نگاهی به شرکت نورالینک؛ پروژه‌ی جاه‌طلبانه‌ی ایلان ماسک
شرکت نورالینک، یک کمپانی مبتنی بر فناوری نانو است که رابط‌های ماشین-مغزی قابل پیوند (BMI) را طراحی و توسعه می‌دهد. این شرکت توسط ایلان ماسک، مکس هودک و پائول مرولا تاسیس شده و مقر اصلی آن در شهر سان فرانسیسکو قرار دارد. در این مطلب ضمن معرفی کامل شرکت نورالینک، داستان کامل این کمپانی و ماجراهایش تا به زمان حال تعریف خواهد شد.
نورالینک از زمان تاسیسش تا به حال، دانشمندان بالا رده‌‌ای را در حیطه‌ی علوم اعصاب از دانشگاه‌های معتبر دنیا استخدام کرده است. تا اواسط سال ۲۰۱۹ میلادی، نورالینک توانسته ۱۵۸ میلیون دلار در بودجه‌ی خود سودآوری داشته باشد که بخش اعظمی از آن، به عبارتی تقریبا ۱۰۰ میلیون دلار از طرف حمایت‌های ایلان ماسک بود. این شخص توانسته گروهی از ۹۰ تن کارمند را عضو نورالینک کند. شرکت نورالینک قرار بود از سال ۲۰۲۰ آزمایش‌هایی را روی انسان‌ها شروع کند اما این ماجرا بنا به دلایلی تا سال ۲۰۲۲ میلادی تاخیر می‌خورد. با این حال، دانشمندان علوم اعصاب و برخی از انتشارات معتبر و علمی نظیر MIT Technology Review بابت فعالیت‌های نورالینک و فناوری‌های این شرکت ابراز نگرانی کرده و فعالیت این شرکت را به باد انتقاد می‌گیرند؛ چراکه به زبان بسیار ساده، شرکتِ نورالینک در تلاش است میکروچیپ‌هایی را در مغز انسان بنا به اهداف درمان و مطالعه‌ی ناهنجاری‌های عصبی قرار دهد که از لحاظ علمی، اخلاقی و حتی علمی چالش‌های فراوانی به دنبال دارد.
ایلان ماسک شرکت‌های پر بازده‌ِ دیگری را هم نظیر تسلا و اسپیس‌ایکس دارد اما این فرد ثروتمند همچنین در تلاش است تا ناممکن‌ها را ممکن سازد. او بارها اعلام کرده که می‌خواهد مغز انسان و یک هوش مصنوعی به یک هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با یکدیگر برسند. هدف اصلی نورالینک دقیقا توسعه و گسترش این ایده است. در حقیقت در شرکت نورالینک دستگاهی ساخته می‌شود که در مغز انسان قرار گرفته و تمامی فعالیت‌های مغز را ثبت و ضبط می‌کند. از طرفی دیگر، این دستگاه می‌تواند مغز را برای فعالیت‌های خاصی تحریک کند.
نورالینک سال ۲۰۱۶ به صورت چراغ خاموش تاسیس شد
وال استریت ژورنال در سال ۲۰۱۷ اولین رسانه‌ای بود که از تاسیس نورالینک به صورت علنی پرده برداشت با این حال شواهدی وجود دارد که این شرکت یک سال قبل از این اعلان تاسیس شد. از طرفی دیگر، با وجود معرفی این شرکت در سال ۲۰۱۷، ماسک و سایر اعضای اجرایی نورالینک تا سال ۲۰۱۹ سکوت کرده و تنها در آن سال بود که فناوری نورالینک به صورت پخش زنده توسط عوامل اجرایی شرکت معرفی شد.
نورالینک ابزار دو تکه‌ای می‌سازد که اولین بخشش باید در مغز قرار گیرد
چیپست نورالینک در ابعاد و اندازه‌ی یک سکه بوده و می‌تواند کامل در جمجمه‌ی انسان قرار گیرد. در این چیپ، مجموعه‌ای از سیم‌های بسیار نازک وجود دارد که ۲۰ برابر نازک‌تر از یک تار موی انسان بوده و به درون مغز انسان وارد می‌شود. سیم‌ها حاوی ۱۰۲۴ الکترود هستند که این الکترودها می‌توانند فعالیت مغزی را رصد کرده و از لحاظ تئوری این قدرت را دارند تا به صورت الکتریکی مغز را تحریک کنند. این اطلاعات از طریق شبکه‌ی بی‌سیم چیپست به کامپیوترهای پیشرفتهای انتقال داده می‌شود؛ کامپیوترهایی که توسط محققین مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
یک ربات هوشمند؛ دومین پروژه‌ی نورالینک
ربات نورالینک با استفاده از یک سوزن سفت، سیم‌های قابل انعطافی را در مغز انسان پانچ می‌کند. رفتار این ماشین چیزی شبیه به چرخ خیاطی است. این ربات در ماه اول سال ۲۰۲۱ میلادی در قالب یک ویدیو معرفی شد.
