دیابت نوع ۱ چیست و چه علل، علائم و درمان‌هایی دارد؟
دیابت نوع ۱ یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن و مادام العمر دنیا است که به دلیل مختل شدن فرآیند تولید انسولین در بدن و در نتیجه افزایش سطح قند خون به وجود می‌آید. افراد مبتلا به این نوع دیابت باید پس از تشخیص پزشک به صورت روزانه و مستمر بیماری خود را مدیریت کنند تا بتوانند کیفیت زندگی خود را افزایش دهند. در این مطلب از دیجی‌کالا مگ به سراغ بررسی علل ابتلا به دیابت نوع ۱، علائم، روش‌های درمان و تشخیص آن می‌پردازیم. پس با ما همراه باشید.
دیابت نوع یک چیست؟
دلیل ابتلا به دیابت نوع ۱ چیست؟
دیابت نوع یک چه علائمی دارد؟
عوارض بیماری دیابت نوع ۱ چیست؟
دیابت نوع یک از چه سنی شروع میشود؟
تفاوت میان دیابت نوع ۱ و نوع ۲ چیست؟
نحوه‌ی تشخیص دیابت نوع ۱
نحوه‌ی درمان دیابت نوع یک
زندگی با دیابت نوع ۱
آیا دیابت نوع یک کشنده است؟
دیابت نوع یک چیست؟
دیابت نوع ۱ (Type 1 Diabetes) یک نوع بیماری مادامالعمر مزمن است که در آن سیستم ایمنی بدن انسان به سلولهای تولیدکنندهی هورمون انسولین یا همان سلولهای بتا که در پانکراس قرار دارند، حمله میکند و آنها را از بین می‌برد. انسولین هورمونی است که وظیفه‌ی مدیریت گلوکز یا همان قند خون انسان را به عهده دارد؛ این یعنی با از بین رفتن سلولهای بتا بدن فرد دیگر نمی‌توانند مقدار کافی و متناسبی از این هورمون را تولید کنند.
وقتی شما غذایی را می‌خورید بدن شما آن را به گلوکز یا همان قند تجزیه میکند تا بتواند از این ماده به عنوان منبع اصلی انرژی خود استفاده نماید. با وارد شدن گلوکز به جریان خون بدنتان، پانکراس یا همان لوزالمعده‌ی شما شروع به ترشح هورمون انسولین میکند. این هورمون گلوکز موجود در جریان خون را وارد سلولهای ماهیچه‌ای، چربی و کبدی میکند تا انرژی مورد نیاز بدن تامین شود. پس از ورود گلوکز به این سلول‌ها، پانکراس شما ترشح هورمون انسولین را متوقف میکند.
اگر هورمون انسولین در بدنتان به اندازه‌ی کافی تولید نشود، تجمع قند یا همان گلوکز در خون از حالت عادی بالاتر میرود و عارضه‌ی هیپرگلیسمی (Hyperglycemia) یا قند خون بالا برای شما به وجود می‌آید که می‌تواند با بروز مشکلات جدی یا حتی خطر مرگ همراه باشد. دقیقا به همین دلیل است که برای مدیریت و درمان سریع دیابت نوع یک افراد مبتلا به این بیماری باید به صورت روزانه مقدار معینی از هورمون انسولین را دریافت کنند.
دلیل ابتلا به دیابت نوع ۱ چیست؟
همانطور که گفتیم دیابت نوع ۱ با از بین رفتن سلولهای تولیدکنندهی هورمون انسولین توسط سیستم ایمنی بدن برای افراد رخ میدهد. در حال حاضر متخصصان و محققان درست نمیدانند که چرا سیستم ایمنی بدن پانکراس و سلولهای بتا را به طور اشتباه مورد حمله قرار میدهد اما معتقدند که یک مولفهی ژنتیکی بسیار قوی در این میان وجود دارد.
- خطر مبتلا شدن به این بیماری در افراد بدون سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به دیابت نوع ۱ تقریباً ۰.۴ درصد است.
- اگر مادر بیولوژیکی شما به دیابت نوع ۱ مبتلا باشد، خطر ابتلا به این نوع دیابت در شما بین ۱ تا ۴ درصد خواهد بود.
- اگر پدر بیولوژیکی شما به دیابت نوع ۱ مبتلا باشد، خطر ابتلا به این نوع دیابت در شما بین ۳ تا ۸ درصد خواهد بود.
