فولیکول مو چیست؛ حقایقی که درباره‌ی آن نمی‌دانید
هر یک از تار موهای شما توسط فولیکول‌های مو که در بیرونی‌ترین لایه‌ی پوست سر قرار دارند، تولید می‌شود. این بدین معنی است که سلامت موهای شما به‌طور مستقیم با سلامت پوست سر و فولیکول‌های آن مرتبط است. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به این سوال که فولیکول مو چیست و چه نقشی در رشد مو دارد پاسخ می‌دهیم و شما را با شایع‌ترین بیماری‌های مرتبط با آن آشنا می‌کنیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
منظور از فولیکول مو چیست؟
به سوراخ‌ها یا منافذ ریزی که در پوست وجود دارند، فولیکول مو می‌گویند. فولیکول مو شبیه یک ساختار تونلی شکل است که در اپیدرم (لایه‌ی بیرونی پوست) قرار دارد. فولیکول در پوست سر هم وجود دارد و به رشد موها کمک می‌کند.
ریشه‌ی موها از پروتئین کراتین تشکیل شده است و مواد مغذی مورد نیاز خود را از طریق عروق خونی روی پوست تامین می‌کند. سبوم یا روغن طبیعی که توسط غدد چربی اطراف فولیکول‌های مو تولید می‌شود به مرطوب نگه داشتن مو و پوست سر کمک می‌کند.
ساختار فولیکول مو چیست؟
اکنون که متوجه شدید منظور از فولیکول‌های مو چیست، باید با قسمت‌های مختلف آن آشنا شوید. فولیکول مو دارای اجزای مختلفی است که عبارتند از:
۱. پاپیلا (Papilla)
پاپیلا از بافت همبند و عروق خونی‌ای تشکیل شده است که موهای در حال رشد را تغذیه می‌کنند. پاپیلا در پایه‌ی فولیکول مو قرار دارد.
۲. ماتریکس ژرمینال (Germinal matrix)
ماتریکس ژرمینال که در قسمت تحتانی فولیکول مو قرار دارد، محل تولید موهای جدید توسط سلول‌ها است.
۳. پیاز مو (Bulb)
پیاز مو که یک ساختار دایره‌ای شکل در قسمت پایین فولیکول است، به‌عنوان بخش زنده‌ی مو در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر، موهایی که در بالای سطح پوست قابل مشاهده هستند مرده تلقی می‌شوند.
پیاز مو انواع مختلفی از سلول‌های بنیادی را در خود جای می‌دهد که هر ۲۳ تا ۷۲ ساعت یک‌بار، یعنی سریع‌تر از سایر سلول‌های بدن، تقسیم می‌شوند. پیاز مو همچنین حاوی هورمون‌هایی است که روی رشد و ساختار مو در مراحل مختلف زندگی از جمله دوران بلوغ و دوران بارداری تاثیر می‌گذارند.
۴. بالج یا برآمدگی (Bulge)
بالج در قسمت میانی فولیکول مو قرار دارد. سلول‌های بنیادی بالج نه‌تنها فولیکول‌های مو، بلکه غدد چربی و اپیدرم را بازسازی می‌کنند. بالج همچنین دارای عضله‌ی راست‌کننده‌ی مو (Arrector pili) است که در هنگام سرما یا ترس منقبض می‌شود و موها را به سمت بالا می‌کشد.
عملکرد فولیکول مو چیست؟
علاوه بر رشد مو، فولیکول در تعیین ظاهر موها نقش بسزایی دارد. شکل فولیکول با نوع موهای شما مرتبط است. فولیکول‌های دایره‌ای شکل باعث ایجاد موهای صاف می‌شوند، در حالی که فولیکول‌های بیضی‌شکل موهای مجعد را به وجود می‌آورند.
از سایر عملکردهای فولیکول می‌توان به تعیین رنگ موها اشاره کرد. مثل پوست، مو رنگ خود را از رنگدانه‌‌ی ملانین می‌گیرد که در فولیکول‌ها ذخیره می‌شود. در موی انسان ۲ نوع ملانین به‌نام یوملانین (Eumelanin) و فیوملانین (Pheomelanin) وجود دارد:
- اگر مقدار زیادی ملانین داشته باشید، موهای شما سیاه هستند.
- اگر مقدار یوملانین در حد متوسط باشد، موهای قهوه‌ای خواهید داشت.
- اگر ملانین بسیار کمی داشته باشید، موهای شما بلوند هستند.
