فسیل ۱۰۰ میلیون ساله‌ی خرچنگی از دوران دایناسورها کشف شد
دانشمندان موفق شدند یک فسیل کاملا سالم خرچنگ متعلق به عصر دایناسورها با قدمت بیش از ۱۰۰ میلیون سال را که در کهربا گرفتار شده، کشف کنند.
روزگاری در دوران کرتاسه، یک خرچنگ کوچک از آب بیرون رفت و به خشکی قدم گذاشت اما در کهربایی گرفتار شد که آن را تا ۱۰۰ میلیون سال بعد حفظ کرد. این چیزی است که گروهی از دانشمندان بر اساس یک فسیل کاملا سالم حدس می‌زنند. آن‌ها در مقاله‌ای جدید که در نشریه‌ی «ساینس ادونسز» (Science Advances) منتشر شده، از قدیمی‌ترین خرچنگ با ظاهر امروزی که در میان فسیل‌ها کشف شده، خبر داده‌اند.
این نوع جدید از خرچنگ‌های واقعی که به آن‌ها خرچنگ کوتاه‌شکم یا Brachyuran هم گفته می‌شود، پاهایی به طول فقط ۵ میلی‌متر دارد و «کرتاپسرا آتاناتا» (Cretapsara Athanata) نام گرفته است. این نام‌گذاری ترکیبی از نام دوره‌ای است که خرچنگ در آن زندگی می‌کرده و آپسرا که روح مقدس آب‌ها و ابرها در جنوب و جنوب شرقی آسیاست. واژه‌ی «آتاناتوس» (Athanatos) هم به معنای جاودانه است و اشاره‌ای زیرکانه به سالم ماندن این خرچنگ فسیل شده در طول زمان دارد.
نخستین خرچنگ اسیر در کهربا از عصر دایناسورها
Credit: Xiao Jia (Longyin Amber Museum)
به‌ندرت می‌توان فسیل خرچنگ‌های غیردریایی را از این دوران کهن پیدا کرد که در کهربا به دام افتاده باشد. بیشتر فسیل‌های موجود در کهربا حشرات هستند و فسل‌های خرچنگی هم که قبلا کشف شده بود، ناقص است و معمولا فقط شامل قطعات پنجه می‌شود. اما این یافته‌ی اخیر به اندازه‌ای کامل است که به‌نظر نمی‌رسد حتی تار مویی از آن کم شده باشد.
این یافته اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا مطابق با نظریه‌های قدیمی درباره‌ی تاریخ ژنتیکی خرچنگ‌ها، محدوده‌ی زمانی را برای وجود خرچنگ‌های غیردریایی ۲۰ تا ۵۰ میلیون سال به عقب می‌برد و بینش جدیدی را درباره‌ی چیزی که تکامل خرچنگ‌ها در کرتاسه نامیده می‌شود و طی آن خرچنگ‌ها در سراسر جهان گسترش یافتند، ارائه می‌دهد.
«خاویر لوک» (Javier Luque) یکی از نویسندگان مقاله از دانشگاه هاروارد گفت: «اگر درخت زندگی خرچنگ را بازسازی کنیم و برخی تجزیه‌وتحلیل‌های مولکولی DNA را انجام دهیم، پیش‌بینی این است که خرچنگ‌های غیردریایی بیش از ۱۲۵ میلیون سال پیش از اجداد دریایی خود جدا شده‌اند. اما مشکلی که وجود داشت این بود که فسیل‌های باقی‌مانده و قابل بررسی، بسیار جوان هستند و به ۷۵ تا ۵۰ میلیون سال پیش بازمی‌گردند. بنابراین فسیل جدید که مربوط به دوران میانی کرتاسه است به ما امکان می‌دهد فاصله‌ی بین برون‌یابی پیش‌بینی شده از آزمایش‌های مولکولی را و فسیل‌های موجود از خرچنگ‌ها را پر کنیم.»
کهربایی که این خرچنگ در آن پیدا شده در اصل بخشی از مجموعه کهرباهای موزه‌ی «لانگ‌یین» (Longyin) در چین است و این موزه آن را در سال ۲۰۱۵ از معدنچیان محلی میانمار خریده است. لوک هم که بیش از ۱۰ سال در حال مطالعه‌ی تکامل خرچنگ‌ها بوده است، درباره‌ی این نمونه شنیده و کنجکاو شده است.
