آشنایی با انواع وسواس و علائم آن
انواع وسواس خود را با ظاهرهای مختلفی نمایش می‌دهد و این ساده‌انگاری است که تصور کنیم وسواس فقط شستن بیش از حد ظرف‌ها یا چک کردن کلیدهای روشن است؛ وسواس چیزی فراتر از این‌ها است. در تصور عمومی OCD یکی از انواع وسواس است که به نظم و تقارن وابسته است اما باید بگوییم که OCD مخففِ کلمه‌ی Obsessive-Compulsive Disorder است و تمام انواع وسواس را شامل می‌شود. اگرچه انواع بسیار زیادی از وسواس وجود دارد اما به شکل کلی انواع وسواس‌ها در یکی از این پنج دسته قرار می‌گیرند:
- چک کردن
- آلودگی ظاهری / آلودگی ذهنی
- نظم و ترتیب و تقارن
- نشخوار ذهنی و افکار مزاحم
- احتکار
تعداد نامحدودی از انواع وسواس‌های فکری وجود دارد که می‌تواند بر هر فکری، در هر موضوعی، بر روی هر شخصی و در هر نگرانی و ترسی تاثیر گذار باشد و تکرار آن قسمت‌های مهمِ زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. به عنوان مثال شخصی را که درگیر یکی از انواع وسواس فکری است تصور کنید که به تازگی وارد رابطه شده است، وسواس فکری می‌تواند احساسات شخص و رابطه احساسی‌اش را تحت تاثیر قرار داده و او را دچار نشخوار ذهنی کند. فرد مبتلا به وسواس در این شرایط با نگرانیِ شدید درباره شریک احساسی‌اش روبرو شده و می‌ترسد او را از دست بدهد. در ادامه به بررسی انواع وسواس فکری-عملی و رفتارهایی که در اثر آن پیش می‌آید می‌پردازیم.
چک کردن
در حالت کلی بررسی کردن وسایل و اطمینان از سالم بودن یا امنیت آن‌ها امری طبیعی است اما ترس وسواسی در این ارتباط آسیب‌رسان است. لیست چک کردن‌های اجباری وسواسی عبارتند از:
- خاطرات گذشته
- قفل در یا پنجره‌ها
- دزدگیر خانه یا دفتر
- دستگیره‌های اجاق گاز یا شیر اصلی گاز
- شیرهای آب
- ماشین
- لوازم برقی مثل اتوی مو
- چراغ خانه یا شمع
- ایمیل و صندوق پستی
- بازخوانی متن
- ابتلا به بارداری
- ابتلا به بیماری‌های روحی
- ابتلا به ایدز
- اقلام با ارزش مثل کیف پول و تلفن همراه
گاهی این چک کردن‌ها بیش از صد بار انجام می‌شود و ساعت‌ها وقتِ شخص را می‌گیرد. علاوه بر این ممکن است باعث ایجاد تاخیر در رسیدن به مدرسه یا محل کار شود و بر توانایی‌های فرد تاثیر گذاشته، موقعیت شغلی یا روابطش را با مشکل روبرو کند. همچنین ممکن است در برخی از وسایل نیز ایجاد خرابی کند.
آلودگی
ترس از کثیف و آلوده بودن یک نگرانیِ وسواسی است. این ترس معمولا با این دلیل در ذهن شخصِ بیمار شکل می‌گیرد که آلودگی می‌تواند به خودش یا به اشخاصی که دوست دارد آسیب برساند. این ترس به شکل شست‌وشوی زیاد یا عدم استفاده از وسیله‌ای یا رفتن به محلی بروز کند. لیست رفتارهای مرتبط با وسواس آلودگی عبارتند از:
- توالت‌های عمومی
- مواد شیمیایی
- دست دادن
- دستگیره‌ی در
- تلفن‌های عمومی
- جراحی و بستری در بیمارستان
- غذا خوردن در مکان‌های عمومی
- نرده‌های راه پله
- رابطه‌ی جنسی
- حضور در جمعیت
- پول
- لباس و پوست‌های مرده که از بدن به آن می‌چسبد.
- حمام
- مسواک زدن
- جریان هوا
- مکان‌های مختلف
در این نوع از وسواس، شستشو معمولا چندین بار انجام می‌شود و با تکرار آئین‌های شستشوی مخصوصِ همان فرد تا جایی پیش می‌رود که شخص احساس کند تمیز شده است. این درحالی است که فردی بدون این وسواس، با یک بار شستشو احساس تمیزی می‌کند. مدت زمانی که شخص صرف شستشو می‌کند می‌تواند باعث تاخیر در انجام کارهای دیگر شود و بر کاهش توانایی‌های شخصی و موقعیت‌های شغلی و اجتماعیِ او تاثیر مستقیم بگذارد. موارد بسیاری دیده شده است که فرد مبتلا به دلیل لایه‌برداری بسیار زیادِ پوست دست‌هایش، دچار خونریزی شده یا در زمان دوش گرفتن از مواد سفید کننده به مقدار زیاد استفاده کرده است. فردی که دچار ترس از آلوده شدن است از حضور در مکان‌های شلوغ خودداری می‌کند. همچنین تمیزکاریِ و استفاده‌ی بیش از حد از محصولات تمیز کننده، علاوه بر هزینه‌ی سنگینی که به شخص وارد می‌کند، می‌تواند به وسایل برقی آسیب بزند.