- اگر هر دو والدین بیولوژیکی شما دیابت نوع ۱ داشته باشند، خطر ابتلا به این بیماری در شما تا ۳۰ درصد خواهد بود.
دانشمندان بر این باورند که در صورت داشتن استعداد ژنتیکی برای ابتلا به دیابت نوع ۱، عوامل خاصی چون یک عفونت یا ویروس خاص می‌توانند سیستم ایمنی بدن شما را علیه سلولهای پانکراس تحریک کنند.
دیابت نوع یک چه علائمی دارد؟
علائم دیابت نوع ۱ می‌توانند طی چند روز یا هفته ظاهر شوند. نشانههای این نوع از بیماری دیابت عبارتند از:
- افزایش احساس گرسنگی و تشنگی
- تاری دید و سرگیجه
- کاهش وزن زیاد اما بیدلیل
- احساس ضعف و خستگی بدون دلیل
- عفونت مکرر پوست، مجاری ادراری یا واژن
- کاهش سرعت بهبود زخمهای پوستی
- تکرر ادرار
در صورت مشاهده‌ی هر یک از نشانههای دیابت نوع یک شما باید در اسرع وقت به یک پزشک متخصص مراجعه کنید. اگر تشخیص این بیماری را به تعویق بیاندازید ممکن است با بروز عارضه‌ی خطرناک و مرگ‌آوری به نام کتواسیدوز دیابتی (DKA) روبرو شوید که در پی کاهش شدید انسولین خون رخ میدهد. این عارضه با علائم زیر همراه است:
- ناراحتی معده و استفراغ
- احساس گیجی و اختلال در تمرکز
- خشکی و بوی بد دهان (بوی شبیه به بوی میوه)
- تنفس سنگین و پرزحمت
- درد شکم دائمی
- ایجاد تغییرات در خلق‌وخوی فرد
- خواب‌آلودگی و از دست دادن هوشیاری
وقتی پس از معاینه‌ی پزشک برای اولین بار تشخیص داده میشود که شما به دیابت نوع ۱ مبتلا هستید بدنتان هنوز توانایی تولید انسولین را دارد. در طول این مدت همان سلولهای بتای باقی مانده‌ی بدن شما مقدار کم اما قابل توجهی از این هورمون را تولید می‌کنند؛ بنابراین ممکن است به تزریق انسولین کمتری نیاز داشته باشید. در این دوره که متخصصان از آن با نام «فاز ماه عسل» یاد می‌کنند، دوز انسولین مورد نیاز شما دائما تغییر خواهد کرد و حتی گاهی به میزانی می‌رسد که تصور می‌کنید از این بیماری نجات پیدا کرده‌اید. اما واقعیت این است که باید با دیدگاه کاملا منطقی به توصیه‌های پزشک خود عمل کنید تا بتوانید به یک وضعیت ثابت و قابل اطمینان برسید.
عوارض و خطرات دیابت نوع ۱ چیست؟
عدم مدیریت بیماری دیابت نوع ۱ یا نداشتن یک سبک زندگی سالم می‌تواند به بروز مشکلات زیر ختم شود:
- رتینوپاتی دیابتی که منجر به از دست دادن بینایی میشود.
- نفروپاتی دیابتی که منجر به از کارافتادگی کلیه میشود.
- نوروپاتی دیابتی که باعث آسیب دیدن سیستم عصبی بدن میشود.
- کاهش سرعت بهبودی پوست که می‌تواند باعث بروز زخم‌ها و عفونت‌های شدید شود.
- ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، حمله‌ی قلبی و سکته‌ی مغزی که زندگی فرد را تهدید می‌کنند.
- ابتلا به اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب که سلامت روانی فرد را به خطر می‌اندازند.
- به خطر افتادن زندگی جنین و مادر در هنگام بارداری هم از عوارض عدم مدیریت دیابت نوع ۱ است.
دیابت نوع یک از چه سنی شروع میشود؟
همهی افراد با هر سنی ممکن است به دیابت نوع ۱ مبتلا شوند؛ اما دو گروه از افراد هستند که احتمال رخ دادن این بیماری در بدن آنها بیشتر از افراد دیگر در نظر گرفته میشود. اولین گروه کودکان بین ۴ تا ۷ ساله و دومین گروه نوجوانان ۱۰ تا ۱۴ ساله هستند. حتی شاید برایتان جالب باشد که بدانید این بیماری در گذشته با نام‌های دیابت نوجوانان یا دیابت وابسته به انسولین هم شناخته می‌شد اما در حال حاضر با افزایش تعداد مبتلایان بزرگسال این نوع از دیابت آن را با نام «دیابت نوع ۱» می‌شناسیم.
