کلیشه‌های جنسیتی چگونه انتخاب‌های شما را محدود می‌کنند؟
وقتی نوزادی به دنیا می‌آید، همه هیجان‌زده می‌شوند و می‌خواهند بدانند که جنسیت او پسر است یا دختر. از این لحظه به بعد، نقشه‌ی کلی زندگی این نوزاد بدون کمترین دخالتی از جانب او در مقابلش ترسیم می‌شود و جامعه به او می‌گوید که به‌عنوان یک پسر چه چیزهای مشخصی را می‌تواند دوست داشته باشد یا اینکه به‌عنوان یک دختر از چه چیزهای باید اجتناب کند.
اما حقیقت این است که ما مجبور نیستیم خودمان را به آنچه جامعه به ما القا می‌کند محدود کنیم!
نقش‌های جنسیتی به این معناست که در جامعه چگونه از ما انتظار می‌رود که بر اساس جنسیتمان رفتار کنیم، لباس بپوشیم، صحبت کنیم، شغل انتخاب کنیم و روابطمان را پیش ببریم. به‌عنوان مثال، عموما از دختران و زنان انتظار می‌رود که فقط به شیوه‌ای مشخص که مخصوص زنان است، لباس بپوشند، در موقعیت‌های اجتماعی مؤدب و سازگار باشند و از کودکان و سالمندان خانواده مراقبت کنند. معمولا از مردان هم انتظار می‌رود که شخصیتی قوی، جسور و تا حدی پرخاشگر داشته باشند.
هر جامعه‌ای و هر فرهنگی توقعات و انتظارات خاص خودش از نقش‌های جنسیتی مختلف دارد، اما همین انتظارات جنسیتی در بین طبقات مختلف اجتماع می‌تواند تا حدودی متفاوت باشد. علاوه بر این نقش‌های جنسیتی می‌توانند در همان جامعه در گذر زمان تغییر کنند. به‌عنوان مثال، در گذشته‌ای نه چندان دور رنگ صورتی در ایالات متحده به‌عنوان رنگی مردانه در نظر گرفته می‌شد در حالی که رنگ آبی به‌عنوان یک رنگ زنانه در نظر گرفته می‌شد.
کلیشه‌سازی جنسیتی هم به تعمیم بیش از حد ویژگی‌ها و تفاوت‌های یک گروه خاص بر اساس جنسیت آن‌ها اطلاق می‌شود. کلیشه‌های جنسیتی سوگیری‌های فراوانی را درباره‌ی ویژگی‌های منتسب به هر جنسیت خاص ایجاد می‌کنند و این تصور را تداوم می‌بخشند که هر جنسیت و رفتارهای مرتبط با آن از پیش مشخص شده است.
بر اساس این کلیشه‌های جنسیتی، اگر یک مرد یا یک زن رفتاری متفاوت با جنسیت خود بروز بدهد، در ذهن فرد مشاهده‌کننده نوعی گسستگی ایجاد می‌شود.
در ادامه‌ی این مقاله از دیجی‌کالا مگ، ما به بررسی مفاهیمی از قبیل هویت جنسی، نقش‌های جنسیتی و کلیشه‌های جنسیتی می‌پردازیم و در ادامه معایب و مضرات این کلیشه‌های رفتاری و شخصیتی را باهم بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
جنسیت بیولوژیکی چیست؟
جنسیت ما در بدو تولد که به‌عنوان جنسیت بیولوژیکی ما شناخته می‌شود، با ویژگی‌های جسمی ما، مانند اندام تناسلی، کروموزوم‌ها، هورمون‌ها و موهای بدن تعریف می‌شود. در واقع جنسیت بیولوژیکی به آناتومی ما اشاره دارد که در بدو تولد، درباره‌ی هر فرد این جنسیت یا مذکر است یا مؤنث. با این حال، برخی از افراد بین‌جنسیتی به دنیا می‌آیند، یعنی حالتی که ویژگی‌های جنسی آن‌ها با تعاریف معمولی «مذکر» یا «مؤنث» همخوانی ندارد.
هویت جنسی چیست؟
هویت جنسیتی حس روانی ما نسبت به خودمان است. یعنی همان کسی که ما احساس می‌کنیم هستیم. اکثر جوامع دو نوع هویت جنسی را می‌شناسند، یعنی مذکر و مؤنث که مربوط به جنسیت بیولوژیکی یک فرد است. اما برخی از افراد در جوامع خاص خودشان را به شکلی متفاوت توصیف می‌کنند که خارج از این دو حالت است. هویت جنسیتی هر کس مختص اوست و باید به آن احترام گذاشت.
