رمان «ه ه ح ه»؛ بازخوانی تاریخی زندگی دو چترباز که جان قصاب پراگ را گرفتند
کتاب «ه ه ح ه» بازآفرینی تاریخی یکی از اثربخش‌ترین رویدادهای جنگ جهانی دوم است. «هایدریش هوش و حواس هیتلر» به عملیاتی متهورانه اشاره دارد که به زندگی یکی از خونریزترین شخصیت‌های قرن بیستم پایان می‌دهد. در این یادداشت با زندگی‌نامه نویسنده رمان «ه ه ح ه» آشنا می‌شویم و به صورت مختصری درباره زندگی‌نامه نویسنده کتاب و پیش‌زمینه ظهور داستان می‌پردازیم. کتاب فوق در سال ۲۰۱۰ نویسنده را به جایزه گنکور رسانده است.
درباره «لوران بینه»
«لوران بینه» در ۱۱ ژوئیه سال ۱۹۷۲ در شهر پاریس دیده به جهان گشود. پدر او مورخی فرانسوی و مادرش یک معلم بود. او در دانشگاه در رشته ادبیات تحصیل کرد و پس از فارغ‌التحصیلی در این رشته، به عنوان مدرس ادبیات در دانشگاه‌های مخالف مشغول به کار شد. به جز کتاب ه ه ح ه که نویسنده را به جایزه گنکور رساند؛ او دو کتاب دیگر به نام تمدن‌ها و هفتمین کارکرد زبان (منتشر شده در سال ۲۰۱۵) را نیز تالیف کرده است. این کتاب‌ها تاکنون به زبان فارسی ترجمه نشده‌اند.
«لوران بینه»به خاطر فعالیت‌های ادبی خود برنده جایزه بزرگ رمان فرهنگستان فرانسه نیز شده است. این نویسنده در حال حاضر ۵۱ سال دارد و در پاریس زندگی می‌کند. لوران بینه نسبت به دیگر نویسندگان فرانسوی هم‌عصر خود، کم‌کار است. فراموش نکنیم که اولین اثر تالیفی لوران بینه او را به جایزه گنکور رساند.
مختصری درباره تاریخ چکسلواکی در داستان
جنگ بر سر چکسلواکی پیش از جنگ جهانی دوم آغاز شده بود. این کشور از اقوام و ملیت‌های گوناگونی تشکیل می‌شد با قدرت گرفتن هیتلر در آلمان و سیاست‌های تهاجمی او، دولت آلمان به بهانه خواسته آلمانی‌زبان‌های سودت (ناحیه‌ای در کشور چکسواکی) این کشور را به اشغال خود درآورد. در ابتدای امر قرار بود که با الحاق سودت به آلمان (بنابر توافقی میان رهبران بریتانیا، آلمان نازی، ایتالیا و فرانسه) ماشین جنگی کشور آلمان متوقف شود. اما این پیشروی ادامه پیدا کرد و تمامی چک به اشغال آلمان درآمد و دولتی دست‌نشانده در اسلواکی بر سر کار آمد.
چکسواکی در نتیجه جنگ جهانی اول، استقلال خود را از امپراطوری اتریش- مجارستان به دست آورده بود و نظامی دموکراتیک داشت. رهبران این کشور توافق‌نامه‌ای دفاعی با دولت فرانسه امضا کرده بودند اما فرانسه هنگام حمله آلمان به چکسواکی به توافق خود عمل نکرد و عملا یک سال بعد از آن، کل دنیا درگیر جنگ جهانی دوم شد. اشغال چکسواکی توسط ارتش سرخ شوروی به پایان رسید اما دستیابی به آزادی واقعی در سال ۱۹۹۱ و با انحلال اتحاد جماهیر شوروی حاصل شد. در سال ۱۹۹۳ چکسواکی به دو واحد سیاسی مجزا چک و اسلواکی تقسیم شد. این کشور همواره به خاطر توان صنعتی بالای خود مورد توجه قدرت‌های اروپایی بوده است. در حال حاضر هر دو کشور چک و اسلواکی عضوی از اتحادیه اروپا و پیمان ناتو هستند.
