پارچه‌ی باتیک هندی چیست و چه کاربرد دارد؟
پارچه‌ی باتیک یک انتخاب محبوب برای تولید انواع لحاف، روسری و لباس است زیرا یک پارچه‌ی همه‌کاره بوده که کار با آن آسان است. باتیک در واقع هنر تزیین پارچه با استفاده از موم گرم و رنگ است. این هنر قرن‌هاست که در بسیاری از نقاط جهان از جمله هند، چین، ژاپن، آمریکای جنوبی و اروپا رواج داشته است. باتیک به‌عنوان یک هنر خلاقانه و شگفت‌انگیز همچنان در میان هنرمندان معاصر در سراسر جهان بسیار محبوب و معروف است. در این مطلب از دیجی‌کالا مگ به بررسی یکی از انواع معروف آن یعنی پارچه‌ی باتیک هندی خواهیم پرداخت.
تاریخچه‌ی پارچه‌ی باتیک
باتیک بخشی از یک سنت باستانی در جاوه است. جاوه نام جزیره‌ای در کشور اندونزی است که در جنوب شرقی آسیا واقع شده است. در حال حاضر بخشی از بهترین پارچه‌های باتیک جهان هنوز در این جزیره تولید می‌شوند. کلمه باتیک از کلمه جاوه‌ای «تیک» به معنای نقطه‌گذاری گرفته شده است. باتیک معمولاً روی سطح پارچه‌هایی مانند پنبه، ابریشم، کتان، ابریشم مصنوعی یا کنف طراحی می‌شود. البته تکنیک‌های باتیک را می‌توان روی کاغذ، چوب، چرم و حتی سطوح سرامیکی نیز به کار برد. باتیک جزوی از تاریخ اندونزی است به‌طوری که به‌عنوان شاهکار میراث شفاهی و ناملموس در اکتبر ۲۰۰۹ میلادی توسط یونسکو ثبت و معرفی شد.
پارچه باتیک معاصر متأثر از باتیک سنتی است اما تفاوت قابل‌توجهی با سبک‌های سنتی و رسمی گذشته دارد. هنرمندی که باتیک انجام می‌دهد از تکنیک‌ها یا ابزار مختلفی برای اعمال موم و رنگ‌ها استفاده می‌کند. مومی که برای این کار استفاده می‌شود دارای انواع مختلف مانند موم سویا، موم زنبورعسل و پارافین با مقاومت‌های مختلف است. رنگ به‌کاررفته می‌تواند مصنوعی یا رنگ طبیعی باشد که روی سطوح مختلف کار می‌شود.
هنر باتیک جزو صنایع‌دستی باستانی هند با بیش از ۲۰۰۰ سال قدمت است. البته این هنر به‌مرورزمان کم‌رنگ شد اما در اواسط قرن بیستم میلادی مجدد مورد توجه قرار گرفت و به جایگاه دوم در صنایع‌دستی هندوستان رسید. این دوره از تاریخ کشور هند بر احیای هنرهای ازدست‌رفته و ایجاد انگیزه برای صنایع‌دستی روستایی خود که یکی از آن‌ها صنعت باتیک بود، تمرکز کرد. در نتیجه‌ی این تلاش‌ها، اکنون این تکنیک شهرت جهانی پیدا کرده است و پارچه باتیک هندی حتی در کشورهای غربی نیز بسیار مورد تقاضا است. امروزه پارچه باتیک یکی از صادرات اصلی کشورهایی مانند هند، اندونزی و مالزی است.
پارچه‌ی باتیک هندی چیست؟
باتیک نوعی رنگرزی پارچه برای دستیابی به طرح‌های منحصربه‌فرد و رنگارنگ بر روی آن است. در جواب سؤال «پارچه‌ی باتیک چیست» باید بگوییم که پارچه‌ی باتیک پارچه‌ای رنگی است که اغلب برای زیبایی بخشیدن و بلندتر نشان‌دادن ساری یا شال هندی و سایر لباس‌های سنتی استفاده می‌شود. بیشتر پارچه‌های باتیک ۱۰۰ درصد پنبه یا ۱۰۰ درصد ابریشم مصنوعی هستند. این پارچه جنسی لطیف دارد به همین دلیل باید با احتیاط آن را بشویید؛ یا به‌صورت دستی یا با چرخش ملایم ماشین لباسشویی. برای اینکه پارچه‌ی باتیک آسیب نبیند بهتر است در معرض هوا و بر روی بند رخت خشک شود. از بردن پارچه‌ی باتیک به خشک‌شویی اجتناب کنید.