بیان جنسیت چیست؟
بیان جنسیت روشی است که ما جنسیت خود را از طریق اعمال، لباس، رفتار و چیزهای دیگر ارائه می‌کنیم. نحوه‌ی بیان جنسیت خود ممکن است با آنچه جامعه برای جنسیت بیولوژیکی ما «عادی» تعریف می‌کند مطابقت نداشته باشد، و این اشکالی ندارد.
فقط به این دلیل که یک نفر ویژگی‌های جنسی زنانه دارد و خود را به‌عنوان یک دختر می‌شناسد، به این معنی نیست که او فقط ملزم است تا خودش را با روش‌های «دخترانه‌ای» که جامعه از او انتظار دارد ابراز کند.
در واقع این عادلانه نیست که یک نفر تنها به خاطر هویت جنسی‌اش از انجام بسیاری از مشاغل و دیگر فعالیت‌های اجتماعی محروم شود. قسمت عمده‌ی انتظارات جامعه از جنسیت‌های مختلف دلایل و ریشه‌هایی تاریخی دارد که به عصر شکار و دوران کشاورزی بازمی‌گردد و این دلایل در جامعه‌ی امروزی ما موضوعیت چندانی ندارند. علاوه بر اینکه بیان جنسیت انسان اغلب اوقات بدون اینکه حتی متوجه آن شود، تغییر می‌کند.
نقش‌های جنسیتی چیست؟
نقش‌های جنسیتی مجموعه‌ای از رفتارها و نگرش‌هایی است که جامعه برای هر جنسیت «قابل‌قبول» یا «مطلوب» می‌داند. این‌ها شامل نحوه‌ی رفتار، صحبت کردن، لباس پوشیدن و حتی انتخاب شغل و رشته‌ی تحصیلی می‌شود. نقش‌های جنسیتی می‌تواند بسته به جامعه، فرهنگ، گروه قومیتی و همچنین در طول زمان متفاوت باشد.
کلیشه‌های جنسیتی چیست؟
نقش‌های جنسیتی می‌تواند منجر به ایجاد کلیشه‌های جنسیتی مخرب درباره‌ی نحوه‌ی رفتار، نگاه و احساسات افراد بشود.
کلیشه‌های جنسیتی به ۴ نوع کلی زیر تقسیم می‌شوند.
ویژگی‌های شخصیتی؛ به‌عنوان مثال، عموما از زنان انتظار می‌رود احساساتی باشند، در حالی که از مردان انتظار می‌رود با اعتماد به نفس و حتی خشن باشند.
وظایف خانه؛ به‌عنوان مثال، عموما از زنان انتظار می‌رود که از کودکان مراقبت کنند، آشپزی کنند و خانه را تمیز کنند، در حالی که مردان وظیفه دارند به امور مالی رسیدگی کنند، رانندگی کنند و تعمیرات خانه را انجام دهند.
مشاغل؛ اغلب منشی‌ها و پرستاران زن در نظر گرفته می‌شوند و در مقابل اغلب خلبانان، پزشکان و مهندسان مرد در نظر گرفته می‌شوند.
ویژگی‌های ظاهری؛ غالبا از زنان انتظار می‌رود که موهای بلند داشته باشند و آرایش کنند، در حالی که مردان عموما موهای کوتاه دارند و از آن‌ها انتظار می‌رود قدبلندتر و عضلانی‌تر باشند.
چرا نقش‌ها و کلیشه‌های جنسیتی مضر هستند؟
یک کلیشه‌ی جنسیتی یک قضاوت یا سوگیری پذیرفته شده درباره‌ی یک فرد یا گروه است، حتی اگر این سوگیری همیشه درست یا دقیق نباشد. کلیشه‌ها جنسیتی می‌توانند فقط به دلیل جنسیت یک فرد باعث رفتار نابرابر و ناعادلانه با او بشوند. این مسأله «جنسیت گرایی» نامیده می‌شود.
به واسطه‌ی نقش‌ها و کلیشه‌های جنسیتی، انتظارات و فشارهای اجتماعی به وجود می‌آید. انتظاراتی درباره‌ی رفتار، نگاه و حتی بیان احساسات ما آن هم به گونه‌ای خاص، که الزاما باید با هویت جنسی ما مطابقت داشته باشد، در غیر این صورت از سوی جامعه و افراد دیگر طرد می‌شویم.
همه‌ی این‌ها می‌توانند تأثیرات مخربی روی سلامتی ما داشته باشند. برای مثال، اگر احساس کنیم که قادر به برآورده کردن انتظارات اجتماع درباره‌ی خودمان نیستیم، یا اگر احساس کنیم آن‌طور که هستیم به رسمیت شناخته نمی‌شویم و از سوی دیگران پذیرفته نمی‌شویم، فشار روانی زیادی به ما وارد می‌شود و طردشدگی اجتماعی را تجربه می‌کنیم.