آلودگی ذهنی
وسواس آلودگی علاوه بر ترس از ارتباط با اشیاء و محیط آلوده که باعث شستشوی فراوان می‌شود، به شکل نامرئی نیز وجود دارد که به آن «آلودگی ذهنی» می‌گویند. این شاخه از وسواس به تازگی شناخته شده و محققان در حال شناسایی و درک آن هستند. وسواس آلودگی ذهنی به شکل اظهارات انتقادی یا کلام توهین آمیز بروز می‌کند؛ همچنین بد رفتاری جسمی یا روحی نیز در فرد مبتلا به این نوع از وسواس دیده شده است. برعکسِ آلودگی فیزیکی که در اثر تماس با جسم خطرناک یا کثیف به وجود می‌آید، وسواس آلودگی ذهنی بر اثر ارتباط‌های انسانی شکل گرفته و غالبا ریشه در احساس تنهایی دارد. تنها شباهتی که بین وسواس آلودگی فیزیکی و ذهنی وجود دارد دوش گرفتن و شستشوی بدن، بیش از حد معمول، در هر دو نوع است.
احتکار
شکل دیگر از وسواس‌های فکری-عملی احتکار است. این دسته از افراد نمی‌توانند وسایل فرسوده و بی‌فایده یا وسایلی که به آن نیازی ندارند را رها کنند. معمولا در منزل این افراد یک انباری بزرگ با انبوهی از وسایل خراب و بدون کاربرد روبرو می‌شوید، یا در گوشه و کنار منزل وسایل تلنبار شده و بی‌استفاده‌ای را پیدا خواهید کرد. این نوع از وسواس در اثر نگرانی‌ها یا ترس‌های بیمار گونه‌ی بسیار خاص پیش می‌آید و جزو دسته‌ی OCD طبقه‌بندی می‌شود.
افکار سرزده‌ی مزاحم
در این نوع از وسواس فکری-عملی فرد دچار نوعی از وسواس فکری می‌شود که دارای ماهیت تکرار شونده، مزاحم، قالبا وحشتناک و نفرت انگیز می‌شود. به عنوان مثال افکاری در ارتباط با ایجاد صدمه‌ی خشونت‌آمیز یا آسیب زدن‌های جنسی به افراد نزدیک، نوعی از این نوع افکار مزاحم است. لازم به ذکر است که همه‌ی افراد همیشه به نوعی با افکار مزاحم روبرو هستند، مثل فکر برنده شدن در یک قرعه‌کشی. اما اشخاصی که به اختلال وسواس فکری «افکار مزاحم» دچار می‌شوند دارای افکار مزاحم منفی و اغلب آسیب‌رسان هستند. از نظر وسواسی به طول کلی افکار ناخوشایند و تکرار شونده در این دسته جای گرفته و هر موضوعی را شامل می‌شوند. در زیر به زمینه‌های مشترک افکار سرزده‌ی وسواسی اشاره کرده‌ایم:
- افکار سرزده‌ی رابطه‌ای
- افکار سرزده‌ی جنسی
- افکار سرزده‌ی تفکر جادویی
- افکار متجاوز مذهبی
- افکار سرزده‌ی خشونت‌آمیز
- وسواس متمرکز بر بدن
افکار سرزده‌ی مزاحم، تکرار شونده هستند و با اختیار شخصِ مبتلا و به صورت داوطلبانه ایجاد نمی‌شوند و در فرد باعث ایجاد اضطراب شدید می‌شوند. البته تصور می‌شود همه‌ی افراد مبتلا به این اختلال، افکار خود را عملی نمی‌کنند و به دلیل احساس انزجاری که در آن‌ها ایجاد می‌کند، تمام تلاش‌شان را برای جلوگیری از وقوع اتفاقات می‌کنند. این نوع از وسواس برای هر فردی هراس‌آور است؛ چه مبتلا باشد، چه نباشد. اگر با چنین افرادی ارتباط دارید به آن‌ها تاکید کنید که این افکار با خواست شخصی آن‌ها ایجاد نمی‌شوند و هیچ کدام توانایی و قدرتِ عملی شدن را ندارند.
تقارن و نظم
نیاز به منظم بودنِ همه چیز و قرار گرفتن اشیاء به صورت متقارن یک نوع وسواس فکری-عملی است. در این نوع از وسواس فرد به دنبال این احساس است که همه چیز «درست» در سر جای خودش قرار گرفته و از نظر ظاهری هیچ ایرادی ندارد. این موضوع تا جایی پیش می‌رود که به شخصِ مبتلا آسیب می‌زند. در لیستِ زیر بعضی از انواع این وسواس را عنوان کرده‌ایم:
- آراستگی
- نظم در تصاویر
- چیدن قوطی‌ها
- چیدن لباس‌ها
- چیدن کتاب‌ها و CDها
- بدون لکه بودن سطوح
افراد مبتلا به این نوع از وسواس زمان زیادی را صرف دستیابی به تقارن و رسیدن به شکل ایده‌آلِ نهایی هستند. این کار بسیار وقت‌گیر است و باعث ایجاد تاخیر در قرار ملاقات‌ها و حضور در سر کار می‌شود. اگر این موضوع طولانی شود تاثیر روحی و جسمی روی فرد گذاشته و او را بی‌رمق می‌کند. همچنین ممکن است این افراد با هدف حفظ نظم و تقارن ایجاد شده در منزل و محیط اطرافشان، روابط اجتماعی خود را محدود کرده و مانعِ ورود افراد به منزل بشوند.
در پایان
مواردی که در بالا ذکر شد فقط انواع شایع‌تری از وسواس بودند و اگر رفتاری در بین آن‌ها دیده نشده دلیل بر OCD نبودن آن نیست. پیشنهاد می‌کنیم اگر شما هم عادت یا رفتاری دارید که بر امور روزانه و روابط اجتماعی‌تان تاثیر گذاشته و از وجود آن ناراحت هستید، حتما با یک پزشک متخصص یا روانپزشک مشورت کنید تا در برطرف کردن آن به شما کمک کند.
منبع: ocduk