تفاوت میان دیابت نوع ۱ و نوع ۲ چیست؟
دیابت نوع ۱ و نوع ۲ دو شکل اصلی بیماری قند خون یا همان دیابت هستند که هر کدام ویژگی‌های مخصوص خودشان را دارند. پیش از هر چیزی باید بدانید برخلاف دیابت نوع ۱ که نوعی بیماری خودایمنی است و بدن فرد مبتلا به آن هیچ انسولینی تولید نمی‌کند؛ دیابت نوع ۲ ناشی از ترکیب دو مشکل مقاومت به انسولین و همینطور نقص تولید این هورمون در بدن است.
همهی افراد ممکن است با دیابت نوع ۱ مواجهه شوند اما این بیماری در میان کودکان و نوجوانان بیشتر شایع است. دیابت نوع ۲ بیشتر در بزرگسالان بالای ۴۵ سال دیده میشود اما در حال حاضر به دلیل کاهش کیفیت زندگی افراد آمار ابتلا به این بیماری در جوانان هم افزایش یافته است. همچنین باید بدانید که افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ برای ادامه‌ی زندگی خود به تزریق منظم انسولین نیاز دارند؛ در مقابل بیشتر مبتلایان دیابت نوع ۲ به تزریق این ماده نیاز پیدا نمی‌کنند و می‌توانند با تغییر سبک زندگی، اصلاح رژیم غذایی و مصرف داروهای تجویزی پزشکشان بیماری خود را مدیریت کنند.
از طرفی هیچ راه ثابت شده‌ای برای پیشگیری از دیابت نوع ۱ وجود ندارد اما افراد می‌توانند با تغییر سبک زندگی خود خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش دهند.
نحوه‌ی تشخیص دیابت نوع ۱
تشخیص دیابت نوع ۱ نسبتا ساده است. اگر شما یا فرزندتان مشکوک به داشتن این بیماری باشید پزشکتان آزمایش‌های زیر را برایتان تجویز خواهد کرد:
- آزمایش قند خون: پزشک شما از جواب‌های این آزمایش برای بررسی میزان قند خونتان استفاده میکند. او ممکن است از شما بخواهد که این آزمایش را هم در حالت ناشتا و هم در حالت غیرناشتا انجام دهید؛ اگر در هر صورت قند خون شما بالا باشد احتمالا به بیماری دیابت نوع ۱ مبتلا هستید.
- آزمایش آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (A1c): اگر آزمایش قند خون شما نشان دهد که به بیماری دیابت نوع ۱ مبتلا هستید احتمالا پزشکتان از شما بخواهد تا به سراغ انجام آزمایش A1c بروید که در آن سطح قند خون شما در ۳ ماه گذشته را اندازه‌گیری می‌کنند و مورد بررسی قرار می‌دهند.
- آزمایش آنتی‌بادی: در این آزمایش میزان اتو آنتی‌بادی‌های (Autoantibody) بدن را مورد بررسی قرار می‌دهند تا بفهمند شما به کدام یک از انواع بیماری دیابت مبتلا هستید. اتو آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که به اشتباه بافت بدن شما را مورد حمله قرار می‌دهند. وجود اتو آنتی‌بادی‌های خاص در بدن به این معنی است که شما دیابت نوع ۱ دارید. این نوع آنتی‌بادی‌ها معمولاً در بدن افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ وجود ندارند.
علاوه بر آزمایش‌های بالا پزشکتان ممکن است برای ارزیابی وضعیت کلی سلامت جسمانی شما و اطلاع از اینکه به عارضه‌ی کتواسیدوز دیابتی (DKA) مبتلا هستید یا خیر، به پاسخ آزمایش‌های زیر هم نیاز داشته باشد:
- آزمایش پانل متابولیک پایه (BMP): در این آزمایش هشت ماده‌ی مختلف موجود در خون شما را اندازه‌گیری می‌کنند تا در مورد میزان مصرف انرژی و وضعیت متابولیسم بدنتان اطلاعات کافی کسب نمایند.
- آزمایش ادرار: در این آزمایش، ادرار فرد از جنبه‌های بصری، شیمیایی و میکروسکوپی مورد بررسی قرار می‌گیرد و پزشک متخصص از پاسخ آن برای آگاهی از وضعیت کلی سلامت فرد مبتلا به بیماری دیابت نوع ۱ استفاده میکند.
