انواع اهدای خون؛ چه کسانی می‌توانند خون و فرآورده‌های آن را اهدا کنند؟
انواع اهدای خون شامل اهدای کامل خون یا اهدای فرآورده‌های مختلف خونی از جمله گلبول‌های قرمز، پلاکت‌ها و پلاسما است. اهدای خون نقش کلیدی در مراقبت‌های پزشکی و نجات جان‌ها ایفا می‌کند. هیچ جایگزینی برای خون وجود ندارد و نمی‌توان آن را تولید کرد. اهداکنندگان خون هر روز به بیماران در هر سنی کمک می‌کنند. در این مقاله با انواع رایج اهدای خون و اینکه چگونه می‌توانند به طیف وسیعی از بیماران کمک کنند آشنا خواهیم شد.
اهدای خون کامل؛ رایج‌ترین نوع از انواع اهدای خون
اهدای گلبول قرمز مضاعف
اهدای پلاکت
اهدای پلاسما
چه کسانی می‌توانند خون و فرآورده‌های آن را اهدا کنند؟
اهدای خون کامل؛ رایج‌ترین نوع از انواع اهدای خون
اهدای خون کامل یا (whole blood donation) شامل اهدای خون به همراه تمام محتویات داخل آن (گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها و پلاسما) است. اهدای خون کامل معمولاً برای کمک به بیماران سرطانی، بیماران تحت عمل جراحی، بیماران خاص و دارای اختلالات خونی همچون تالاسمی استفاده می‌شود. اهداکنندگان خون کامل می‌توانند هر ۸ هفته و در سال ۶ بار خون اهدا کنند.
اهدای گلبول قرمز مضاعف
اهدای گلبول قرمز به میزان دو برابر یا (Power Red) مشابه اهدای خون کامل است، با این تفاوت که از دستگاه خاصی استفاده می‌شود تا به شما امکان دهد با خیال راحت دو واحد گلبول قرمز را در طول یک جلسه اهدا کنید در حالی که سایر اجزای خون مانند پلاکت و پلاسما به شما بازگردانده می‌شود. اهدای خون به روش پاور رد به نوزادان تازه متولد شده و بیماران سلول داسی شکل یا (Sickle cell) کمک بسیار زیادی می‌کند. اهداکنندگان می‌توانند هر ۱۱۲ روز یک بار و سالی ۳ مرتبه به میزان دو برابر گلبول قرمز اهدا کنند. اهدای سلول‌های خونی به صورت تک واحدی یا (Single Unit Red Blood Cell Apheresis) هم روشی کم‌تر رایج برای افرادی است که نمی‌توانند به روش مضاعف گلبول قرمز خون را اهدا کنند.
اهدای پلاکت
پلاکت‌ها اجزای کوچکی در خون هستند که وظیفه‌ی لخته‌کردن خون و توقف خونریزی را برعهده دارند. پلاکت‌های اهدایی برای جراحی‌ها، پیوندها و بیمارانی که در حال مبارزه با سرطان، بیماری‌های کبدی، بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های خاص و دارای اختلالات انعقادی هستند بسیار حیاتی است. اگرچه می‌توان پلاکت را از خون کامل هم جداسازی کرد، اما جمع‌آوری پلاکت از خون کامل، مقادیر کمتری از آن را ارائه می‌دهد، در حالی که در اهدای پلاکت به روش آفریزیس پلاکت (Plateletpheresis) امکان جمع‌آوری مقدار بیشتری پلاکت وجود دارد. فرآیند اهدا منحصر به فرد و کمی متفاوت از اهدای خون کامل است. در این فرآیند، هر دو بازو درگیر هستند. یک بازو خون را به دستگاه منتقل می‌کند، سانتریفیوژ گلبول‌های قرمز، پلاسما و سایر اجزا را از پلاکت‌ها جدا می‌کند و از طریق بازوی دیگر به شما باز می‌گرداند. در بسیاری از کشورها و سازمان‌های انتقال خون، فاصله‌ی زمانی استاندارد توصیه شده برای اهدای پلاکت هر دو هفته یک بار است. این فاصله‌ی زمانی به اهداکنندگان امکان می‌دهد تا پلاکت‌های خود را به طور کامل بازیابی کنند. در واقع افراد واجد شرایط می‌توانند هر هفت روز یک بار و حداکثر ۲۴ بار در سال پلاکت اهدا کنند.
