توانند به تعیین کیفیت و گاهی اوقات کمیت عضلات کمک کنند عبارت‌اند از:
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): در این روش از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی برای ارائه‌ی تصاویر دقیق از بافت‌ها و اندام‌های داخل بدن استفاده می‌شود. این نوع تصویربرداری به ارائه‌ی اطلاعات دقیق درباره‌ی توده‌ی عضلانی کلی بدن کمک می‌کند.
- توموگرافی کامپیوتری (CT): این روش از مجموعه‌ای از تصویربرداری‌های اشعه‌ی ایکس برای ارائه‌ی تصاویری از استخوان‌ها و بافت‌های نرم استفاده می‌کند. این روش به تخمین توده‌ی عضلانی بدون چربی کمک می‌کند.
- سنجش تراکم استخوان (DXA): این تست از فناوری اشعه‌ی ایکس برای اندازه‌گیری تراکم مواد معدنی استخوان استفاده می‌کند. همچنین، می‌تواند توده‌ی عضلانی و توده‌ی استخوانی را تخمین بزند.
- تجزیه و تحلیل بیومپدانس (BIA): در این روش از یک جریان الکتریکی ضعیف برای ارائه‌ی اطلاعات درباره‌ی ترکیب بدن به ویژه توده‌ی عضلانی و چربی بدن استفاده می‌شود.
تست‌های عملکرد فیزیکی
تست‌های عملکرد فیزیکی به شناسایی شدت سارکوپنی کمک می‌کنند به این ترتیب هستند:
- تست سرعت راه رفتن: این تست زمان صرف شده برای راه رفتن ۴ متر با سرعت معمول را اندازه‌گیری می‌کند. اگر سرعت راه رفتن کمتر از ۰.۸ متر در ثانیه باشد، ممکن است نشان‌دهنده‌ی سارکوپنی شدید باشد.
- تست زمان‌بندی شده (TUG): تست TUG مدت زمانی را که طول می‌کشد تا از روی صندلی بلند شوید، ۳ متر از آن فاصله بگیرید و به صندلی بازگردید اندازه‌گیری می‌کند. زمان بیش از ۲۰ ثانیه نشان‌دهنده‌ی عملکرد بدنی ضعیف است.
- ذخیره‌سازی انرژی در فعالیت فیزیکی کوتاه‌مدت (SPPB): تست SPPB شامل تست‌های تعادل در ایستادن، پایه‌ی صندلی و تست سرعت راه رفتن می‌شود. حداقل نمره‌ی آزمون صفر و حداکثر آن ۱۲ است. نمره‌ی کمتر از ۸ سارکوپنی شدید را نشان می‌دهد.
- تست پیاده‌روی ۴۰۰ متری: تست پیاده‌روی ۴۰۰ متری شامل دورهای سریع ۲۰ متری با ۲ دقیقه استراحت میان آن‌ها می‌شود. نیاز به بیش از ۶ دقیقه برای پیاده‌روی ۴۰۰ متر نشان‌دهنده‌ی سارکوپنی شدید است.
درمان سارکوپنیا
در حال حاضر، هیچ داروی تأییدشده‌ای برای درمان سارکوپنی وجود ندارد. در عوض، روش درمانی سارکوپنی به ایجاد تغییراتی در سبک زندگی مربوط می‌شود. در ادامه، با مهم‌ترین روش‌های تغییر سبک زندگی و راه های افزایش توده عضلانی آشنا می‌شوید.
فعالیت بدنی
انجام ورزش منظم ممکن است برای افزایش قدرت و حجم عضلات افراد مسن مفید باشد. انجام تمرینات قدرتی از جمله وزنه‌برداری و تمرینات مقاومتی ۲ یا ۳ مرتبه در هفته می‌تواند قدرت و عملکرد عضلانی را به میزان قابل توجهی بهبود بخشد. قبل از شروع هر برنامه‌ی ورزشی، باید با کارشناس مراقبت‌های بهداشتی یا پزشک معالج خود مشورت کنید تا فراوانی و شدت ورزشی را که برای شما مناسب‌تر است تعیین کنید.
رژیم غذایی
کارشناسان مراقبت‌های بهداشتی مصرف ۲۰ تا ۳۵ گرم پروتئین در هر وعده‌ی غذایی را برای تقویت سنتز پروتئین عضلانی و معکوس کردن فرایند کاهش توده عضلانی و کم شدن قدرت ناشی از افزایش سن توصیه می‌کنند.
علاوه‌براین، ممکن است به شما توصیه شود که برای کنترل سارکوپنی خود یک یا چند مکمل مصرف کنید. علت تجویز این مکمل‌ها این است که وضعیت تغذیه‌ی نامناسب هم می‌تواند باعث از دست دادن عضلات شود. مکمل‌هایی که ممکن است به بهبود وضعیت بیماری مبتلا به سارکوپنی کمک کنند عبارت‌اند از:
- ویتامین دی؛
- ویتامین ب؛
- ویتامین سی؛
- سلنیوم؛
- کلسیم؛
- منیزیم.