ماسک ادعا کرده که این ماشین می‌تواند عملیات قرار دادن الکترودهای نورالینک را به آسانیِ عمل جراحی لیزیک در انسان انجام دهد
ماسک ادعا کرده که این ماشین می‌تواند عملیات قرار دادن الکترودهای نورالینک را به آسانیِ عمل جراحی لیزیک در انسان انجام دهد. با این‌که ماسک یک ادعای بسیار جسورانه‌ای را مطرح کرده، دانشمندان علوم اعصاب سال ۲۰۱۹ درباره‌ی این ربات گفته‌اند که آینده‌ی بسیار درخشانی در صنعت و علوم پزشکی خواهد داشت.
پروفسور اندرو هایرز یک ویژگی از این ربات را مطرح کرده که به شدت حائز اهمیت است. بر اساس حرف‌های این دانشمند، ربات می‌تواند به صورت خودکار سوزن را در محل مورد نظر تنظیم کند. به همین خاطر اگر حرکتی ناخواسته از بیمار سر بزند یا به هر دلیلی سرِ بیمار تکان بخورد، ربات می‌تواند این حرکات اضافی را جبران کند. در هر صورت حتی اگر هیچ حرکت اضافه‌ای از بیمار سر نزند، تنفس و ضربان قلب بیمار موجب حرکات بسیار خفیف در سطح بدن می‌شود. با اختراع و توسعه‌ی این ربات دیگر می‌توان این دغدغه و دل نگرانی را کنار گذاشت.
این ربات ۲۴۳ سانتی‌متر طول دارد. در حالی‌که نورالینک فناوری ربات را توسعه می‌دهد، طراحی کلی و ظاهر این ماشین توسط استودیوی وک (Woke) ساخته و پردازش می‌شود.
عملیات موفقیت‌آمیز نورالیک روی خوکی به اسم گرترود
شرکت نورالینک تصمیم گرفت تا عملکرد چیپست مورد نظر خود را روی یک مدل خوک امتحان کند. چیپست مذکور روی مغز خوکی به اسم گرترود (Gertrude) قرار گرفت. این خوک زمانی که روی یک تردمیل راه می‌رفت، محل قرارگیری اندام‌هایش به طور دقیق پیش‌بینی می‌شد. همچنین بو کشیدن گرترود برای غذا و فعالیت‌های ذهنی‌اش در این زمینه هم توسط چیپست نورالینک ثبت و ضبط شد. ماسک در این رابطه توضیح می‌دهد که این خوک به مدت دو ماه توانست با وجود چیپست در جمجمه‌اش زنده بماند. پروفسور اندرو جکسون، یک متخصص خبره در زمینه‌ی تعامل‌های عصبی از دانشگاه نیوکسل درباره‌ی چیپست نورالینک توضیح می‌دهد:
بر اساس اطلاعات فناوری‌شان، ۱۰۲۴ کانال در این روزها چیز آن‌چنان بی‌نظیری نیست اما یک وسیله‌ی الکترونیک در بدن که می‌تواند به صورت بی‌سیم اطلاعات را رد و بدل کند یک فناوری مدرن بوده و ایمپلنتِ رباتی هم چیز جالبی است. نورالینک از لحاظ مهندسی بی‌نظیر اما از لحاظ علوم اعصاب یک چیز معمولی است.