درباره راینهارت هایدریش
بسیاری از مورخان هایدریش را اهریمنی‌ترین چهره در آلمان نازی می‌دانند. به او القابی مانند مردی با قلب آهنین یا قصاب پراگ را داده‌اند. در اوایل جوانی به او این نسبت داده می‌شد که تباری یهودی دارد همین مسئله هایدریش را خیلی ناراحت می‌کرد. او خیلی زود به حزب نازی و بعدها به اساس پیوست. هایدریش مغز متفکر جریانی بود که رخداد‌ها و حملاتی را علیه یهودیان سازماندهی می‌کرد. او همواره به دنبال پیدا کردن راهکارهایی برای کشتار یهودیان بود. مورخان می‌گویند که او در هنگام قتل یهودیان، حضور داشته و از تمامی جزئیات یادداشت‌برداری کرده است تا ضعف‌ها و ایرادات شیوه به قتل رساندن یهودیان را بشناسد و برای آن‌ها راهکاری ارائه دهد. در حقیقت هایدریش مغز متفکر راه حل نهایی علیه یهودیان بود؛ هر چند عمرش نرسید تا اجرای تمام و کمال چنین طرح اهریمنی‌ای را ببیند و توسط گروهی از چتربازان چک که در لندن آموزش دیده بودند؛ ترور شد و نهایتا در ۴ ژوئن ۱۹۴۲ در سن ۳۸ سالگی فوت شد.
درباره کتاب «ه ه ح ه»
کتاب «ه ه ح ه» در سال ۲۰۱۰ نوشته شده است. هایدریش هوش و حواس هیملر در زمان جنگ جهانی دوم روایت می‌شود. در موقعیتی که هیتلر به تمامی اروپا به جز بریتانیا تسلط دارد و هایدریش به عنوان فرماندار چک فعالیت می‌کند. او توانسته است تا بسیاری از گروه‌ها و هسته‌های مقاومت مردم چک را با سیاست مشت آهنین سرکوب کند. بسیاری از مخالفین آلمان نازی سرکوب یا اعدام شده‌اند و روحیه مردم و مثاومت‌کنندگان پایین آمده است. رئیس دولت در تبعید چک، تصمیم می‌گیرد تا اقدامی متهورانه و شجاعانه انجام گیرد. ترور هایدریش راینهارد به همین خاطر طرح‌ریزی می‌شود. عملیات کشتن هایدریش، انتروپوید نام دارد که توسط دو چترباز چک و اسلواک باید صورت بگیرد. لوران بینه تلاش می‌کند تا در میان صفحات تاریخ، این عملیات متهورانه را بازآفرینی کند و از حس و حال افراد یا توصیف فضاها بگوید. ممکن است در جاهایی روایت این داستان در جزئیات صورتی اغراق‌آمیز پیدا کند اما ه ه ح ه را می‌توام رمان تاریخی معتبری دانست که در عین حال خواندنی است. این کتاب توسط انتشارات گراسه به چاپ رسید و در همان سال ۲۰۱۰ برنده جایزه گنکور شد. به همین خاطر توجه بسیاری از منتقدان ادبی به کتاب فوق جلب شد و ترجمه آن صورت گرفت. در سال ۲۰۱۲ نشریه تایمز آن را اثر برجسته سال نامید. ه ه ح ه خیلی زود به زبان‌های مختلف ترجمه شد و نظر بسیاری از منتقدان را به خود جلب کرد.
نقد کتاب «ه ه ح ه»
رمان «ه ه ح ه» یک بازآفرینی تاریخی از رویدادی مهم در تاریح جنگ جهانی دوم است که در آن توجه به جزئیات و توصیفات بدیع از فضای وقوع اتفاقات، موج می‌زند. نویسنده بر روی احساسات و باورهای هر یک از شخصیت‌های داستان تمرکز می‌کند و به سراغ توصیف حال و هوای آن ها می‌رود. حتی برای درک بهتر واقعه، سفری به شهر پراگ دارد. این رمان سرشار از جزئیات درباره زندگی چتربازها، اعضای گروه مقاومت، هایدریش و اشخاص دیگر است. در عین حال روایتی از تاریخ جنگ جهانی دوم ، تبعات مرگ هایدریش و سرنوشت اعضای آن گروه مقاومت ارائه می‌دهد. به همین خاطر این کتاب یک رمان تاریخی صرف نیست و در آن ردپایی از تحلیل‌های نویسنده و ذوق ادبی او دیده می‌شود. ترتیب دقت و جذاب نوشتن داستان سبب شده است که این اثر خواندنی‌تر باشد و نظر منتقدان را به خود جلب کند.
ترجمه کتاب «ه ه ح ه» به فارسی
این کتاب توسط «احمد پرهیزی» و نشر ماهی به فارسی ترجمه شده است. اثر فوق در مجموع ۳۸۰ صفحه دارد و برای خواندن ِن به ۱۰ ساعت زمان نیاز داریم. احمد پرهیزی تلاش کرده است تا با وفاداری به متن اصلی، ترجمه‌ای خواندنی از این کتاب را ارائه دهد.