اهدای پلاسما
پلاسما حدود ۵۵ درصد از خون ما را تشکیل می‌دهد. ۹۲ درصد پلاسما را هم آب تشکیل می‌دهد. همچنین حاوی ۷ درصد پروتئین‌های حیاتی مانند آلبومین، گاما گلوبولین، فاکتورهای انعقادی ضدهموفیلی و ۱ درصد نمک‌های معدنی، قند‌ها، چربی‌ها، هورمون‌ها و ویتامین‌ها است. پلاسما چهار عملکرد مهم را در بدن ما انجام می‌دهد؛ به حفظ فشار و حجم خون کمک می‌کند، پروتئین‌های حیاتی برای لخته شدن خون و ایمنی را تأمین می‌کند، الکترولیت‌هایی مانند سدیم و پتاسیم را برای عضلات ما حمل می‌کند و به حفظ تعادل pH مناسب در بدن کمک می‌کند.
در فرآیند اهدای پلاسما (Plasmapheresis)، خون از یک بازو گرفته می‌شود و به دستگاهی با فناوری پیشرفته که پلاسما را جمع‌آوری می‌کند فرستاده می‌شود. سپس پلاسما از خون جدا شده و گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها همراه با مقداری نمک به اهداکننده بازگردانده می‌شوند. پلاسمای اهدایی در عرض ۲۴ ساعت پس از اهدا منجمد می‌شود تا فاکتورهای انعقادی ارزشمند آن حفظ شود. می‌توان پلاسمای منجمد را تا یک سال ذخیره کرد. به دلیل بازسازی سریع پلاسما در بدن، افراد واجد شرایط می‌توانند هر دو هفته یک بار اقدام به اهدای پلاسما کنند.
پلاسما به بیماران سوختگی، افراد مبتلا به بیمار‌های حاد کلیوی و کبدی، افراد هموفیلی و دارای کمبود فاکتورهای انعقادی متعدد، اهدا می‌شود. اهدای پلاسما حجم خون بیمار را افزایش می‌دهد که می‌تواند از شوک بدن جلوگیری کند. همچنین به پایان یافتن خونریزی هم کمک می‌کند. شرکت‌های داروسازی از پلاسما برای تولید داروهای انعقادی افراد هموفیلی و درمان بیماری‌هایی مانند نقص ایمنی و اختلالات خونریزی استفاده می‌کنند. همچنین در شرایطی که نیاز به ترمیم سریع بافت‌ها و جلوگیری از خونریزی شدید وجود دارد، پلاسما می‌تواند به عنوان یک منبع پروتئین برای حمایت از بهبودی استفاده شود.
چه کسانی می‌توانند خون و فرآورده‌های آن را اهدا کنند؟
انواع اهدای خون یک فرآیند حیاتی است که به ذخیره‌سازی و انتقال خون و فرآورده‌های آن برای بیماران نیازمند کمک می‌کند. طبیعتا افراد زیادی دوست دارند به جمع اهداکنندگان خون ملحق شوند. برای اطمینان از سلامت اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان خون، شرایط خاصی وجود دارد که باید رعایت شود.
سن و وزن
برای انواع اهدای خون، اهداکنندگان باید حداقل ۱۸ سال سن داشته باشند که البته در برخی از کشورها سن ۱۷ و ۱۶ سال هم کافی است. همچنین افراد باید وزنشان بیش از ۵۰ کیلوگرم باشد تا اطمینان حاصل شود که اهداکننده قادر به تحمل خون‌گیری است و سلامت او تحت تأثیر قرار نخواهد گرفت.
