راهنمای خرید تلسکوپ برای دوستداران شگفتیهای آسمان شب
رصد ماه و یا حلقههای تماشایی سیاره زحل از پشت چشمی تلسکوپ تجربهای کمنظیر و فراموشنشدنی است. حتی با یک تلسکوپ کوچک میتوان بسیاری از اجرام شگفت‌انگیز آسمانی را دید و با آن سال‌ها سرگرم رصد آسمان شد.
هر چند که در آسمان‌های تاریک با چشم غیرمسلح هم میتوان از زیبایی‌های آسمان شب لذت برد اما با استفاده از تلسکوپ نماهایی پیش روی‌تان قرار می‌گیرد که قابل مقایسه با آن‌چه که با چشم غیرمسلح می‌بینید نیست.
تلسکوپ با گردآوری نور و افزایش توان تفکیک امکان مشاهده اجرام کم‌نور و کوچک را برای‌مان ایجاد می‌کند. کاری که در تلسکوپ‌های بازتابی با کمک آینه مقعر و در تلسکوپ‌های شکستی با استفاده از عدسی انجام می‌شود. هر چه قطر آینه یا عدسی اصلی تلسکوپ بیشتر باشد توان گردآوری نور نیز بیشتر خواهد بود و می‌توانید با کمک آن اجرام کم‌نورتری را ببینید. توان تفکیک تلسکوپ نیز با افزایش قطر آینه یا عدسی اصلی بیشتر می‌شود تا بتوان جزئیات بیشتری را از اجرام آسمانی مشاهده کرد. بنابراین بهتر است تلسکوپی را تهیه کنید که قطر دهانه آن حداقل ۷۰ میلی‌متر باشد.
به این ترتیب تلسکوپ‌هایی با قطر دهانه بزرگ‌تر ابزار کارآمدتری برای رصد اجرام آسمانی هستند و بر خلاف تصور و تبلیغات رایج بزرگنمایی بالا دلیلی برای کیفیت مناسب تلسکوپ نیست. بیشترین بزرگنمایی کاربردی هر تلسکوپ ۵۰ برابر به ازای هر اینچ قطر دهانه است. به طور مثال بیشترین بزرگنمایی کاربردی یک تلسکوپ با قطر دهانه ۱۰ سانتی‌متر یا ۴ اینچ ۲۰۰ برابر است و چنین تلسکوپی کیفیت مناسبی در بزرگنمایی‌های بالاتر نخواهد داشت.
ساختار اپتیکی تلسکوپ نکته مهم دیگری است که باید به آن توجه کنید. ساخت تلسکوپ‌های شکستیِ باکیفیت با قطر دهانه بالا سخت و پرهزینه است و این تلسکوپ‌ها بیشتر در اندازه‌های کوچک ساخته می‌شوند.
تلسکوپ شکستی (راست)، تلسکوپ بازتابی (وسط) و تلسکوپ کاسگرین (چپ).
تلسکوپ‌های شکستی با قطر دهانه ۸۰ تا ۱۲۰ میلی‌متر انتخاب مناسبی برای رصد ماه، سیارات و بسیاری از اجرام اعماق آسمان هستند. در این رده تلسکوپ‌های برند اسکای‌واچر (Sky-Watcher) و سلسترون (Celestron) بهترین گزینه‌های موجود در بازار ایران‌اند. هر چند که با توجه به قطر دهانه نسبتا کم نباید انتظار دیدن نماهای بسیار نزدیک و با بزرگنمایی بالا از اجرام آسمانی را داشته باشید.
اگر قصد رصد اجرام کم‌نورتر مانند کهکشان‌های دوردست را دارید تلسکوپ‌های بازتابی با قطر دهانه بزرگ‌تر از ۴ اینچ انتخاب مناسب و مقرون به صرفه‌ای هستند. قیمت تلسکوپ‌های بازتابی نسبت به تلسکوپ‌های شکستی با قطر دهانه مشابه کمتر است و مدل‌های متنوعی از تلسکوپ‌های بازتابی با قطر دهانه ۴ اینچ به بالا در بازار وجود دارد.
علاوه بر تلسکوپ‌های بازتابی عادی تلسکوپ‌های آینه‌ای با طراحی دیگری نیز تولید می‌شوند. در این ساختار اپتیکی که به کاسگرین (Cassegrain) معروف است نور در یک مسیر رفت و برگشت لوله تلسکوپ را طی می‌کند و در نهایت به چشمی می‌رسد. ویژگی بارز این تلسکوپ‌ها طول لوله کوتاه و فاصله کانونی بالاست و به همین دلیل تلسکوپ‌های کاسگرین برای رصد نماهای نزدیک از ماه و سیارات انتخاب بسیار مناسبی هستند. در اغلب موارد در تلسکوپ‌های کاسگرین از یک تیغه تصحیح‌کننده نیز استفاده می‌شود که خطاهای اپتیکی را کاهش می‌دهد. تلسکوپ‌های کاسگرین شرکت سلسترون جزء بهترین نمونه‌های موجود در بازار هستند.
تلسکوپ‌های کاسگرین انتخابی بسیار مناسب برای رصد و عکاسی از ماه و سیارات هستند.
