۱۱ دلیل شایع احتباس آب در بدن (ادم) و نحوه‌ی درمان آن
احتباس آب یا مایعات زمانی اتفاق می‌افتد که عملکرد مکانیسم‌های مختلف بدن برای تنظیم میزان مایعات دچار مشکل می‌شود. سیستم گردش خون، کلیه‌ها، سیستم لنفاوی، عوامل هورمونی و سایر سیستم‌های بدن همگی در کنترل میزان مایعات نقش دارند. اگر در یک یا چند سیستم مشکل ایجاد شود، ممکن است احتباس مایعات، که به عنوان «ادم» شناخته می‌شود، رخ دهد.
ادم به دلایل مختلف اتفاق می‌افتد و می‌تواند هر ناحیه‌ای از بدن را درگیر کند. گاهی اوقات، این مشکل خودبه‌خود برطرف می‌شود، اما در موارد شدید یا ناگهانی مراجعه به پزشک ضروری است. این مقاله از دیجی‌کالا مگ به بررسی علل و علائم ادم و همچنین نحوه‌ی درمان آن می‌پردازد. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
علائم احتباس آب در بدن
علائم احتباس مایعات به ناحیه‌ی وقوع آن بستگی دارد. رایج‌ترین نواحی بدن که درگیر ادم می‌شوند، عبارتند از پایین پاها، دست‌ها، شکم و قفسه‌ی سینه. معمولاً علائم احتباس آب در اندام‌ها، پاها و دست‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- ورم
- تغییر رنگ پوست
- براق شدن یا پف کردن پوست
- فرو رفتن پوست و باقی ماندن آن به همین شکل با فشار دادن انگشت که به این وضعیت «ادم گوده‌گذار» می‌گویند
- درد و حساسیت اندام‌ها
- سفتی مفاصل
- افزایش وزن
احتباس مایعات می‌تواند روی نواحی زیر تأثیر بگذارد:
مغز
احتباس مایعات در مغز که به آن «هیدروسفالی» (Hydrocephalus) می‌گویند، با علائمی مانند استفراغ، تاری دید، سردرد و مشکل در حفظ تعادل مشخص می‌شود. هیدروسفالی خطرناک است و می‌تواند باعث مرگ شود.
ریه‌ها
وجود مایعات اضافی در ریه‌ها یا «ادم ریوی» نشان‌دهنده‌ی بروز یک مشکل جدی در قلب یا سیستم تنفسی است. مشکل در تنفس، سرفه، درد قفسه‌ی سینه و ضعف از علائم ادم ریوی هستند. چون این بیماری می‌تواند توانایی ریه‌ها را برای تأمین اکسیژن مورد نیاز بدن تحت تأثیر قرار دهد.
دلایل احتباس آب در بدن
بدن انسان از یک سیستم پیچیده برای تنظیم میزان آب و مایعات استفاده می‌کند. عوامل هورمونی، سیستم قلبی-عروقی، سیستم ادراری، کبد و کلیه‌ها همگی در این زمینه نقش دارند. اگر در یکی از این قسمت‌ها مشکلی وجود داشته باشد، ممکن است بدن نتواند مایعات را آن‌طور که باید دفع کند. در ادامه دلایل احتمالی احتباس مایعات را با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار می‌دهیم.
۱. آسیب مویرگی
مویرگ‌ها عروق خونی کوچکی هستند که نقش مهمی در کنترل تعادل مایعات در بدن دارند. مویرگ‌ها مایعاتی که به آن‌ها «مایع بینابینی» (Interstitial fluid) گفته می‌شود را به بافت‌های اطراف منتقل می‌کنند. مایع بینابینی مواد مغذی و اکسیژن را به سلول‌ها می‌رساند و پس از تحویل مواد مغذی به داخل مویرگ‌ها برمی‌گردد.
اگر مویرگ‌ها آسیب ببینند، ممکن است ادم ایجاد شود. تغییر فشار داخل مویرگ‌ها و نشت بیش از حد دیواره‌های مویرگ باعث خروج مقدار زیادی مایع از مویرگ‌ها و ورود آن به فضای بین سلول‌ها می‌شود. اگر مایعات مجدداً توسط مویرگ‌ها جذب نشوند، در بافت‌ها باقی می‌مانند و باعث تورم و احتباس آب می‌شوند.
