مسمومیت با آب چیست و چرا نباید بیش از حد آب بخوریم؟
هیچ جای شک و گمانی نیست که آب خوردن کافی برای بدن اهمیت بسیار بالایی دارد. آب‌رسانی کافی می‌تواند بدن را سرحال نگه دارد، فشار خون را تنظیم کند و جلوی گرسنگی‌های نامنظم را بگیرد. ولی آیا آب خوردن می‌تواند خطرناک باشد؟
اگرچه شاید شگفت‌زده شوید، ولی پاسخ این پرسش مثبت است. مصرف زیاد آب منجر به مسمومیت با آب می‌شود که گونه‌ای هیپوناترمی حاد است. این بیماری اگر به سرعت تشخیص داده نشده و درمان نشود، می‌تواند سلامتی شما را به خطر بیندازد و حتا جانتان را هم بگیرد.
در این نوشتار می‌خواهیم خطرات ناشی از مصرف بیشازاندازهی آب را بررسی کنیم و مقدار مناسب مصرف آب روزانه را به شما بگوییم. همچنین نگاهی به نشانه‌های مسمومیت با آب و راه‌های پیشگیری از آن می‌اندازیم. در ادامه با دیجی‌کالا مگ همراه باشید.
مسمومیت با آب چیست؟
مسمومیت با آب یعنی کاهش غلظت سدیم خون که مصرف بیشازاندازهی آب آن را به وجود می‌آورد. در نتیجه چیزی جای سدیم را پر نمی‌کند و تعادل آب و سدیم در بدن به هم می‌ریزد.
مسمومیت با آب نام‌های دیگری هم دارد: هیپوناترمی، هیپرهیدریشن یا زیاده‌روی در مصرف آب. تمامی این نام‌ها به همان شرایط وخیم ایجادشده از عدم تعادل الکترولیت‌های بدن برمی‌گردند. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، یعنی سطح آبِ خون نسبت به سطح سدیم خون بالاتر می‌رود.
ریشه‌ی واژهی هیپوناترمی در زبان یونانی و لاتین به معنای کمبود نمک در خون بوده و امروزه معنای کمبود سطح سدیم در خون را دارا است. این واژه در برابر واژهی هیپرناترمی یا پایین بودن سطح آب در بدن قرار می‌گیرد؛ یعنی شرایطی که مقدار آب بدن کمتر از اندازه‌ی مورد نیاز است.
چه دلایلی منجر به مسمومیت با آب می‌شوند؟
مسمومیت با آب درمان‌پذیر است، ولی نخست باید بدانیم در چه شرایطی امکان دچار شدن به این مسمومیت بالا می‌رود. با توجه به پژوهش‌ها، این بیماری بیشترِ بیماران بستری یا کسانی را که مشکل روانی دارند، تهدید می‌کند. اگرچه، ناگفته نماند این مسمومیت ممکن است گریبان‌گیر افراد سالم هم شود. به همین دلیل مسمومیت با آب با توجه به شرایط به وجود آمدن‌اش، دارای تعاریف گوناگونی است:
- مصرف غیرارادی آب یا «Psychogenic polydipsia» که بیشتر به بیماران روانی یا کندذهنان مربوط می‌شود.
- مسمومیت با آب را بیشتر وابسته به نوشیدن مایعات فراوان و همچنین افزایش ترشح هورمون‌های وازوپرسین می‌دانند و این هورمون‌ها با نام هورمون‌های ضد ادرار هم شناخته شده و منجر به جذب شدن آب به دست کلیه‌ها می‌شوند.