پارچه باتیک هندی در انواع و اقسام مختلف وجود دارد. مهم‌ترین نکته برای تشخیص آن، الگو و طرح روی پارچه است. در پارچه‌های باتیک سنتی، طرح‌ها با استفاده از موم به‌صورت پراکنده و تصادفی در سراسر پارچه ایجاد شدند. این پراکندگی منجر به انفجار رنگ‌ها و الگوهای کالیدوسکوپی بر روی سطح پارچه می‌شود.
امروزه با استفاده از تکنیک چاپ می‌توان الگوی باتیک ساختارمندتری ایجاد کرد. در این روش از انواع شابلون برای ایجاد طرح‌ها و افزودن بلوک‌های مومی استفاده می‌شود. معمولاً برای ایجاد محبوب‌ترین یا پرتقاضاترین الگوها، طرح‌ها و نقوش باتیک از الگوهای تکراری نقوش سنتی استفاده می‌شود. نفیس‌ترین پارچه باتیک در بین مجموعه پارچه‌های باتیک سنتی که هنر دست هستند، یافت می‌شود. در روش سنتی طرح و الگوها با دقت بر روی پارچه حک، با موم پر، رنگ و سپس جوشانده می‌شوند.
هنرمند با استفاده از این تکنیک می‌تواند طرح‌های هنری و منحصربه‌فرد و نقش‌های پیچیده‌ای بر روی پارچه نقش کند. طرح و الگوها می‌توانند هر چیزی باشند، از اشکال و خطوط هندسی ساده گرفته تا تصاویر انتزاعی از اشیا طبیعی مانند گل‌ها، میوه‌ها یا درختان و حتی تصاویر اساطیری و نقوش مذهبی. امروزه طرح‌های مدرن‌تر نیز بسیار محبوب شده‌اند.
پارچه‌ی باتیک چگونه ساخته می‌شود؟
طرح‌ها، الگوها و نقش و نقوش پارچه باتیک جلوه‌ای از یک هنر غنی هستند. رنگرزان حرفه‌ای می‌دانند که چگونه موم و رنگ را هدایت کنند تا به نقش‌ها و الگوهای رنگی در سراسر پارچه‌ی باتیک دست پیدا کنند. نقش و نگاری که زیبایی لباس و منسوجات باتیک را دوچندان می‌کند.
تولید منسوجات باتیک به دقت و تلاش زیاد نیاز دارد زیرا فرایند ایجاد الگوها و طرح‌های باتیک، خسته‌کننده و زمان‌بر است. به طور خلاصه این فرایند شامل چندین مرحله می‌شود. ابتدا طراحی و الگوسازی سطح پارچه با طرح‌های موردنظر انجام می‌شود. در مرحله‌ی دوم قسمت‌های خاص پارچه با یک ماده مومی که معمولاً با استفاده از یک‌سری ابزارهای خاص برای ایجاد انواع جلوه‌ها پر می‌شود و در مرحله‌ی سوم پارچه بلوک شده با موم را در یک ظرف رنگ فرو می‌برند و در نهایت تکه‌های موم را از سطح پارچه با تکان دادن یا جوشاندن آن حذف می‌کنند. این کار باعث می‌شود که قسمت‌هایی که با موم مسدود شدند، بدون رنگ باقی بماند و کنتراست بصری منحصربه‌فرد و بسیار جذابی را ایجاد کند. برای دستیابی به بهترین نتیجه، معمولاً پارچه را چندین بار رنگ می‌کنند تا جلوه‌ای رنگارنگ به دست آید.
به‌عبارت‌دیگر برای طراحی و تولید پارچه‌ی باتیک، با استفاده از موم داغ قسمت‌های انتخابی طرح پر می‌شود. سپس رنگ یا رنگ‌های موردنظر بر روی پارچه اجرا می‌شوند. قسمت‌هایی که با موم پوشانده شده‌اند در برابر رنگ مقاومت می‌کنند و بدون رنگ باقی می‌مانند. یک باتیک ساده ممکن است فقط یک لایه موم و رنگ باشد اما برای ایجاد طرح‌های ظریف و رنگارنگ‌تر می‌توان فرایند رنگرزی را چندین بار تکرار کرد. پس از رنگرزی نهایی، موم برداشته می‌شود. موم را معمولاً با استفاده از آب گرم از سطح پارچه حذف می‌کنند. بعد از حذف موم، پارچه‌ی باتیک آماده استفاده است.