- در صورت داشتن فیوملانین، موی شما قرمز خواهد بود.
با بالا رفتن سن توانایی فولیکول‌های مو برای تولید ملانین کاهش می‌یابد؛ درنتیجه تارهای موی خاکستری یا سفید می‌شوند. البته باید گفت که در حال حاضر راهکار های زیادی برای تقویت فولیکول های مو شناخته شده اند که با از جلوگیری یا از بین بردن سفیدی مو با روش های خانگی موهایی مشکی و درخشان برای شما می سازند.
سرعت رشد مو از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما میانگین رشد آن حدود ۰/۵ اینچ (۱/۲۷ سانتی‌متر) در ماه یا ۶ اینچ (۱۵/۲۴ سانتی‌متر) در سال است. سن، نوع مو و وضعیت سلامتی همگی از عواملی هستند که روی سرعت رشد مو تاثیر می‌گذارند.
چرخه‌ی رشد مو چه مراحلی دارد؟
چرخه‌ی رشد مو به سه مرحله تقسیم می‌شود: ۱) آناژن یا مرحله‌ی رشد، ۲) کاتاژن یا مرحله‌ی انتقال و ۳) تلوژن یا مرحله‌ی استراحت.
فولیکول‌ها به‌طور هم‌زمان مراحل مختلف چرخه را طی می‌کنند. وقتی بعضی از فولیکول‌ها در مرحله‌ی رشد هستند، ممکن است تعدادی از آن‌ها در حال طی کردن مرحله‌ی استراحت باشند. در یک انسان سالم، ۹۰ درصد فولیکول‌های مو در فاز آناژن، ۱ درصد در فاز کاتاژن و ۹ درصد در فاز تلوژن هستند.
در ادامه مراحل مختلف رشد مو را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کنیم:
- فاز آناژن (Anagen): در این مرحله مو از ریشه شروع به رشد می‌کند. فاز آناژن در فولیکول‌های طبیعی موی سر ۲ تا ۶ سال طول می‌کشد، در حالی که این مدت زمان برای موهای ابرو تقریبا ۷۰ روز است.
- فاز کاتاژن (Catagen): در این مرحله سرعت رشد مو کاهش می‌یابد و فولیکول مو کوچک می‌شود. فاز کاتاژن معمولا ۲ تا سه هفته طول می‌کشد.
- فاز تلوژن (Telogen): در این مرحله که سه تا چهار ماه طول می‌کشد، موهای قدیمی می‌ریزند و راه را برای رشد موهای جدید هموار می‌کنند. در فاز تلوژن روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ عدد از تار موهای خود را از دست می‌دهید. استرس باعث می‌شود موهای بیشتری وارد این فاز شوند و شروع به ریزش کنند.
بیماری‌های مرتبط با فولیکول مو کدام‌اند؟
تعدادی از بیماری‌های مو به‌دلیل مشکلات فولیکول‌های مو ایجاد می‌شوند. از این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. آلوپسی آندروژنتیک (Androgenetic alopecia)
آلوپسی آندروژنتیک یا طاسی با الگوی مردانه مشکلی است که روی چرخه‌ی رشد فولیکول‌های مو در پوست سر تاثیر می‌گذارد. در این وضعیت، چرخه‌ی مو کند شده و سپس متوقف می‌شود. درنتیجه، فولیکول‌ها دیگر قادر به تولید مو نیستند. آلوپسی آندروژنتیک می‌تواند زنان را هم تحت تاثیر قرار دهد که در این صورت به آن طاسی با الگوی زنانه می‌گویند.
۲. آلوپسی آره‌آتا (Alopecia areata)
آلوپسی آره‌آتا یک اختلال خودایمنی است، به این معنی که سیستم ایمنی بدن به فولیکول‌های مو حمله می‌کند و باعث می‌شود موها به صورت توده‌ای بریزند. این بیماری گاهی‌اوقات به آلوپسی یونیورسالیس یا ریزش مو در سراسر بدن منجر می‌شود.
در حال حاضر، آلوپسی آره‌آتا درمان قطعی ندارد. اما می‌توان آن را با روش‌های مختلف کنترل کرد. معمولا نوع درمان بسته به موارد زیر مشخص می‌شود:
- مقدار ریزش مو
- مدت زمان ریزش مو
- محل ریزش مو
- سن بیمار (درمان کودکان ممکن است با بزرگسالان متفاوت باشد.)