- در جوانان سالم هم امکان بروز هیپوناترمی وجود دارد. برای نمونه، سربازان و ورزشکارانی که فعالیت‌های فراوانی دارند و برای جلوگیری از کمبود آب بدن و گرمازدگی آب بسیار می‌نوشند، ممکن است دچار این مسمومیت شوند. در یک پژوهش که موضوع مورد بررسی آن هیپوناترمی در سربازان بود، نشان داده شد در ۷۷ درصد موارد، هیپوناترمی در چهار هفته‌ی نخست تمرینات رخ می‌دهد. همچنین بیشتر کسانی که دچار این بیماری شده بودند، بیش از دو لیتر در ساعت آب مصرف کرده بودند. پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که دلیل ایجاد هیپوناترمی در سربازان، نوشیدن بیشازاندازهی مایعات هنگام استراحت در حین انجام تمرینات بوده است. پس از آن، قانون زمان استراحت و مصرف آب با در نظر گرفتن شرایط آب‌و‌هوایی، فشار گرمای هوا و شدت تمرینات مورد بازبینی قرار گرفت.
- مسمومیت با آب ممکن است اتفاقی هم باشد. یعنی هنگامی که عملکرد کلیه‌ها به طور اتفاقی با اختلال مواجه می‌شود یا نارسایی کلیوی رخ می‌دهد. همچنین در اثر گاستروانتریت یا دیابت بی‌مزه، یعنی هنگامی که آستر روده‌ها در اثر ویروس، باکتری، یا انگل با التهاب مواجه می‌شوند هم ممکن است مسمومیت با آب روی دهد. در این شرایط هیپوناترمی را با شست‌وشوی معده درمان می‌کنند.
- عوارض جانبی ناشی از درمان این مسمومیت موارد ویژه‌ای نیستند. زیرا شیوه‌ی درمان این بیماری با سرم زدن، لوله‌ی تغذیه‌ی بینی به معده، و دادن قرص و دارو به بیمار انجام می‌شود، و همه‌ی این‌ها روی افرادی که کلیه‌های سالم دارند و از سلامتی کافی برخوردارند، تأثیر منفی نمی‌گذارند. ولی یادتان باشد این عوارض برای افراد سالم هم ممکن است رخ دهند. چون دگرگونی‌هایی که در ترشح هورمون آنتی‌دیورتیک به وجود می‌آیند، می‌توانند منجر به انباشتگی مایعات در بدن شوند و خطرناک به شمار بروند.
- در برخی موارد، مسمومیت با آب به دلیل مسابقه‌های آب‌خوری رخ داده است. مردم با شرکت در این مسابقه‌ها، مقدار زیادی آب مصرف می‌کنند و بدون در نظر داشتن اثرات منفی آن، به آب خوردن ادامه می‌دهند.
- کسانی هم که مخدر غیرقانونی و روان‌گردان مانند اکستازی مصرف می‌کنند، در معرض این بیماری قرار دارند. زیرا مصرف این مواد دمای بدن را بالا می‌برد و تعادل الکترولیت‌های بدن را به هم می‌ریزد. در پی این رویداد، تعریق شدت می‌یابد و منجر به افزایش تشنگی می‌شود. در ادامه، با عرق کردن و یا ادرار بسیار، سدیم بدن دفع می‌شود و این رویداد هم می‌تواند مسمومیت با آب را در پی داشته باشد.
نشانه‌های مسمومیت با آب کدامند؟
اگر هیپوناترمی، حاد نباشد، نشانه‌ی ویژه‌ای ندارد. ولی مسمومیت با آب دارای نشانه‌های گوناگونی است که رایج‌ترین آن‌ها گزینه‌های زیر هستند:
- سردرد، سرگیجه، حواس‌پرتی
- حالت تهوع و استفراغ
- ضعف و گرفتگی عضلات، انقباضات ماهیچه‌ای، خستگی و کوفتگی
- به سختی نفس کشیدن
- ادرارهای مکرر
- تغییر در فشار خون و ضربان قلب نامنظم
- خواب‌آلودگی شدید، حملات صرعی، نفس نکشیدن، فتق مغزی و به کما رفتن
به هم ریختگی وضعیت ذهنی، هذیان‌گویی و توهم هم می‌توانند نشانه‌هایی از مسمومیت با آب باشند. افزون بر این، باید گفت کسانی که مسموم می‌شوند، شاید ندانند چه اتفاقی در بدن‌شان در حال رخ دادن است و حتی ندانند به کمک و رسیدگی نیاز دارد.