جنس پارچه‌ی باتیک هندی
پارچه‌ی باتیک پنبه‌ای یکی از محبوب‌ترین و رایج‌ترین نوع پارچه باتیک در هند است زیرا پنبه مقرون‌به‌صرفه و دردسترس است. علاوه بر قیمت مناسب و راحتی دسترسی به آن، این پارچه به‌خوبی رنگ می‌شود. باتیک پنبه‌ای نرم، خنک و راحت را می‌توان برای دوخت انواع لباس استفاده کرد.
ابریشم نیز اغلب در تولید این پارچه مورداستفاده قرار می‌گیرد. باتیک به طور سنتی فقط بر روی پنبه و ابریشم انجام می‌شد، اما امروزه از پارچه‌هایی مانند ژرژت و کرپ نیز استفاده می‌شود.
۳ کاربرد پارچه‌ی باتیک هندی
پارچه‌ی نخی باتیک را می‌توان برای ساخت انواع لباس‌ها استفاده کرد. خانم‌ها عاشق پوشیدن اکسسوری‌هایی مانند روسری، شال و کیف‌های دستی دوخته‌شده از پارچه باتیک هندی هستند زیرا این کار زیبایی و سنت را به‌خوبی به استایل زنانه آن‌ها اضافه می‌کند همچنین از پارچه‌ی باتیک می‌توان برای ساخت وسایل دکوری منزل مانند انواع دیوارکوب، پرده، روکش کوسن، فرش و غیره استفاده کرد. پارچه‌های باتیک در طیف گسترده‌ای از رنگ‌های روشن و ترکیب‌های رنگی از قرمز تیره، سبز و آبی تا زرد پاستلی و بنفش سلطنتی طراحی و تولید می‌شوند. به‌دلیل این تنوع بالا در طرح و رنگ، پیشنهاد می‌کنیم در خرید انواع پارچه باتیک دقت کنید.
روش‌های مختلفی برای استفاده از پارچه باتیک در مد و پوشاک و حتی اکسسوری‌های استایل و خانه وجود دارد. همانطور که گفتیم هنگام طراحی و تولید پارچه باتیک، فرایند موم و رنگ را می‌توان روی هر پارچه طبیعی مانند پنبه و ابریشم اعمال کرد. باتیک‌ها در مقایسه با سایر پارچه‌ها بافت بسیار محکم‌تری دارند. استحکام پارچه، دوام نقش و رنگ و ظاهر بافت‌دار پارچه‌ی باتیک نشان‌دهنده‌ی همه‌کاره بودن این نوع پارچه هستند. بنا به این دلایل باتیک بین خیاط‌ها و حتی لحاف‌دوزها بسیار محبوب است.
۱- استفاده از پارچه باتیک در دوخت لحاف و کوسن
پارچه‌ی باتیک هندی دارای بافتی نرم هستند بنابراین اغلب انتخابی عالی برای دوخت روکش انواع لحاف، بالشت و کوسن مبل هستند. برای دوخت کوسن یا روبالشتی به دو نوع پارچه نیاز دارید؛ یک پارچه تک رنگ برای زیر آن و یک پارچه با چاپ باتیک پرنقش‌ونگار را به‌عنوان رویه‌ی کار انتخاب کنید. برخی از طرح‌های باتیک به‌قدری غنی و منحصربه‌فرد هستند که حاصل کار یک روبالشتی یا لحاف زیبا و جذاب خواهد بود که در عین دوام بالا، برای سال‌های سال زیبا و چشم‌نواز خواهند بود.
۲- کاربرد پارچه‌ی باتیک در دوخت شال و لباس زنانه
طرح‌های پارچه‌ی باتیک به انواع لباس و پیراهن زنانه، جلوه‌ی بصری خاصی می‌بخشند. از این پارچه اغلب برای دوخت انواع دامن، لباس، پیراهن و تاپ‌های زنانه استفاده می‌شود. پارچه‌ی باتیک دارای عمق رنگی است که کمتر در پارچه‌های دیگر دیده می‌شود. ما به شما پیشنهاد می‌کنیم که لباس‌هایی با رنگ‌های روشن را در ماه‌های گرم و رنگ‌های قهوه‌ای و خاکی را برای لباس‌های پاییزی انتخاب کنید.
۳- کاربرد پارچه‌ی باتیک در طراحی کیف زنانه
اگر به دنبال یک کیف جدید و جسورانه به‌عنوان اکسسوری استایل خود هستید، ما یک کیف دستی یا کیف پول زنانه با پارچه‌ی باتیک را به شما پیشنهاد می‌کنیم. این پارچه با طرح‌های بسیار متفاوت و جذابی که دارد که یکی از گزینه‌های عالی در طراحی اکسسوری‌های خاص هستند.