گزینه‌های درمانی برای پیشگیری از ریزش مو و افزایش سرعت رشد مو اغلب شامل یک یا چند مورد از موارد زیر است:
- کورتیکواستروئیدهای موضعی
- ماینوکسیدیل
- کورتیکواستروئیدهای تزریقی
- آنترالین
- ایمونوتراپی موضعی
- مهارکننده JAK یا سایر داروهایی که روی سیستم ایمنی بدن اثر می‌گذارند
۳. فولیکولیت (Folliculitis)
این سوال که فولیکولیت یا التهاب فولیکول مو چیست، از سوی بسیاری از افراد مطرح می‌شود. در پاسخ باید بگوییم که فولیکولیت معمولا در اثر عفونت باکتریایی رخ می‌دهد و به‌صورت برجستگی‌ها یا بثورات کوچک قرمز، زرد یا سفید روی پوست سر، زیر بغل، صورت، بازوها یا پاها ظاهر می‌شود.
فولیکولیت ممکن است بدون درمان برطرف شود، اما پزشک می‌تواند برای کنترل آن به شما دارو بدهد. این داروها که علت عفونت را برطرف می‌کنند و علائم آن را تسکین می‌دهند شامل داروهای موضعی و داروهای خوراکی هستند.
۴. تلوژن افلوویوم (Telogen effluvium)
تلوژن افلوویوم یک نوع ریزش موی موقتی اما رایج است که باعث می‌شود فولیکول‌ها زودتر از موعد وارد فاز تلوژن یا استراحت شوند. این بیماری می‌تواند به‌صورت حاد یا مزمن رخ دهد. تلوژن افلوویوم حاد که نسبتا شایع است، کمتر از ۶ ماه طول می‌کشد و در ۹۵ درصد موارد از بین می‌رود. این بیماری معمولا در اثر یک رویداد استرس‌زا مثل زایمان، بیماری، جراحی یا سایر تغییرات مهم زندگی رخ می‌دهد.
تلوژن افلوویوم مزمن بیش از ۶ ماه طول می‌کشد و کل پوست سر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. حتی در موارد شدید ممکن است موها در سایر نقاط بدن از جمله روی پاها، ابروها و ناحیه‌ی شرمگاهی هم بریزند. گاهی‌اوقات تلوژن افلوویوم مزمن دلیل مشخصی ندارد.
بهترین راه برای تقویت فولیکول مو چیست؟
با راهکارهای زیر می‌توانید رشد موهای خود را تقویت کرده و از سلامت آن‌ها محافظت کنید:
- از رژیم غذایی متنوع و متعادل پیروی کنید و غذاهای سالم مثل میوه، سبزی و ماهی را در برنامه‌ی روزانه‌ی خود بگنجانید.
- اگر به کمبود مواد مغذی ضروری مبتلا هستید، تحت نظر پزشک از مکمل استفاده کنید. آهن، روی و ویتامین‌های گروهی B مثل بیوتین (ویتامین B7) و فولیک اسید (ویتامین B9) می‌توانند گزینه‌های خوبی برای شما باشند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی این موضوع توصیه می‌کنیم مقاله «چگونه با مصرف فولیک اسید به رشد موهایم کمک کنم» را بخوانید.
- چند قطره روغن درخت چای یا روغن رزماری را داخل شامپوی خود بریزید. این روغن‌ها می‌توانند سلامت پوست سر را بهبود بخشند.
- راه‌های افزایش جریان خون در پوست سر را یاد بگیرید. با این کار می‌توانید تراکم موهای خود را افزایش دهید و جلوی ریزش بیش از حد آن‌ها را بگیرید.
- استرس خود را به کمک ورزش و مدیتیشن کاهش دهید.
- با پزشک درباره‌ی فواید درمان‌های تخصصی مثل کربوکسی‌تراپی، مزوتراپی و پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) صحبت کنید.
کلام پایانی
در این مقاله درباره‌ی اینکه فولیکول مو چیه و چه کاری انجام می‌دهد صحبت کردیم. اکنون می‌دانید که فولیکول نه‌تنها به رشد موها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند نوع و رنگ آن‌ها را هم مشخص کند. با توجه به اهمیت داشتن فولیکول‌های سالم توصیه می‌شود در صورت مشاهده‌ی هر گونه علامت غیرعادی مثل ریزش موی ناگهانی یا التهاب در پوست سر فورا به پزشک مراجعه کنید.
منابع: skinkraft, verywellhealth, healthline