مسمومیت با آب در مراحل آغازین ممکن است روان‌پریشی خفیفی باشد که پزشکان نتوانند دلیل‌اش را مصرف بیشازاندازهی آب بدانند. برای نمونه، ممکن است پزشک شخص مشکوک به این بیماری را ببیند و دلایل بیماری‌اش را تب شدید، حمله‌ی صرعی و یا اختلال ذهنی تشخیص دهد.
ناگفته نماند که این مسمومیت فقط بزرگسالان را تهدید نمی‌کند و ممکن است برای کودکان هم، به ویژه اگر زیر ۹ ماه باشند، رخ دهد. نشانه‌های این بیماری در کودکان شامل مواردی مانند گریه، دگرگونی‌های رفتاری، استفراغ، لرزیدن بدن یا گرفتگی عضلات و اختلال در تنفس شده و در موارد حاد منجر به صرع، کما و آسیب مغزی و مرگ شود.
چرا مسمومیت با آب خطرناک است؟
همانگونه که پیشتر هم گفتیم، مسمومیت با آب خطرناک است و آسیب‌های گوناگونی به بدن می‌زند. از مهم‌ترین اثرات منفی زیاده‌روی در مصرف آب، می‌توان موارد زیر را فهرست کرد:
- خطر مرگ به دلیل پایین آمدن سطح سدیم خون ناشی از دفع زیاد آن به دست کلیه‌ها
- تحت فشار قرار گرفتن کلیه‌ها به دلیل وجود آب زیادی
- اختلال عصبی، تورم سلول‌ها، ورم مغزی و در نتیجه تشنج، آسیب مغزی، کما یا مرگ
- آسیب دیدن دریچه‌های قلبی
- تجمع مایعات در معده و اندام‌های شکمی
- افزایش سطح کورتیزول خون
تا چه اندازه می‌توان آب خورد؟
عوامل گوناگون و بسیاری روی شیوه‌ی دفع شدن آب از بدن برای جلوگیری از مسمومیت و هیپوناترمی تأثیر می‌گذارند. برای نمونه، همانگونه که پیشتر گفتیم، استرس زیاد و یا داشتن بیماری‌های دیگر می‌توانند سیستم عصبی و کلیه‌ها را دچار اختلال کنند و این موضوع هم درصد ابتلا به مسمومیت آب را افزایش می‌دهد.
اکنون بگذارید به این پرسش که خوردن چه مقدار آب خطرناک است، پاسخ دهیم:
در افراد دارای کلیه‌های سالم، در هر ساعت باید میان ۸۰۰ میلی‌لیتر تا ۱ لیتر مایعات از بدن دفع شود. مصرف آب بیشتر از این مقدار، تعادل الکترولیت‌ها را به هم می‌ریزد و ممکن است نشانه‌های آغازین هیپوناترمی را به دنبال داشته باشد.
مسمومیت با آب، هنگامی رخ می‌دهد که آب زیادی را در مدت زمان کمی، مانند زیر یک یا دو ساعت، می‌نوشید. مصرف آب با وقفه‌های درازمدت خطری به همراه ندارد. همچنین اگر بدن شما آب را از طریق تعریق یا ادرار به اندازه‌ی کافی دفع می‌کند، دچار این بیماری نخواهید شد.
مسمومیت با آب، در مسابقات آب‌خوری هم در کمین است. در یک پژوهش، خانمی ۶۴ ساله به دلیل هیپوناترمی حاد جانش را از دست داد. او در مدت زمان کمتر از چند ساعت، پیش از آنکه بخوابد، کم‌وبیش ۳۰ تا ۴۰ لیوان آب نوشیده بود. از آنجایی که دچار توهم شده بود، با اینکه آبی را که می‌خورد بالا می‌آورد، ولی باز هم از خوردن آب دست نمی‌کشید و حالش هر ثانیه بدتر می‌شد.