اگر مقداری پارچه‌ی باتیک برای دوخت کیف زنانه خریداری کردید و کمی از آن باقی‌مانده است، می توانید از آن برای دوخت یک کیف پول زنانه کوچک استفاده کنید. این کیف یک هدیه عالی و منحصربه‌فرد برای دوست شما خواهد بود.
استایل با پارچه‌ی نخی باتیک
در سال‌های اخیر در دنیای مد غربی، طرح‌ها و پارچه‌های سنتی و قومی سایر کشورها بسیار موردتوجه قرار گرفته‌اند. پارچه‌ی باتیک هندی نیز از این قاعده مستثنی نیست. این پارچه در طراحی و دوخت انواع لباس غیررسمی در مجموعه‌های طراحان مد استفاده می‌شود. تونیک‌های رنگ‌شده یا چاپ‌شده‌ی باتیک راهی عالی برای راحتی و به روز بودن در طول تابستان هستند.
این نوع لباس‌های غیررسمی و نیمه‌رسمی باتیک را می‌توان با جواهرات بومی قومی مانند گردن‌بندهای چوبی، گوشواره‌های سنتی، دستبندهای مهره‌دار و غیره به‌خوبی استایل کرد.
بهتر است بدانید که پارچه‌های باتیک رنگارنگ را می‌توان برای مناسبت‌های مختلف استایل کرد. تنها کافی است که از بین طرح‌های باتیک هندی، طیف رنگی و سبک موردنظر خودتان را انتخاب کنید. یک لباس عالی با پارچه‌ی باتیک نشان‌دهنده‌ی خلاقیت و هنر جاری در استایل شما است.
۳ نکته‌ی مهم که باید هنگام کار با پارچه‌ی باتیک بدانید
۱- از یک سوزن تیز و ظریف هنگام دوخت استفاده کنید.
هنگام دوخت با پارچه‌های باتیک باید از یک سوزن تیز و ظریف استفاده کنید. انتخاب یک سوزن مناسب برای دوخت پارچه‌ی باتیک علاوه‌بر جلوگیری از آسیب احتمالی به پارچه، فرایند دوخت‌ودوز را برای شما بسیار آسان می‌کند.
۲- حتماً پارچه‌ی باتیک را قبل از دوخت بشویید.
قبل از دوخت‌ودوز با پارچه‌ی باتیک، مهم است که آن را قبل از استفاده به خوبی بشویید. پارچه باتیک قبلاً مراحل رنگرزی را پشت سر گذاشته است بنابراین باید پارچه را از نظر ثبات رنگ تست کنید و قبل از دوخت، با شست‌وشوی مناسب، رنگ اضافی باقی‌مانده را کاملاً پاک کنید. همانطور که قبلا گفتیم این نوع پارچه را باید با دست بشویید یا با دور ملایم ماشین لباسشویی.
۳- تشخیص طرف درست پارچه‌ی باتیک
ماده‌ی مومی که در فرایند طراحی و تولید پارچه‌ی باتیک استفاده می‌شود معمولا در عمق پارچه فرومی‌رود همین دلیل باعث می‌شود که هر دو طرف پارچه بسیار شبیه به هم شوند. هر پارچه‌ی باتیک از نظر طرح و رنگ متفاوت است اما طرف خاصی ندارند. به‌عبارت دیگر پارچه‌ی باتیک طرف درست یا سمت راست ندارند و اصطلاحاً دوطرفه هستند. اما اگر بسیار دقیق هستید کمی به سطح پارچه دقت کنید ممکن است متوجه شوید که یک طرف لبه‌ی طرح تار کمتری دارد که اغلب همان سمتی است که اکثر مردم از آن استفاده می‌کنند. اینکه کدام سمت پارچه را برای دوخت انتخاب کنید کاملا به شما بستگی دارد.
سخن پایانی
پارچه‌ی نخی باتیک هندی یکی از انواع پارچه‌های سنتی است که در تولید انواع شال، پیراهن زنانه و اکسسوری‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. این پارچه‌ی جذاب و دوطرفه جلوه‌ای هم‌زمان از اصالت و سنت را به استایل زنانه شما هدیه می‌دهد. این پارچه نیاز به مراقبت خاصی ندارد و فقط کافی است که آن را قبل از استفاده با آب سرد بشویید. هنگام کار دوخت‌ودوز با پارچه‌ی باتیک بهتر است از یک سوزن تیز استفاده کنید.
منابع: dalstonmillfabrics، batikguild، utsavfashion, fabricsgalore