بعضی از داروها، مانند داروهای فشار خون بالا، می‌توانند باعث آسیب مویرگ‌ها شوند. بعضی از افراد هم به دلیل ابتلا به یک بیماری نادر به نام «سندرم نشت مویرگی سیستمیک» (Systemic leaky capillary syndrome) این نوع ادم را تجربه می‌کنند.
۲. نارسایی احتقانی قلب
پمپاژ خون توسط قلب به حفظ فشار طبیعی در داخل عروق خونی کمک می‌کند. اگر عملکرد مؤثر قلب مختل شود، فشار خون تغییر می‌کند و احتباس مایعات رخ می‌دهد. در این شرایط ممکن است ساق پاها و مچ پاها دچار تورم شود و به دلیل تجمع مایعات در ریه‌ها علائمی مانند سرفه‌ی مزمن یا مشکلات تنفسی رخ دهد. در نهایت، نارسایی احتقانی قلب به بروز مشکلات تنفسی و فشار روی قلب منجر می‌شود و به همین دلیل می‌تواند کشنده است.
۳. بارداری
در دوران بارداری، بدن در مقایسه با حالت معمول آب بیشتری را نگه می‌دارد و به همین دلیل در پاها، به‌خصوص در هوای گرم یا پس از ایستادن به مدت طولانی، تورم رخ می‌دهد. تغییرات هورمونی و بزرگ شدن شکم هم می‌تواند در این امر نقش داشته باشد.
معمولاً در دوران بارداری احتباس آب در بدن خطرناک نیست و بعد از زایمان برطرف می‌شود. با این حال، اگر تورم به‌طور ناگهانی شدیدتر شود، ممکن است نشانه‌ی «پره‌اکلامپسی» (Preeclampsia) باشد. پره‌اکلامپسی یک نوع فشار خون بالا است که می‌تواند به سلامت مادر و جنین آسیب برساند.
هر شخصی که در دوران بارداری علاوه بر افزایش تورم دچار سردرد، استفراغ یا مشکلات بینایی می‌شود یا در زیر دنده‌ها احساس درد می‌کند، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند.
۴. اختلال در سیستم لنفاوی
سیستم لنفاوی، لنف را در سراسر بدن حمل می‌کند. لنف مایعی حاوی گلبول‌های سفید است که به سیستم ایمنی بدن در مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کند. سیستم لنفاوی مایع لنفاوی را منتقل و بازجذب می‌کند و از این طریق در حفظ تعادل مایعات نقش دارد.
اگر عملکرد صحیح سیستم لنفاوی مختل شود، مایعات در اطراف بافت‌ها شروع به تجمع می‌کنند. این موضوع به بروز تورم در قسمت‌های مختلف بدن از جمله شکم، مچ پا یا ساق پا منجر می‌شود. سرطان، عفونت و انسداد همگی از عواملی هستند که می‌توانند باعث ایجاد مشکلاتی در این سیستم شوند.
۵. بیماری‌های کلیوی
کلیه‌ها خون را تصفیه می‌کنند و در حفظ تعادل مایعات در بدن نقش دارند. مواد زائد، مایعات و سایر مواد از داخل لوله‌های کوچکی در کلیه‌ها عبور می‌کنند که نقش فیلتر را دارند. جریان خون هر چیزی را که بدن بتواند دوباره استفاده کند، بازجذب کرده و مواد زائد را از طریق ادرار دفع می‌کند.
اگر کلیه‌ها به درستی کار نکنند، نمی‌توانند مواد زائد از جمله مایعات اضافی و سدیم را دفع کنند. بنابراین، مایعات در بدن باقی می‌مانند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه ممکن است متوجه‌ی تورم در پاها، دست‌ها یا صورت خود شوند.
۶. بی‌تحرکی
افرادی که مشکلات حرکتی دارند یا سبک زندگی کم‌تحرکی دارند، ممکن است دچار ادم در ساق پا شوند. نداشتن فعالیت بدنی باعث از دست دادن قدرت پمپ عضله‌ی ساق پا می‌شود. در این موارد، عمل به توصیه‌های زیر ممکن است کمک‌کننده باشد:
- پاهای خود را بالا نگه دارید.
- جوراب‌های فشاری (طبی) بپوشید.
- تمریناتی مانند بالا و پایین بردن پاها یا چرخاندن مچ پاها را انجام دهید.