سلامت عمومی
اهداکنندگان باید در وضعیت سلامت عمومی خوبی باشند. افراد دارای بیماری‌هایی مانند HIV، هپاتیت B و Cف افراد دارای مشکلات قلبی شدید و افرادی که داروهای ضد انعقاد خون یا برخی از داروهای هورمونی را مصرف می‌کنند، کاندید مناسبی برای اهدای خون و فرآورده‌های آن نیستند. مشکلاتی مانند کمبود پروتئین‌های خونی یا مشکلات سیستم ایمنی هم می‌تواند موجب رد صلاحیت شما برای اهدای پلاسما شود. همچنین اگر تمایل به اهدای گلبول‌های قرمز مضاعف دارید باید از داشتن سطح مناسب هموگلوبین در خون خود مطمئن شوید.
علاوه بر این، برخی از مشکلات پزشکی یا عفونت‌ها می‌توانند مانع اهدای خون شوند. افرادی که به مناطق آلوده به برخی بیماری‌های خاص سفر کرده‌اند یا دارای تاریخچه‌ی پزشکی خاص هستند ممکن است به طور موقت یا دائم از اهدا منع شوند. این محدودیت‌ها به منظور حفظ سلامت اهداکننده و کیفیت خون اهدا شده است.
شرایط خاص جسمی و رفتاری
به طور کلی به افرادی که تتوهای جدید دارند توصیه می‌شود که برای اهدای خون یک سال صبر کنند تا خطر انتقال بیماری و ویروس‌ها را کاهش دهند. اما اگر تتوها در مراکز معتبر و بهداشتی انجام شده باشند، با مشورت پایگاه انتقال خون، می‌توانید پس از ۳ ماه خون اهدا کنید. همچنین اغلب نمی‌توان تا ۳ ماه پس از پیرسینگ هم خون اهدا کرد. از سویی دیگر، مصرف ماری جوانا، سیگار یا الکل لزوماً فرد را از اهدای خون و فرآورده‌های آن محروم نمی‌کند اما نباید زمانی که تحت تأثیر مواد مخدر یا الکل هستید یا به تازگی سیکار کشیده‌اید، خون و فرآورده‌های آن را اهدا کنید. بهتر است در روز اهدای خون و همچنین ۳ ساعت بعد از آن سیگار نکشید.
سخن پایانی
بسیاری از افراد هر روز زنده بودن خود را مدیون اهداکنندگان خون و فرآورده‌های آن هستند. اهدای خون به معنای واقعی کلمه اهدای زندگی است و اهداکنندگان خون و فرآورده‌های آن، قهرمانان بدون شنل هستند که با بخشیدن خون خود جان بسیاری از انسان‌های دیگر را نجات می‌دهند. انواع اهدای خون نه تنها برای دریافت‌کنندگان حیاتی است، بلکه برای اهداکنندگان هم فواید متعددی دارد. از آنجا که ذخایر بالای آهن بدن می‌تواند خطر حمله‌ی قلبی را افزایش دهد، اهدای خون به طور منظم به کاهش ذخایر آهن بدن کمک کرده و ممکن است خطر حمله‌ی قلبی مرتبط با غلظت بالای آهن را کاهش دهد. همچنین قبل از هر اهدا، اهداکنندگان معمولاً از نظر سلامت بررسی می‌شوند. این معاینات می‌تواند شامل اندازه‌گیری فشار خون، سطح هموگلوبین و بررسی‌های دیگر باشد و به اهداکنندگان کمک می‌کند تا از وضعیت سلامت خود آگاه شوند و مشکلات احتمالی را شناسایی کنند. این تنها بخشی از مزایای اهدای خون و فرآورده‌های آن است. حس خوب نوع‌دوستی و احساس رضایت و خوشحالی از کمک به دیگران و نجات جان‌ها می‌تواند به افزایش روحیه و احساس خودارزشمندی کمک کند.
منابع: healthline, redcrossblood