بدین ترتیب یک همکاری بین‌المللی آغاز شد که شامل پژوهشگرانی از هاروارد، دانشگاه علوم زمین چین در پکن، مؤسسه‌ی تحقیقات گرمسیری اسمیتسونیان، دانشگاه ییل، دانشگاه آلبرتا، دانشگاه برکلی، دانشگاه یوننان و موزه‌ی سلطنتی ساسکاچوان است.
مدل‌سازی سه‌بعدی از نخستین خرچنگ اسیر در کهربا از زمان دایناسورها
Credit: Elizabeth Clark and Javier Luque
«لیدا زینگ» (Lida Xing) دیگر نویسنده‌ی این مقاله از دانشگاه چین، سرپرست تیمی بود که برای بازسازی یک مدل سه‌بعدی فسیل، از میکرو سی‌تی اسکن این فسیل استفاده کرد. این بازسازی به‌قدری دقیق است که به دانشمندان امکان می‌دهد نه‌تنها بدن خرچنگ بلکه بافت‌های نرم مانند شاخک‌ها، چشم‌های بزرگ و بخش‌های دهان آن را مشاهده کنند. از جمله موهای ظریفی که این بخش‌ها را پوشانده‌اند.
اگرچه C. Athanata شباهت‌های قابل‌توجهی با خرچنگ‌های ساحلی امروزی دارد اما بر اساس کشف تیم پژوهشی، این خرچنگ آبشش داشته است و بافت ریه ندارد. این نشان می‌دهد که خرچنگ حداقل نیمه‌آبزی بوده است؛ این موضوعی غیرعادی است زیرا اکثر فسیل‌های خرچنگ که تا امروز در بافت کهربا کشف شده‌اند، متعلق به مناطق گرمسیری و خرچنگ‌های درختی هستند که علت به دام افتادن در کهربا را توضیح می‌دهد.
به گفته‌ی نویسندگان حداقل ۱۲ خانواده وجود دارد که از زمان کرتاسه به‌طور مستقل بافت‌های ریه-مانند را در آبشش‌های خود تکامل داده‌اند و این موضوع به آن‌ها امکان می‌دهد تا در آب شیرین یا خشکی زندگی کنند. لوک گفت: «در فسیل C. Athanata ما با حیوانی سروکار داریم که احتمالا دریایی نیست اما کاملا خشکی زی هم نیست. طبق اطلاعات فسیلی، خرچنگ‌های غیردریایی ۵۰ میلیون سال پیش تکامل یافته‌اند اما این حیوان دو برابر این سن را دارد.» بنابراین C. Athanata شواهد قوی ارائه می‌دهد که خرچنگ‌ها در عصر دایناسورها به زمین و آب شیرین منتقل شده‌اند و نه در دوران پستانداران که قبلا تصور می‌شد.
نمای پایین و بالای بدن خرچنگ اسیر در کهربا
Credit: Javier Luque, Lida Xing
اگر C. Athanata کاملا خشکی زی نبوده باشد، چگونه در کهربا به دام افتاده است؟ لوک و همکارانش پیشنهاد می‌کنند که این گونه ممکن است یک خرچنگ کاملا آب شور یا آب شیرین، یک گونه‌ی دوزیست یا حتی نیمه خشکی زی بوده باشد. همچنین ممکن است یک خرچنگ درختی بوده باشد که در کف جنگل یا نزدیک آب‌های کم‌عمق کف جنگل زندگی می‌کرده است.
لوک گفت: «گاهی اوقات کنار هم گذاشتن قطعات درخت زندگی که نقشه‌ی تکامل حیوانات امروزی است، دشوار است. قطعات مهم این پازل ممکن است کمیاب یا هنوز کشف نشده باشند و فسیل‌های به دام افتاده در کهربا یک تصویر بی نظیر از آناتومی، بیولوژی و اکولوژی موجودات منقرض شده ارائه می‌دهند که از راه دیگری قابل دستیابی نیست.»
عکس کاور: طرحی گرافیکی از خرچنگ عصر دایناسورها Cretapsara Athanata
Credit: Artwork by Franz Anthony, courtesy of Javier Luque (Harvard University)
منبع: ArsTechnica