۷. چاقی
افراد چاق به دلیل داشتن وزن اضافی ممکن است دچار تورم شوند. از سوی دیگر، چاقی خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری کلیوی و بیماری قلبی را افزایش می‌دهد که همگی از دلایل ادم و احتباس آب در بدن به شمار می‌روند. چاقی خطر ابتلا به سندرم متابولیک را هم افزایش می‌دهد. در مبتلایان به این سندرم قند خون و فشار خون افزایش می‌یابد.
۸. سوء تغذیه
آلبومین پروتئینی است که به بدن در کنترل مایعات کمک می‌کند. اگر فردی به کمبود شدید پروتئین دچار شود، ممکن است بازگرداندن مایع بینابینی به داخل مویرگ‌ها برای بدن سخت‌تر باشد. سوء تغذیه شدید به «کواشیورکور» (Kwashiorkor) منجر می‌شود که با احتباس مایعات در بافت‌های بدن، بزرگ شدن شکم و از دست دادن توده‌ی عضلانی همراه است.
۹. عفونت و آلرژی
نقش سیستم ایمنی دفاع از بدن در برابر بیماری‌ها و عفونت‌ها است. سیستم ایمنی بعد از شناسایی مهاجمان ناخواسته مانند باکتری یا ماده آلرژی‌زا به آن‌ها حمله می‌کند. بروز التهاب بخشی از این فرآیند محسوب می‌شود.
هنگامی که التهاب رخ می‌دهد، بدن هیستامین آزاد می‌کند. هیستامین باعث بزرگ شدن شکاف بین سلول‌های دیواره‌ی مویرگ‌ها می‌شود تا گلبول‌های سفید ضدعفونت بتوانند به محل التهاب برسند. علاوه بر این، به مایعات اجازه می‌دهد که از مویرگ‌ها به بافت‌های اطراف نشت کنند. معمولاً تورم ناشی از این وضعیت برای مدت کوتاه ادامه دارد. افراد مبتلا به التهاب طولانی‌مدت ممکن است احتباس آب را تجربه کنند.
۱۰. داروها
بعضی از داروها هم می‌توانند به احتباس آب در بدن منجر شوند، از جمله:
- مسدودکننده‌های کانال کلسیم
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
- گاباپنتین (Gabapentin)
- داروهای هورمونی، مثل بعضی از قرص‌های ضدبارداری
- پردنیزون (Prednisone) که یک کورتیکواستروئید (کورتون) است
- بعضی از داروهای دیابت
اگر بعد از مصرف یک داروی خاص دچار تورم شدید، با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است پزشک بتواند دوز دارو را تغییر دهد یا داروی دیگری را جایگزین آن کند.
۱۱. مشکلات هورمونی
عدم تعادل هورمون‌ها می‌تواند به روش‌های زیر باعث احتباس مایعات شود:
- قاعدگی: قبل از شروع پریود تغییرات هورمونی به تجمع مایعات در بدن منجر می‌شوند. درنتیجه، ممکن است نفخ رخ دهد و سینه‌های فرد به لمس حساس شوند.
- مشکلات تیروئید: غده‌ی تیروئید هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که در کنترل سطح مایعات نقش دارند. بنابراین، ممکن است در افراد مبتلا به بیماری‌های تیروئید احتباس آب رخ دهد.
- سندرم کوشینگ: این بیماری باعث می‌شود غده‌ی فوق کلیوی بیش از حد کورتیزول تولید کند و درنتیجه به بروز تورم در پاها منجر شود.
درمان و رفع احتباس آب و مایعات
در بسیاری از موارد، ادم بدون درمان برطرف می‌شود. اما اگر یک بیماری زمینه‌ای در بروز این مشکل نقش داشته باشد، پزشک باید آن را درمان کند. دیورتیک‌ها (داروهای ادرارآور) یکی از گزینه‌های درمانی هستند. آن‌ها می‌توانند به کلیه‌ها در دفع مایعات اضافی از بدن کمک کنند. با این حال، معمولاً از دیورتیک‌ها در کوتاه‌مدت استفاده می‌شود. چون ممکن است با عوارض جانبی همراه باشند و به بروز مشکلاتی مانند کم‌آبی بدن و آسیب کلیه منجر شوند.