- آزمایش گاز خون شریانی (ABG): این آزمایش برای تعیین سطح اکسیژن و دی اکسید کربن خون انجام میشود.
نحوه‌ی درمان دیابت نوع یک
نظارت دقیق بر سطح قند خون مهم‌ترین کاری است که پس از تشخیص دیابت نوع ۱ باید به طور منظم و مداوم انجام دهید. این یعنی شما باید خرید دستگاه قند خون و همینطور خرید سوزن تست قند خون را در در اولویت‌های خود بگذارید. پزشکتان احتمالا محدوده‌ی مشخصی از قند خون را برای شما تعیین نماید و شما باید سعی کنید با داشتن انتخاب‌های غذایی قند خود را در این محدوده نگه دارید.
تنها روش درمان و مدیریت بیماری دیابت نوع ۱ مصرف انسولین است که می‌توان آن را به روش‌های زیر وارد بدن کرد.
- تزریق با سرنگ: در این روش دوز صحیحی از انسولین را با استفاده از یک سرنگ به بافت چربی بدن خود مانند شکم، باسن، بازو و ران تزریق می‌کنید. تزریق انسولین با سرنگ روشی تقریبا دشوار اما کم هزینه به شمار می‌آید.
- قلم انسولین: قلم‌های انسولین شباهت زیادی به روش تزریق با سرنگ دارند اما از قبل با انسولین پر شده‌اند و با استفاده از آن شما دیگر به اندازه‌گیری دوز مورد نظرتان نیازی ندارید. این وسیله برای افراد کم بینا گزینه‌ی بسیار مناسب و کار‌آمدی محسوب میشود.
- پمپ انسولین: پمپ‌های انسولین دستگاه‌هایی هستند که انسولین را به طور مداوم و بر حسب نیاز شما وارد بدنتان می‌کنند. نحوه‌ی عملکرد این دستگاه درست شبیه به پانکراس انسان است که به طور طبیعی وظیفه‌ی ترشح انسولین را بر عهده دارد. این پمپ دارای مخزنی برای نگه داشتن انسولین است و این ماده را به صورت منظم از طریق یک لوله بسیار نازک و ریز وارد بدن میکند.
- انسولین استنشاقی: این نوع انسولین شباهت زیادی به اسپری تنفسی آسم دارد و از طریق دهان وارد بدن میشود. انسولین استنشاقی بسیار سریع‌تر از انواع انسولین‌های دیگر عمل میکند.
همانطور که فهمیدید انسولین به صورت قرص قابل استفاده نیست و شما باید آن را به بدن خود تزریق کنید یا به صورت استنشاقی مصرف نمایید. مقدار انسولین مورد نیاز شما در طول روز به عوامل مختلفی چون سن، وزن، میزان فعالیت بدنی، غذاهای مصرفی و سطح قند خونتان وابسته است. انواع انسولین‌هایی که برای مدیریت دیابت تجویز می‌شوند عبارتند از:
- انسولین سریع اثر: این نوع انسولین تا ۱۵ دقیقه پس از تزریق شروع به تاثیرگذاری میکند، حدود ۱ الی ۲ ساعت پس از مصرف به اوج اثرگذاری خود می‌رسد و ۲ الی ۴ ساعت در بدن باقی می‌ماند.
- انسولین کوتاه اثر: این نوع انسولین تا ۳۰ دقیقه پس از تزریق شروع به تاثیرگذاری میکند، حدود ۲ الی ۳ ساعت پس از مصرف به اوج اثرگذاری خود می‌رسد و ۳ الی ۶ ساعت در بدن باقی می‌ماند.
- انسولین متوسط اثر: این نوع انسولین تا ۲ الی ۴ ساعت پس از تزریق وارد جریان خون نمی‌شود، حدود ۴ الی ۱۲ ساعت پس از مصرف به اوج اثرگذاری خود می‌رسد و ۱۲ الی ۱۸ ساعت در بدن باقی می‌ماند.
- انسولین طولانی اثر: چندین ساعت طول می‌کشد تا این نوع انسولین وارد سیستم بدن شما شود و حدود ۲۴ ساعت هم در آن باقی می‌ماند.