خواندن کتاب «ه ه ح ه» را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟
این کتاب برای علاقه‌مندان رمان‌های تاریخی و دوست‌داران ادبیات فرانسه مناسب است. اگر به داستان‌های مرتبط با جنگ جهانی دوم نیز علاقه دارید؛ این کتاب برایتان جذاب و خواندنی خواهد بود.
به علاقه‌مندان کتاب «ه ه ح ه» چه داستان‌های دیگری را پیشنهاد می‌کنیم؟
کتاب «بادبادک‌ها» نوشته «رومن گاری» می‌تواند اثر جذابی برای دوست‌داران رمان «ه ه ح ه» باشد. بیشتر این داستان در فرانسه، در دهکده‌ای حوالی نورماندی اتفاق می‌افتد و درباره گروه مقاومت فرانسه است. این کتاب شخصیت‌های بیشتری از رمان ه ه ح ه دارد.
یکی‌دیگر از داستان‌هایی که در فضای شهر پراگ و دوران جنگ جهانی دوم رقم می‌خورد «زیر تیغ ستاره »جبار است. این داستان زندگی زنی را روایت می‌کند که از اردوگاه آشویتس جان سالم به در می‌برد اما مشکلاتش پس از بازگشت به پراگ دوباره آغاز می‌شود. چکسلواکیِ آن‌زمان به کشورهای بلوک شرق می‌پیوندد و این آغاز مصائب دوباره زندگی شخصیت اصلی کتاب است. روایت داستان زیر تیغ ستاره جبار تا سال ۱۹۶۸ و وقوع بهار پراگ تداوم پیدا می‌کند. کتاب زیر تیغ ستاره جبار را می‌توان ادامه‌ای مناسب برای رمان ه ه ح ه دانست؛ از آن‌جایی‌که داستان بر پایه تجربه زندگی نویسنده، نگاشته شده است صورت بسیار واقعی‌ای دارد و مملوء از توصیفات فضاها و لحظات است.
در بخشی از رمان «ه ه ح ه » می‌خوانیم:
دریک روایت تاریخی هیچ چیز تصنعی‌تر از چنین گفت‌وگوهایی نیست. جملاتی که براساس شواهد دست اول یا دست دوم بازسازی می‌شوند تا به صفحات بی‌جان تاریخ روح تازه‌ای ببخشند. به لحاظ سبک شناختی، این روش شبیه انگاره وقوع است یعنی توصیف بسیار جانداریک صحنه یا رویداد چنان که مخاطب حس کند می‌تواند با چشمان خودش آن را ببیند. هرگاه نویسنده‌ای بکوشد به همین روش به گفت وگویی جان ببخشد, حاصل کارش اغلب ساختگی از آب درمی‌آید و تأثیر معکوسی به جا می‌گذارد. درست برخلاف خواسته مولف: ربسمان‌هایی که عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی را می‌گردانند آشکارا توی چشم می‌زنند و صدای موّلف که می کوشد صحنه‌ای را بازسازی کند به وضوح از دهان شخصیت‌های تاریخی داستانش به گوش می‌رسد. تنها به سه روش می‌توان گفت‌وگویی را در نهایت وفاداری بازسازی کرد: بازنویسی آن از روی یک سند صوتی یا ویدیویی یا تندنویسی‌شده در این روش آخر هیچ نمی‌توان تضمین کرد که محتوای صحبت دقیقاً و تا نقطه آخر انتقال یافته است. درواقع, گاه پیش می‌آید که تندنویس متن را فشرده تلخیص، ترکیب یا بازنویسی می‌کند. اما می‌توان بنا را براین گذاشت که به این روش لحن و جان کلام به شیوه رضایت بخشی بازسازی می‌شود. باری، گفت‌وگوهایی که من دراین کتاب آورده‌ام آفریده خودم است. مگر در شرایطی که منابع دقیق, معتمد و واضح در دسترسم بوده‌اند. با این‌همه، کارکرد این گفت‌وگوها نه همچون انگاره وقوع که برعکس مانند یک تمثیل است. بدین ترتیب, مکالمات این کتاب یا بی‌نهایت دقیقند یا بی‌نهایت مثالی برای آن که خواننده دچار سردرگمی نشود همه گفت وگوهای آفریده من (که البته زیاد هم نیستند) به صورت صحنه‌هایی از یک نمایشنامه نوشته شده‌اند: قطره‌ای سبک‌پردازانه در اقیانوسی از واقعیت.