جکسون در گفت‌وگو با رسانه‌ی اینسایدر در سال ۲۰۲۰ می‌گوید که انتقال داده‌ها از طریق چیپست نورالینک می‌تواند اثر بسیار بزرگی روی آزمایش‌های مدلهای حیوانی در بحث دانش داشته باشد؛ چراکه تعامل‌های عصبی در حال حاضر از طریق سیم‌هایی است که به مدلهای حیوانی از طریق پوست متصل می‌شود. او در این رابطه توضیح می‌دهد:
حتی اگر فناوری نورالینک چیزی فراتر از کار ما را انجام ندهد – از لحاظ تعداد کانال‌ها یا هر چیز مرتبط دیگر – من فکر می‌کنم اگر شما بتوانید آزمایش‌هایی را انجام دهید که هیچ سیمی از طریق پوست به بدن موجود زنده وصل نشود، این یک پیشرفت در حوزه‌ی رفاه حال حیوانات به شمار می‌رود.
میمونی که با چیپست نورالینک به بازی ویدیویی پرداخت!
نورالینک ویدیوی حیرت‌برانگیزی را منتشر کرد که در آن یک میمون به اسم پیجر (Pager) در حال انجام یک بازی ویدیویی مثل پونگ بود. پیجر با استفاده از یک جوی استیک به بازی می‌پرداخت و از یک جا به بعد در این پروسه، جوی استیک از کنسول کنده می‌شود تا این میمون با استفاده از سیگنال‌های مغزی‌اش به بازی ادامه دهد.
میمون‌هایی که کامپیوتر را هم می‌توانند کنترل کنند
ایلان ماسک با هیجان خاص خودش در یک ارائه‌ی سال ۲۰۱۹ اعلام می‌کند که نورالینک توانسته چیپستی را با موفقیت به جمجمه‌ی یک میمون وارد کند. او در این ارائه ادعا می‌کند که یک میمون این قدرت را دارد که با مغزش یک کامپیوتر را کنترل کند. با مطرح شدن این جملات، مکس هودک که سرپرست نورالینک به حساب می‌آید متعجب زده در ادامه توضیح می‌دهد که «من فکر نمی‌کردم الان باید نتایج را به اشتراک بگذاریم اما در هر صورت درست است».
ماسک این ادعا را در ماه فوریه‌ی ۲۰۲۱ مجدد مطرح کرد. با این حال جالب است بدانید که دانشمندان علوم اعصاب در گفت‌وگو با رسانه‌ی اینسایدر در سال ۲۰۱۹ اعلام کرده بودند که این ادعا شاید توجه مخاطبین عادی را به شدت به خود جلب کند اما از لحاظ علمی برای دانشمندان چیز شگفت‌انگیز یا حتی خاصی نیست. پروفسور اندرو هایرز، دانشیار رشته‌ی نوروبیولوژی دانشگاه کالیفرنیا این‌طور توضیح می‌دهد:
میمون مورد نظر در حال گشت و گذار در فضای مجازی نبود. این حیوان احتمالا تنها نشانه‌گر را یک مقدار تکان می‌دهد تا یک توپ کوچک به هدف بخورد.
عمل ایمپلنت روی پریمات‌ها برای ایجاد تعامل‌های عصبی-مغزی به حیوان اجازه می‌دهد تا اشیای روی صحنه را کنترل کند. این ایده قبلا هم اجرا شده بود. پروفسور اندرو جکسون در گفت‌وگو با رسانه‌ی اینسایدر سال ۲۰۲۱ گفته که محققینی در سال ۲۰۰۲ توانسته بودند به این هدف برسند اما اولین افرادی که در این زمینه دستی بر آتش داشته‌اند به دهه‌‌ی ۱۹۶۰ برمی‌گردد.
شکایت حامیان حقوق حیوانات از نورالینک در سال ۲۰۲۲
در فوریه‌ی سال ۲۰۲۲ میلادی بود که گروهی از مدافعان حقوق حیوانات یک شکایت را در سازمان کشاورزی کشور ایالات متحده‌ی آمریکا را به ثبت رساندند. این گروه پس از کسب بیش از هفتصد صفحه اسناد و مدارک از میمون‌های مورد استفاده در تحقیقات نورالینک در دانشگاه کالیفرنیا بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ تصمیم می‌گیرند از نورالینک بابت رفتارهایشان با میمون‌ها شکایت کنند.
حیوانات در پروسه‌ی آزمایش‌های نورالینک دردهای به شدت زجرآوری را تحمل می‌کنند و عمل ایپملنت چیپست در مغز میمون‌ها به شدت تهاجمی است
بر اساس این اسناد و مدارک، ۲۳ میمون مورد آزمایش قرار گرفته است. حیوانات در پروسه‌ی آزمایش‌های نورالینک دردهای به شدت زجرآوری را تحمل می‌کنند و عمل ایپملنت چیپست در مغز میمون‌ها به شدت تهاجمی است.