جلوگیری از سارکوپنیا
پیشگیری از سارکوپنی ممکن است کاملا امکان‌پذیر نباشد چون به عنوان بخشی از روند طبیعی پیری و افزایش سن ایجاد می‌شود. بااین‌حال، با کمک چند راه ساده می‌توان پیشرفت این بیماری را کاهش داد. مهم‌ترین این راه‌ها عبارت‌اند از:
- داشتن یک رژیم غذایی متعادل با مواد پروتئینی با کیفیت؛
- مصرف ۱.۶ تا ۱.۸ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن در روز؛
- انجام تمرینات مقاومتی حداقل ۲ بار در هفته؛
- کاهش زمان بی‌تحرکی.
مشکلات مرتبط با سارکوپنی
افراد مبتلا به سارکوپنیا در معرض خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها و مشکلات هستند. برخی از این مشکلات و بیماری‌ها به این ترتیب هستند:
- بیماری‌های قلبی عروقی: ممکن است سارکوپنیا خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را در افراد مسن افزایش دهد. بیماری‌های قلبی عروقی و سارکوپنی از طریق عوامل مشترکی مانند عدم فعالیت بدنی، سوء تغذیه و تغییرات هورمونی بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند.
- دیابت نوع ۲: سارکوپنی می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش دهد چون در این بیماری گلوکز به صورت غیرطبیعی دفع می‌شود.
- پوکی استخوان: سارکوپنی ممکن است باعث تحلیل استخوان‌ها به طرزی قابل توجه شود و در نهایت به پوکی استخوان بیانجامد. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۲ روی زنانی که یائسگی را پشت سر گذاشته بودند انجام شد نشان داد که خطر ابتلا به پوکی استخوان در میان افراد مبتلا به سارکوپنی در مقایسه با زنانی که این بیماری را ندارند، ۱۲.۹ برابر بیشتر است.
- اختلال شناختی: تحقیقات نشان داده که سارکوپنیا به دلیل ناهنجاری در تولید و ترشح مولکول‌هایی به نام میوکین که عملکرد مغز را تنظیم می‌کنند، می‌تواند باعث اختلال شناختی شود.
- افسردگی: سارکوپنی کیفیت زندگی فرد را پایین می‌آورد و ممکن است منجر به افسردگی شود.
زندگی با وجود سارکوپنیا
سارکوپنیا می‌تواند کیفیت زندگی شما را به طرزی قابل توجه کاهش دهد و شما را در انجام فعالیت‌های روزانه با مشکل مواجه کند. به‌علاوه، این وضعیت ممکن است خطر زمین خوردن، شکستگی و بستری شدن در بیمارستان را افزایش دهد.
میزان تأثیر سارکوپنی بر کیفیت زندگی شما به عواملی مانند سن، سایر شرایطی که ممکن است داشته باشید و اینکه زمین خورده‌اید و دچار شکستگی شده‌اید یا نه بستگی دارد. سارکوپنی شدیدتر عوارض شدیدتر، مرگ پس از جراحی یا مرگ در صورت ابتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری کلیوی شدید، سرطان پانکراس و نارسایی مزمن قلبی را در پی دارد.
تشخیص زودهنگام نشانه‌های بیماری سارکوپنیا می‌تواند به مدیریت این بیماری و کند کردن پیشرفت آن کمک کند. انجام دادن تمرینات قدرتی و داشتن یک رژیم غذایی مناسب هم می‌تواند به سنتز پروتئین عضلانی، بهبود قدرت عضلانی و عملکرد کلی بدن کمک کند. همچنین، باید با تحرکات جسمی منظم داشته باشید و هر گونه تغییری که فکر می‌کنید در وزن، ترکیب بدن، عملکرد یا سلامتی خود شما رخ داده را به کارشناس مراقبت‌های بهداشتی خود اطلاع دهید.
سؤالات رایج درباره‌ی بیماری سارکوپنیا
در ادامه به ۳ سوال رایج درباره سارکوپینا پاسخ می‌دهیم:
– آیا ویتامین دی به کنترل سارکوپنی کمک می‌کند؟
تحقیقات نشان می‌دهند که مکمل ویتامین D می‌تواند توده‌ی عضلانی را بهبود بخشد. بااین‌حال، پزشک متخصص باید دوز مصرف این مکمل را تعیین کند.
– آیا می‌توان فرایند سارکوپنی را معکوس کرد؟
در بیشتر موارد، سارکوپنی به دلیل روند طبیعی پیری ایجاد می‌شود. به این ترتیب، امکان معکوس کامل این شرایط وجود ندارد. بااین‌حال، تغییر در رفتارها و سبک زندگی می‌تواند پیشرفت این بیماری را کاهش دهد و علائم آن را مدیریت کند.
– آیا سارکوپنیا یک بیماری خود ایمنی است؟
سارکوپنی یک بیماری خود ایمنی نیست. این بیماری با افزایش سن ارتباط دارد و با کاهش توده‌ی عضلانی و قدرت بدنی همراه است.
کلام آخر
سارکوپنی به بیماری گفته می‌شود که هم‌زمان با افزایش سن رخ می‌دهد. ابتلا به این بیماری باعث کاهش توده‌های عضلانی بدن و قدرت عضلات می‌شود. هنوز برای درمان این بیماری داروی مشخصی وجود ندارد اما می‌توانید با تغییر سبک زندگی و مصرف بعضی از مکمل‌ها آن را کنترل کنید. فراموش نکنید که برای مصرف این مکمل‌ها و تعیین دوز مصرفی آن‌ها باید حتما با پزشک یا کارشناس مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید.
منبع: health