این مسأله خیلی مهم است که به یاد داشته باشید همه‌ی ما موجوداتی منحصربه‌فرد هستیم و جنسیت ما تعیین‌کننده‌ی شخصیت ما نیست و کلیشه‌های جنسیتی هم نمی‌توانند کارهایی را که می‌توانیم در زندگی‌مان انجام دهیم محدود کنند. هرکسی می‌تواند هر ورزشی که دوست دارد انجام دهد و هر حرفه‌ای را می‌خواهد دنبال کند. همه می‌توانند گریه کنند، لباس صورتی بپوشند یا خلبان شوند.
جنسیتمان هرچه که باشد، باید به خودمان اجازه بدهیم تا طبق میل و خواسته‌ی خودمان زندگی کنیم.
کلیشه‌های جنسیتی اغراق‌آمیز چیست؟
زنانگی بیش از حد شامل اغراق در برخی رفتارهای کلیشه‌ای است که تصور می‌شود مربوط به زنان است. این ویژگی‌ها ممکن است شامل منفعل بودن، ساده بودن، بی‌تجربگی جنسی، مهربانی، احساساتی بودن، دلبری، رفتارهای نمایشی، خیال‌بافی و پذیرا بودن است.
در مقابل مردانگی بیش از حد شامل اغراق در برخی رفتارهای کلیشه‌ای است که تصور می‌شود رفتارهایی مردانه هستند. افراد دارای این ویژگی بر این باورند که قرار است با مردان دیگر رقابت کنند و با پرخاشگری، بی‌احساس بودن، تحمیل جسمی، جاه‌طلبی و مطالبه‌گری، زنان را تحت سلطه‌ی خود دربیاورند.
این کلیشه‌های جنسیتی اغراق‌آمیز می‌تواند روابط بین افراد را دشوار کند. افرادی که دارای رفتار بیش از حد زنانه هستند، احتمال بیشتری دارد که مورد آزار جسمی و عاطفی شریک زندگی خود قرار بگیرند. افرادی هم که بیش از حد مردانه رفتار می‌کنند به احتمال زیاد از نظر جسمی و عاطفی شریک زندگی خود را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند.
کلیشه‌های جنسیتی افراطی مضر تلقی می‌شوند زیرا به افراد اجازه نمی‌دهند تا خودش و احساساتش را به شیوه‌ای درست و به طور کامل بیان کند. برای مثال، این رویکرد درباره‌ی مردان به شدت مضر و مخرب است که احساس کنند اجازه‌ی گریه کردن یا ابراز احساسات را ندارند. همین‌طور برای زنان هم مضر است که احساس کنند اجازه ندارند فردی مستقل، باهوش یا قاطع باشند. شکستن کلیشه‌های جنسیتی به همه ما اجازه می‌دهد تا خود واقعی‌مان را کشف و هویدا کنیم.
چگونه می‌توانیم نقش‌ها و کلیشه‌های جنسیتی را بی‌اثر کنیم؟
احتمالا شما هم کلیشه‌های جنسیتی زیادی را در اطراف خودتان می‌بینید. همچنین ممکن است جنسیت گرایی یا تبعیض جنسیتی را هم دیده یا تجربه کرده باشید. اما خبر خوب در این زمینه این است که راه‌های برای به چالش کشیدن این کلیشه‌ها هم وجود دارد که به همه‌ی ما کمک می‌کند، بدون توجه به جنسیت یا هویت جنسی خودمان، احساس برابری و ارزشمندی را به‌عنوان یک انسان تجربه کنیم.
برجسته کردن
مجلات، تلویزیون، فیلم‌ها و اینترنت پر از کلیشه‌های جنسیتی منفی و مخرب است. گاهی اوقات توجه به این کلیشه‌ها برای مردم دشوار است مگر اینکه کسی به آن‌ها اشاره کند. شما همان فردی باشید که این کلیشه‌های مخرب را برای دیگران برجسته و نمایان می‌کند! با دوستان و اعضای خانواده درباره‌ی کلیشه‌هایی که در زندگی روزمره می‌بینید صحبت کنید و به دیگران کمک کنید تا آن‌ها هم درک کنند که چگونه جنسیت گرایی و کلیشه‌های جنسیتی می‌توانند برای همه‌ی ما مخرب و آسیب‌زا باشند.
برای دیگران یک نمونه‌ی زنده باشید
سعی کنید برای دوستان و خانواده خود الگویی از مبارزه با تبعیض‌ها و کلیشه‌های جنسیتی باشید. به دیگران بدون توجه به هویت جنسی آن‌ها احترام بگذارید. فضای امنی برای همه ایجاد کنید تا بتوانند خودشان و ویژگی‌های واقعی‌شان را بدون توجه به کلیشه‌ها و انتظارات جنسیتی جامعه در حضور شما بیان کنند.