سرپرست گروه مدافعان حیوانات در مصاحبه با اینسایدر می‌گویند که در جریان تحقیقات با نورالینک، پروتکل‌های تحقیقاتی توسط کمیته‌ی اخلاق کار با حیوانات به راحتی بررسی و در نهایت امر تایید شده است. با این حال بر اساس ادعای گروه تحقیقاتی روی مدلهای حیوانی، بیشترین تلاش برای حفظ بهترین کیفیت حیوانات در جریان آزمایش به کار گرفته می‌شود.
نورالینک در جریان این اتفاقات اعلام کرده که تجهیزاتی را تنها برای نگهداری حیوانات آزمایشگاهی متعلق به خودشان احداث کرده‌اند. نورالینک ادعا کرده به دلیل نبود استانداردهای کافی در سطح عمومی، برای ارتقای استانداردها دست به این اقدام زده‌اند. به همین منظور، یک محوطه‌ی حفاظت شده‌ی ۵۷۰ متر مربع برای میمون‌ها و مزرعه‌ی حیوانات در سال ۲۰۲۰ ساخته شد. در این محوطه‌ها، محیطی مناسب برای حیوانات در نظر گرفته شده و انواع و اقسام درخت‌ها، دریاچه‌ها و مواردی از این قبیل برای راحتی حیوانات فراهم شده است.
علاقه‌مندی دانشمندان علوم اعصاب به فناوری‌های نورالینک
دکتر جکسون شپرد، دانشیار رشته‌ی نوروبیولوژی دانشگاه یوتا ایالات متحده‌ی آمریکا در جریان ارائه‌ی نورالینک در سال ۲۰۲۰ توضیح می‌دهد:
تمامی فناوری ارائه شده توسط نورالینک در حال حاضر به شکل و شمایل دیگر توسط دیگران در دست توسعه قرار دارد. نورالینک تنها کاری که کرده این بود که در قالب یک بسته‌ی کامل به صورت شکیل آنها را ارائه داده و سپس به صورت بی‌سیم داده‌ها را انتقال می‌دهد. اگر شما اخیرا این ارائه را تماشا کرده‌اید، احتمالا فکر می‌کنید که این ایده به یک‌باره به ذهن نورالینک رسیده و ماسک در این ماجرا رسما جادو کرده اما در حقیقت، ماسک توانسته کارهای دیگران در آزمایشگاه‌های متعدد دیگر را کپی و پیست می‌کند.
علاقه‌ی ایلان ماسک برای کار روی مدلهای انسانی
ماسک در گفت‌وگو با مدیر عامل اجرایی وال استریت ژورنال توضیح داده که نورالینک امیدوار است در سال ۲۰۲۲ میلادی آزمایش را روی مدلهای انسانی شروع کند و تنها اعطای مجوز از سمت سازمان غذا و داروی ایالات متحده‌ی آمریکا یک عامل بازدارنده است. ماسک در حساب کاربری‌اش در توییتر هم اعلام کرده که پیشرفتهای نورالینک زمانی شتاب می‌گیرد که آنها دستگاه‌هایی را روی انسان‌ها آزمایش کنند. با این حال، این اولیه مرتبه‌ای نبوده که ماسک برای آزمایش چیپسیت‌های نورالینک روی انسان‌ها یک بازه‌ی زمانی تعیین می‌کند. او علاقه‌اش را در این زمینه سال ۲۰۲۰ اعلام کرد و تصور می‌کرد که می‌تواند در آن سال یا حتی سال بعدش یعنی ۲۰۲۱ این کار را رسما انجام دهد. با این حال، این پروسه به تاخیر افتاد.