درمان‌های خانگی
بعضی از علل احتباس مایعات به درمان پزشکی نیاز دارند، اما درمان‌های خانگی هم ممکن است به کاهش علائم کمک کنند:
داروهای گیاهی
بعضی از گیاهان به‌طور طبیعی ادرارآور هستند. به عنوان مثال، عصاره‌ی گل قاصدک (Taraxacum officinale)، ممکن است به کاهش میزان آبی که بدن در یک روز طی نگه می‌دارد، کمک کند. استفاده از گل قاصدک به عنوان یک ماده‌ی غذایی بی‌خطر است. اما هیچ مدرک علمی وجود ندارد که نشان دهد این گیاه کاربرد دارویی دارد یا استفاده از آن به عنوان یک روش درمانی بدون عارضه است. بعضی از افراد هم ممکن است به گل قاصدک حساسیت داشته باشند. بنابراین، قبل از مصرف این گیاه یا هر داروی گیاهی دیگر باید با پزشک خود مشورت کنید.
افزایش ارتفاع
اگر اندام‌های تحتانی (پاها) شما ورم کرده‌اند، رعایت نکات زیر می‌تواند مفید باشد:
- چند بار در روز بنشینید و پاهای خود را بالاتر از سطح قلب ببرید.
- در هنگام خواب، پای متورم خود را روی یک بالش بگذارید تا بالاتر از سطح قلب قرار بگیرد.
- ناحیه‌ی آسیب دیده را محکم گرفته و به آرامی به سمت قلب ماساژ دهید.
نحوه‌ی لباس پوشیدن
بهتر است افراد مبتلا به ادم لباس‌های گشاد بپوشند. چون راحت‌تر است و به گردش مایعات در بدن کمک می‌کند. برای بهبود گردش خون در اندام‌های تحتانی از جوراب‌های ساپورت استفاده کنید.
رژیم غذایی
یکی از راه‌های کنترل احتباس آب از طریق رژیم غذایی، کاهش مصرف نمک است. علاوه بر این، یک مطالعه نشان داد که افزایش مصرف منیزیم و ویتامین B6 باعث کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی از جمله ادم می‌شود. منیزیم در لوبیا، آجیل، غلات کامل و سبزیجات برگ‌دار و ویتامین B6 در موز، گردو و سیب‌زمینی یافت می‌شوند. این دو ماده‌ی مغذی به شکل مکمل هم در دسترس هستند، اما قبل از مصرف آن‌ها باید با پزشک صحبت کنید.
پیشگیری از احتباس آب در بدن
برای کاهش یا جلوگیری از احتباس مایعات سعی کنید:
- وزن خود را در محدوده‌ی نرمال حفظ کنید.
- به‌طور منظم ورزش کنید.
- اگر اندام‌های تحتانی شما دچار ادم شده‌اند، جوراب ساپورت بپوشید.
- از نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت خودداری کنید.
- در سفرهای طولانی کمی راه بروید.
- از مواجهه با حرارت شدید مانند سونا یا حمام داغ بپرهیزید.
اگرچه همیشه نمی‌توان از احتباس مایعات جلوگیری کرد، اما پیروی از یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم احتمال بروز آن را کاهش می‌دهد.
کلام پایانی درباره احتباس آب در بدن
احتباس آب یا ادم زمانی اتفاق می‌افتد که مایعات اضافی در بدن انباشته می‌شوند. احتباس آب در سیستم گردش خون یا درون بافت‌های بدن رخ می‌دهد و می‌تواند باعث تورم در دست، مچ یا ساق پا شود. دلایل متعددی برای این اتفاق وجود دارد که بسیاری از آن‌ها جدی نیستند. بعضی از زنان در دوران بارداری یا قبل از پریود ماهانه احتباس آب را تجربه می‌کنند. افرادی که سبک زندگی بی‌تحرک دارند، به علت بیماری قادر به حرکت کردن نیستند یا در حین سفر برای مدت طولانی می‌نشینند، ممکن است دچار ادم شوند.
گاهی اوقات احتباس مایعات نشانه‌ی یک بیماری مهم مانند بیماری کلیوی یا نارسایی قلبی است. اگر ادم به‌طور ناگهانی رخ داد یا شدید بود، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. استفاده از داروهای دیورتیک، بالا نگه داشتن پاها، استفاده از جوراب‌های ساپورت یا فشاری، افزایش مصرف منیزیم و ویتامین B6 و کاهش دریافت نمک به درمان ادم کمک می‌کند.
منبع: medicalnewstoday