اما بدون شک یک اپتیک بسیار باکیفیت هم بدون استقرار مناسب کارایی خود را از دست می‌دهد. استقرار سمتی-ارتفاعی و استقرار استوایی دو روش اصلی استقرار تلسکوپ‌ها هستند. شیوه حرکت تلسکوپ در استقرار سمتی-ارتفاعی درست مثل سه‌پایه‌های عکاسی است و تلسکوپ به راحتی در دو محور بالا-پایین و چپ-راست جابه‌جا می‌شود. سه‌پایه‌های عادی سمتی-ارتفاعی معمولا برای تلسکوپ‌های کوچک کاربرد دارند.
اما استقرار دابسونی که نوع خاصی از استقرار سمتی-ارتفاعی است برای تلسکوپ‌های بازتابی بزرگ طراحی شده. طراحی هوشمندانه و ساده‌ای که کار کردن با آن بسیار ساده است و قیمت کمتری نیز دارد. علاوه بر این حمل و نقل تلسکوپ‌های دابسونی بزرگ نسبت به تلسکوپ‌های مشابه که استقرار دیگری دارند آسان‌تر است. تلسکوپ‌های دابسونی اسکای‌واچر، Orion و GSO که با قطر دهانه ۶ اینچ به بالا تولید می‌شوند جزء مدل‌های باکیفیت در بازار ایران هستند. تلسکوپ‌های دابسونی با قطر دهانه بالا گزینه‌ای فوق‌العاده برای رصدگران اعماق آسمان هستند. البته در سال‌های اخیر برخی شرکت‌ها مانند سلسترون و اسکای‌واچر تلسکوپ‌های کوچکی را با استقرار دابسونی تولید کرده‌اند که به تلسکوپ‌های رومیزی معروف‌اند. این تلسکوپ‌های کوچک و جمع‌وجور که قطر آینه‌شان ۷۶ میلی‌متر است انتخاب مناسبی برای استفاده کودکان هستند.
روش دیگری که برای استقرار تلسکوپ وجود دارد استفاده از مقرهای استوایی است. در این روش یک محور تلسکوپ باید به سمت قطب شمال یا جنوب آسمان قرار بگیرد تا مقر به اصطلاح قطبی شود. مقرهای استوایی مجهز به موتور ردیاب می‌توانند با دقت خوبی اجرام آسمانی را دنبال کنند. استقرار استوایی بیشتر مناسب عکاسان نجومی است و رصد آسمان با تلسکوپ‌هایی که روی مقرهای استوایی قرار دارند، به خصوص برای افراد تازه‌کار، چالش‌هایی را به همراه خواهد داشت.
مقایسه استقرارهای سمتی-ارتفاعی (چپ)، دابسونی (وسط) و استوایی (راست).
علاوه بر لوله اپتیکی و استقرار معمولا در جعبه هر تلسکوپ یک یا دو عدسی چشمی نیز وجود دارد. با تعویض چشمی بزرگنمایی و میدان دید تلسکوپ تغییر می‌کند. بزرگنمایی تلسکوپ را میتوان با تقسیم فاصله کانونی تلسکوپ بر فاصله کانونی چشمی محاسبه کرد. به طور مثال اگر از یک چشمی ۲۵ میلی‌متری روی تلسکوپی با فاصله کانونی ۵۰۰ میلی‌متر استفاده کنید بزرگنمایی معادل ۵۰۰ تقسیم بر ۲۵ یا بیست برابر خواهد بود. در صورت نیاز می‌توانید علاوه بر چشمی‌های همراه تلسکوپ چشمی‌های دیگری را نیز برای کاربردهای مختلف تهیه کنید.
عدسی بارلو یکی دیگر از ابزارهای جانبی تلسکوپ است که قبل از چشمی قرار می‌گیرد و با کمک آن می‌توانید بزرگنمایی تلسکوپ را دو یا چند برابر افزایش دهید. روی برخی تلسکوپ‌ها یک دوربین تک‌چشمی کوچک نیز وجود دارد که به آن جوینده می‌گویند. جوینده میدان دید بسیار بیشتری نسبت به اپتیک اصلی دارد و ابزاری کاربردی برای پیدا کردن محدوده‌ای است که قصد رصد آن را دارید. در تلسکوپ‌های کوچک‌تر معمولا از جوینده نقطه قرمز استفاده می‌شود. جوینده‌های نقطه قرمز بزرگنمایی ندارند و تنها با کمک گرفتن از نقطه‌ی قرمزی که در مرکز این نوع جوینده‌ها وجود دارد می‌توانید محدوده‌ای که قصد رصد آن را دارید به صورت حدودی پیدا کنید.
در نهایت به یاد داشته باشید که این شما هستید که باید با توجه به مسائل مختلفی از جمله بودجه، دسترسی به آسمان تاریک و سوژه‌های رصدی مورد علاقه‌تان بهترین تلسکوپ را برای خودتان انتخاب کنید. و بهترین تلسکوپ چیزی نیست جز تلسکوپی که بیشترین و بهترین استفاده را از آن خواهید کرد.
واقعا بد توضیح دادید!