در سال ۲۰۱۴، به گزارش روزنامه‌ی «The Daily Mail»، فوتبالیست ۱۷ ساله‌ای که برای جلوگیری از انقباض عضلات هنگام تمرین بیش از ۱۵ لیتر آب نوشیده بود، جانش را از دست داد. پژوهش‌هایی هم در سال ۲۰۰۲ نشان دادند علت مرگ سه سرباز، مصرف آب بسیار و اِدِم مغزی، یعنی تجمع آب در مغز بوده است. همه‌ی این افراد در کمتر از چند ساعت، کم‌وبیش ۱۰ تا ۲۰ لیتر آب مصرف کرده بودند.
در سال ۲۰۰۷، مجله‌ی «Scientific America»، مقاله‌ای درباره‌ی خانمی ۲۸ ساله نوشت که به دلیل شرکت در مسابقه‌ی آب‌خوری و نوشیدن نزدیک به ۶ لیتر آب در کمتر از ۳ ساعت جانش را از دست داده بود. همان مقاله، به مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۵ اشاره کرد که به دست نشریه‌ی «New England Journal of Medicine» چاپ شده بود و بیان داشت یک ششم از دوندگان ماراتون، سطح‌های مختلفی از هیپوناترمی و رقیق شدن خون را تجربه می‌کنند.
به طور کلی، مسمومیت با آب دلایل گوناگونی دارد و انگیزه‌های فراوانی پشت آن است. برای جلوگیری از این بیماری، باید حواس‌تان به همان مقدار دفع آب در ساعت باشد که اشاره کردیم.
درمان هیپوناترمی و مسمومیت با آب، با میزان کردن سطح مایعات بدن انجام می‌شود که تمرکز بنیادین آن روی تعادل سطح سدیم است. جذب و دفع نمک در بدن باید متناسب با جذب و دفع آب باشد. اگرچه، ممکن است چیزهای بد بسیاری درباره‌ی نمک و سدیم شنیده باشید. شاید خیلی‌ها بگویند نمک باید از رژیم غذایی شما حذف شود. ولی یادتان باشد منظور از این نمک، در واقع نمک فراوانی است که در غذاهای فرآوری‌شده وجود دارد، وگرنه سدیم یک ماده‌ی مغذی حیاتی است و نقش مهمی را در سلامتی بدن ایفا می‌کند. برای نمونه، سدیم فواید زیر را به دنبال دارد:
- منجر به تنظیم آب موجود در سلول و اطراف آن می‌شود
- حجم خون را کنترل می‌کند
- فشار خون را تنظیم می‌کند
- باعث می‌شود سیستم عصبی و ماهیچه‌های شما به خوبی کارشان را انجام دهند
چگونه بدون زیاده‌روی آب مصرف کنید؟
برای اینکه از مسمومیت با آب جلوگیری کنید یا دست‌کم جلوی پیشرفت آن را بگیرید، حتما باید نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- وعده‌ی آب مصرفی شما به هیچ وجه نباید از ۱ تا ۱.۵ لیتر بالاتر بزند. یعنی بیش از ۴-۵ لیوان ننوشید، حتی اگر در حال ورزش کردن هستید و به شدت عرق کرده‌اید و تشنه‌تان است.
- با توجه به میزان تشنه بودن‌تان آب بنوشید. اگر تشنه نیستید، خودتان را مجبور به نوشیدن آب یا دیگر مایعات نکنید.
- میان میزان عرق کردن و آب نوشیدن‌تان تعادل ایجاد کنید. مطابق سدیمی که دفع می‌کنید و آبی که از دست می‌دهید، آب بنوشید. حواس‌تان باشد مایعات تنها به آب خلاصه نمی‌شوند و چیزهایی مانند چای، نوشیدنی‌های ورزشی و آب‌میوه هم می‌توانند سدیم بدن را دفع کنند.
- غذاهای آب‌دار را در رژیم غذایی‌تان بگنجانید و در صورت امکان نمک دریایی هم مصرف کنید.
- اگر بیماری‌هایی دارید که جدی‌شان نگرفته‌اید، مانند اختلالات کلیوی، دیابت یا التهابات روده‌ای، حتما به فکر درمان‌شان باشید.
- اگر از لحاظ ذهنی احساس به هم ریختگی و مشکل می‌کنید، درمان‌اش را جدی بگیرید و به روان‌شناس مراجعه کنید.