با دیگران در این خصوص گفت‌وگو کنید
اگر کسی در حال بیان شوخی‌ها و نظرات جنسیتی تبعیض‌آمیز است، چه در فضای آنلاین و چه به صورت حضوری، او را به چالش بکشید.
مبارزه با تبعیض را در عمل تجربه کنید
اگر می‌خواهید کاری را انجام دهید که به‌طور معمول با جنسیت شما مرتبط نیست، به این مسئله فکر کنید که آیا درباره‌ی انجام آن کار مطمئن هستید و مخاطراتی برای شما ایجاد نمی‌کند. اگر فکر می‌کنید که این‌چنین است، آن را امتحان کنید. مردم از هم از شما این کار را یاد خواهند گرفت و به شما به چشم الگوی خود نگاه خواهند کرد. هیچ اشکالی ندارد که یک پسر بافتنی ببافد یا یک دختر راننده‌ی یک ماشین سنگین باشد.
نمونه‌هایی از کلیشه‌های جنسیتی مربوط به سنین کودکی
- دخترها باید با عروسک بازی کنند و پسرها با کامیون و تفنگ.
- پسرها باید به رنگ آبی و سبز علاقه داشته باشند. دختران به رنگ‌های صورتی و قرمز.
- پسرها نباید لباس‌هایی را که معمولا به‌عنوان «لباس‌های دخترانه» شناخته می‌شوند، بپوشند.
- دخترها در درس‌های حفظی بهترند و پسرها در ریاضی و حرفه‌وفن.
- دختران باید همیشه رفتار مؤدبانه و مناسبی داشته باشند، از پسرها هم همیشه انتظار می‌رود که کارهای عملی را انجام دهند.
- دختران و پسرها به موضوعات درسی مدرسه به یک اندازه علاقه ندارند.
- پسران باید به ورزش بپردازند و از فعالیت‌های خلاقانه‌تر مثل خیاطی یا بافتنی خودداری کنند.
- از پسران و مردان انتظار می‌رود که برای اثبات مردانگی خود از خشونت و پرخاشگری استفاده کنند.
- پسری که از خشونت یا رفتارهای پرخاشگرانه استفاده نمی‌کند، قربانی ایدئالی برای قلدری دیگران محسوب می‌شود.
- دختران باید لاغر و زیبا باشند تا برای مردان جذاب باشند.
نمونه‌هایی از کلیشه‌های جنسیتی مربوط به بزرگسالان
- قربانیان خشونت افراد ضعیفی هستند زیرا در رابطه آسیب‌زا باقی می‌مانند.
- زنی که بچه نمی‌خواهد مشکل دارد.
- زنان قاطع غیر زنانه «رئیس مآب»، «بی‌حیا» یا «سلطه‌جو» هستند.
- زنان برای امور خانه‌داری و فرزندپروری ساخته‌شده‌اند و مردان برای رهبری و مدیریت.
- زنان به دستمزد برابر نیاز ندارند زیرا توسط شوهرانشان حمایت مالی می‌شوند.
- زنان دارای فرزند، پایبندی کمتری به شغل خود دارند.
- مردانی که وقت خود را با خانواده می‌گذرانند مردانی ضعیف و بی‌عرضه هستند.
- همیشه زن خانواده باید برای مراقبت از کودکان یا سالمندان از محل کار خود مرخصی بگیرد.
- مردانی که پرخاشگر و یا قاطع نیستند، مردانی زن‌صفت هستند.
- زنان برای انجام برخی کارها، به‌ویژه در دوران پریود یا بارداری، بیش‌ازحد احساساتی هستند.
سخن پایانی
اگر شما هم با هویت جنسیتی و انتظارات جامعه از خودتان دست و پنجه نرم کرده‌اید و مشکلاتی را در این خصوص تجربه کرده‌اید، باید بدانید که تنها نیستید. تجربه نشان می‌دهد که در چنین مواردی صحبت کردن با والدین، دوستان، اعضای خانواده، معلم یا مشاور قابل اعتمادتان، می‌تواند بیشترین کمک را به شما بکند.
منابع: Always, Maricopa, Gender Equality Law Center, Planned Parenthood, Gender Equality Law
زندگی مدرن و بدون هیچ گونه مشکل یعنی . خیلی ممنونم که این مطلب رو جمع اوردی کردید و در اختیار مردم گذاشتید .
زندگی مدرن یعنی این
ممنونم که به این موضوع پرداختید ممنونم