متخصصین در این رابطه ابراز نگرانی کرده‌اند که ایمنی بیمار در آزمایش‌های نورالینک به خطر می‌افتد؛ چراکه پروسه‌ی کاری روی مدلهای میمون به صورت بلندمدت بوده تا چیپست از تمامی جنبه‌ها مورد آزمایش و رصد قرار گیرد. کار روی مدلهای انسانی شاید به این شکل باید باشد که چیپست تا ابد در مغز انسان باقی بماند. در این حالت تکلیف چیست؟ جیکوب رابینسون، مهندس حوزه‌ی عصب در دانشگاه رایس در گفت‌وگو با رسانه‌ی STAT News در سال ۲۰۱۹ این‌طور توضیح می‌دهد:
شما نمی‌توانید این فرایند را شتاب دهید. شما باید صبر کرده و ببینید که الکترودها تا چه اندازه دوام می‌آورند. اگر هدف این باشد که برای چند دهه چیپست دوام بیاورد، کار سختی است که تصور کنیم چطور شما قادر به انجام آزمایشی هستید که بدون انتظار برای یک بازه‌ی طولانی می‌خواهید بفهمید که چطور دستگاه‌ها به خوبی کار می‌کنند.
جدا شدن مکس هودک، رئیس نورالینک از این شرکت
هودک در ماه می سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که چند هفته‌ای می‌شود از نورالینک جدا شده و در ادامه برای موفقیت نورالینک آرزوی موفقیت کرد. هودک در فوریه‌ی ۲۰۲۲ در پستی اعلام کرده که به عنوان مشاور در شرکتی به اسم سینکرون (Synchron) مشغول به کار است. این شرکت به نوعی یک رقیب تجاری در زمینه‌ی بیوتکنولوژی است که نورالینک را در زمینه‌ی تحقیقات انسانی با استفاده از فناوری تعامل عصبی خودش شکست می‌دهد. هودک بعدها اعلام کرده روی سینکرون سرمایه‌گذاری کرده و در ایمیلی به بلومبرگ اذعان داشته که نمی‌خواهد این شرکت، تنها یک چیز ساده در برابر نورالینک باشد. هودک باور دارد که نورالینک بالاخره در آینده‌ی نزدیک روی انسان‌ها مشغول به کار خواهند شد.
نورالینک و درمان ناهنجاری‌های عصبی مثل بیماری پارکینسون
فناوری تعاملی عصبی بهینه یافته‌ی نورالینک می‌تواند برای مطالعه‌ی بهتر اختلال‌های عصب‌شناختی نظیر پارکینسون و آلزایمر سودمند باشد. پروفسور اندرو هایرز گفته که یک نرم‌افزار دیگری می‌تواند به مردم اجازه دهد تا پروتزهای رباتی را تنها با ذهن‌شان کنترل کنند. هایرز در مصاحبه با اینسایدر این‌طور توضیح می‌دهد که این نرم‌افزار به شدت برای بیمارانی که فلج شده‌اند سودمند خواهد بود. الکترودهایی که در مغز بیمار قرار می‌گیرد، حس لمس را مجدد تولید کرده و به بیمار اجازه می‌دهد تا کنترل حرکتی بهتری نسبت به عضو پروتزی خود داشته باشد.
وعده‌‌ی امیدوارکننده‌ی نورالینک به افراد معلول
نورالینک اعلام کرده که ۲۰۵ میلیارد دلار توانسته در سال ۲۰۲۱ میلادی بودجه کسب کند. در جریان این اطلاعیه، شرکت نورالینک اعلام کرده که اولین استفاده‌ی تبلیغاتی محصول چیپست‌شان برای کمک به افراد معلول است؛ افرادی که به طور کامل فلج شده یا تنها بخشی از اندام‌هایشان به این عارضه دچار شده است. نورالینک در این زمینه توضیح می‌دهد:
اولین اندیکاسیون این دستگاه برای کمک به افراد کاملا معلول برای کنترل کامپیوتر و تلفن‌های همراهشان به شیوه‌ای طبیعی با پهنا باند بسیار زیاد است. بودجه‌ای که برای شرکت نورالینک فراهم شده به منظور توسعه‌ی این هدف صرف شده و تحقیقات و توسعه‌ی محصولات آینده هم با این رویکرد شتاب خواهد گرفت.
ادعای عجیب ایلان ماسک از بابت عملکرد چیپست در مغز انسان
با وجود این‌که ماسک به شدت درباره‌ی عملکرد محصولات نورالینک تبلیغ می‌کند، او درباره‌ی هوش مصنوعی و ارتباطش با چیپست نورالینک هم صحبت‌هایی می‌کند که چندان به مذاق متخصصین خوش نمی‌آید. ماسک گفته که بشریت در نهایت می‌تواند به یک هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با هوش مصنوعی با استفاده از فناوری توسعه یافته‌ی نورالینک برسند. ماسک در پادکست «هوش مصنوعی» به میزبانی لکس فریدمن سال ۲۰۱۹ گفته که نورالینک تلاش کرده تا خطر وجودی مرتبط با یک ابر هوش مصنوعی دیجیتالی را برطرف کند. ماسک توضیح می‌دهد «ما نمی‌توانیم هوشمندتر از ابر رایانه‌های دیجیتالی باشیم، بنابراین اگر شما نمی‌توانید آنها را شکست دهید پس به آنها ملحق شوید».