- حواس‌تان به غدد فوق کلیوی و سطح کورتیزول بدن‌تان باشد.
حقایقی راجع‌به مسمومیت با آب
با توجه به پژوهش‌ها، هیپوناترمی خفیف به سراغ ۱۵ تا ۳۰ درصد از بیماران بستری می‌آید. ولی تنها در درصد بسیار پایینی از بیماران، هیپوناترمی شدید شده و دچار مسمومیت می‌شود.
پژوهش دیگری که در سال ۲۰۰۲ در نشریه‌ی پزشکی «New England Journal of Medicine» چاپ شد، هیپوناترمی را یکی از عوامل تهدیدکننده‌ی دوندگان ماراتن دانست که آن‌ها را در معرض مرگ یا بیماری‌های خطرناک قرار می‌دهد. در این پژوهش، ۱۳ درصد دوندگان پس از مسابقه دچار هیپوناترمی شده بودند. ۰.۶ درصد کل دوندگان هم دچار هیپوناترمی حاد شده بودند. این دوندگان در درازای مسابقه بیش از ۳ لیتر آب مصرف کرده بودند.
گفتن اینکه شمار مرگ‌و‌میر سالانه بر اثر مسمومیت با آب به طور دقیق چقدر است، آسان نیست. ولی به نظر می‌رسد این آمار باید بسیار پایین باشد. برای نمونه، این شمار در آمریکا کم‌وبیش ۱۰ نفر در سال است.
جوانب احتیاطی مسمومیت با آب
اگر گمان می‌کنید خودتان یا شخص دیگری دچار مسمومیت با آب شده، بهتر است بی‌درنگ به سراغ یک پزشک بروید. همچنین برای اطمینان بیشتر می‌توانید نشانه‌هایی را که پیشتر گفتیم، بررسی کنید.
اگر در بیمارستان بستری شده‌اید، ورزشکار هستید، گرمازده شده‌اید یا بسیار تشنه‌تان است، مراقب مقدار آب مصرفی‌تان باشید. زیاده‌روی در مصرف آب شما را با مسمومیت روبه‌رو می‌کند و کمبود آب هم مشکلات ویژه‌ی خودش را به دنبال دارد. پس با توجه به نیازتان و با رعایت نکته‌هایی که نام بردیم، آب بنوشید.
سخن پایانی
مسمومیت با آب ناشی از هیپوناترمی شدید است، یعنی به هم ریختگی الکترولیت‌های بدن که به دلیل کمبود نمک و فراوانی آب در بدن ایجاد می‌شود.
مصرف بیش از ۱.۵ لیتر آب در ساعت، به ویژه هنگام فعالیت بدنی شدید، داشتن پیش‌زمینه‌ی بیماری کلیوی، داشتن دیابت و نامساعد بودن وضعیت روحی-روانی، از عوامل تأثیرگذار در ایجاد این مسمومیت هستند.
نشانه‌های مسمومیت با آب شامل مواردی مانند سرگیجه، سردرگمی، حالت تهوع، استفراغ و سردرد می‌شوند، و در موارد حاد حمله‌ی صرعی، ورم، کما و حتا مرگ را به دنبال دارند.
نوشیدن آب بسیار مهم است، ولی برای پیشگیری از مسمومیت بهتر است آب مصرفی شما با سدیم ازدست‌رفته‌ی بدن‌تان تناسب داشته باشد. برای کنترل این موضوع، بهترین کار داشتن رژیم غذایی مناسب و توجه کافی به میزان آب مصرفی هنگام تشنگی است.
منبع: Dr. Axe
اطلاعات غلط چیه میدید؟
گفتید تا ساعتی ۱ لیتر میتونید مایعات مصرف کنید، در حالیکه توصیه شده نهایتا روزی ۴ تا ۵ لیتر مایعات بای خورد! ساعتی یک لیتر میشه روزانه ۱۵ لیتر که !
ماکسیمم توانایی بدن یک فرد سالم برای دریافت میزان آب رو با میزان نرمال و متعادل برای دریافت اونو اشتباه گرفتی.