اگر انسولین مصرفی شما نتواند سطح گلوکز خونتان را پایین بیاورد ممکن است به داروی پراملینتید (Pramlintide) نیاز پیدا کنید که خوردن آن می‌تواند میانگین سطح قند خون را کاهش دهد. پزشک شما همچنین ممکن است مصرف داروهای دیگری چون آسپرین برای کاهش خطر حمله‌ی قلبی و داروهای کاهش‌دهنده‌ی کلسترول برای محافظت از عملکرد قلبتان را برای شما تجویز کند.
زندگی با دیابت نوع ۱
درست است که دیابت نوع ۱ یک بیماری مادامالعمر و بدون درمان است اما شما می‌توانید با اصلاح سبک زندگی خود در کنار آن به زندگیتان ادامه دهید.
- خواب کافی: خواب کافی نه تنها به تنظیم قند خونتان کمک میکند بلکه می‌تواند وضعیت روحی و روانی شما را هم بهبود ببخشد. بزرگسالان باید در طول شبانه روز حداقل ۷ ساعت استراحت کنند اما نوزادان، کودکان و نوجوانان به خواب بیشتری نیاز خواهند داشت.
- مدیریت استرس: اضطراب دشمن اصلی افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ است بنابراین سعی داشته باشید که از موقعیت‌های استرس‌زا دوری کنید.
- ترک سیگار و دخانیات: مصرف سیگار و سایر دخانیات از آن دسته از عادت‌هایی هستند که افراد مبتلا به بیماری دیابت باید کنار بگذارند چون می‌تواند باعث باریک شدن رگ‌های خونی و بروز بیماری‌های جدی و خطرناک شود.
- ورزش: ورزش کردن باعث سالم ماندن جسم شما میشود؛ بنابراین پیشنهاد می‌کنیم که فعالیت بدنی مورد علاقه‌ی خود را پیدا کنید اما حتما پیش از شروع آن با پزشکتان مشورت نمایید.
- رژیم غذایی مناسب: افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ باید روی مصرف سبزیجات، میوه‌ها و غلات غنی از مواد مغذی تمرکز کنند و در عین حال خوردن کربوهیدرات‌های تصفیه شده مانند نان سفید یا ماکارونی را که قند خونشان را بالا می‌برند کاهش دهند. فراموش نکنید که هیچ غذایی ممنوع نیست و شما فقط باید مقدار محدود و مشخصی از هر ماده‌ی غذایی را در کنار بهترین مکمل برای افراد دیابتی استفاده کنید.
آیا دیابت نوع یک کشنده است؟
فرد مبتلا به بیماری دیابت نوع ۱ تشخیص داده نشده در معرض خطر مواجهه شدن با عارضه‌ی کتواسیدوز دیابتی (DKA) است. همانطور که کمی پیش گفتیم این عارضه به شدت خطرناک است و می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیاندازد. علاوه بر این، افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ در صورت زیاده‌روی در مصرف انسولین ممکن است با خطر هیپوگلیسمی (Hypoglycemia) یا همان افت قند خون شدید مواجهه شوند که معمولا با علائم گیجی، خستگی، تشنج و کما همراه است.
در دراز مدت ابتلا به دیابت نوع ۱ می‌تواند بخش‌های مختلف بدن، مانند سیستم عصبی و دستگاه قلب‌وعروقی، را در معرض خطر مبتلا شدن به بیماری‌های سخت و تهدید‌کننده‌ی زندگی قرار دهد. با این حال تشخیص به موقع، عمل به توصیه‌های پزشک و دنبال کردن یک سبک زندگی سالم می‌تواند به کاهش خطرات ناشی از این بیماری کمک کند.
سخن پایانی
ابتلا به دیابت نوع ۱ از آن اتفاقاتی است که می‌تواند رویه‌ی زندگی شما را تغییر دهد؛ اما بدان معنا نیست که پس از آن دیگر نمی‌توانید مانند گذشته روزهای شاد و سرزنده‌ای را پشت سر بگذارید. این بیماری نیازمند به تشخیص به موقع و مهم‌تر از آن مدیریت مداوم و همیشگی است. روزهای اول تلاش برای تغییر سبک زندگی خود به عنوان یک فرد مبتلا به بیماری نوع ۱ می‌تواند سخت و طاقت‌فرسا باشند اما با گذشت زمان شما به این شیوه‌ی زندگی جدید عادت خواهید کرد. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم که تسلیم ناامیدی نشوید و به راه خود ادامه دهید.
منابع: Cleveland Clinic ,Medical News Today