ماسک ادعاهای خیالی زیادی را پیرامون توانایی‌های بهینه یافته‌ی نورالینک مطرح می‌کند. برای مثال ماسک سال ۲۰۲۰ میلادی گفته که مردم می‌توانند خاطراتشان را ذخیره و مجدد تکرار کنند؛ درست شبیه به ایده‌ی یکی از قسمت‌های سریال پرمخاطب «آینه‌ی سیاه» (Black Mirror) یا مردم به صورت تله‌پاتی می‌توانند ماشین‌شان را احضار کنند. این ادعاها در حالی مطرح می‌شود که متخصصین درباره‌ی بخش اعظمی از آنها شک و تردید دارند. اندرو جکسون در مصاحبه با اینسایدر سال ۲۰۲۰ توضیح می‌دهد:
نمی‌توان گفت که هیچ وقت این اتفاق نمی‌افتد اما من فکر می‌کنم علوم اعصاب در این فناوریِ نورالینک ضعیف است. ما درباره‌ی این‌که چطور این فرایندها در مغز کار می‌کند اطلاعات کمی در دست داریم و تنها به خاطر این‌که شما می‌توانید موقعیت پای یک خوک را در هنگام راه رفتنش روی تردمیل پیش‌بینی کنید به این منزله نیست که شما می‌توانید به طور کامل ذهن و افکار را بخوانید.
پروفسور اندرو هایرز هم درباره‌ی ادعاهای ماسک مبنی بر ادغام ذهن انسان با هوش مصنوعی گفته که این حرف‌ها تنها یک تخیل به شدت فانتزی و ماورا الطبیعه است.
عجیب‌ترین ادعای ماسک پیرامون نورالینک؛ درمان بیماری اوتیسم!
ایلان ماسک در جریان حضورش در پادکست «هوش مصنوعی» لکس فریدمن در نوامبر ۲۰۱۹ گفته که نورالینک می‌تواند در آینده بیماری‌های بسیاری را که در ارتباط با ذهن است را برطرف کند. او در این رابطه بیماری‌هایی نظیر اوتیسم و اسکیزوفرنی را مثال می‌زند. جالب اینجاست که اوتیسم یک ناهنجاری تکوین جنینی و نه یک بیماری دانسته می‌شود و از طرفی دیگر، سازمان بهداشت جهانی از بیماری اسکیزوفرنی به عنوان یک ناهنجاری ذهنی یاد می‌کند.
مشکلات اخلاقی پیرامون اهداف جاه‌طلبانه‌ی شرکت نورالینک
یکی از مهم‌ترین مباحث در هر فرایند پژوهشی، جنبه‌ی اخلاقی کار با مدلهای آزمایشگاهی چه حیوان و چه انسان دانسته می‌شود. همان‌طور که جراحی و فرایندهای زجرآور روی مدلهای میمون توانسته به شدت سر و صدا کند، کار روی مدلهای انسانی هم دردسرهایی را برای شرکت نورالینک به دنبال خواهد داشت. دکتر رایلی گرین از دانشگاه ایمپریال کالج لندن در مصاحبه با اینسایدر در سال ۲۰۱۹ این مسئله را عنوان می‌کند که ایده‌ی جراحی مغز روی یک انسان سالم، عمیقا چالش‌برانگیز است. این دانشمند توضیح می‌دهد که قرار دادن هر نوع دستگاه در مغز انسان، یک جراحی به شدت پر خطر محسوب می‌شود. مردم تن به این پروسه می‌دهند چون از محدودیت‌های زیادی رنج برده و برای بهبود وضعیت کیفی زندگی‌شان این خطر را می‌پذیرند. قطعا انجام دادن این جراحی و قرار دادن یک جسم خارجی حتی در ابعاد بسیار اندک، اصلا و ابدا چیزی نیست که بتوان آن را یک شوخی دانست.
منبع: businessinsider
