چرا نباید به بارش شهابی اسدی امسال امیدوار باشیم؟
همین ابتدا باید بدانید که قرار نیست پیشنهاد هیجان‌انگیزی برای تماشای بارش شهابی اسدی ۱۴۰۳ ارائه دهیم اما در عین حال اگر از راهکارهای ارائه شده استفاده کنید، شاید بتوانید تجربه‌ی رصدی خوبی داشته باشید.
امسال نور ماه بر نور شهابهای بارش شهابی اسدی غالب است و بنابراین نمی‌توان انتظار تماشای شهابهای درخشان را داشت؛ مگر اینکه این بارش شهابی در بامداد یکشنبه با اوجی غیرمنتظره همراه باشد. اگر چنین نشود، در نقاط تاریک باید انتظار تنها ۱۰ تا ۲۰ شهاب در ساعت را داشته باشید.
نم‌نم به جای بارش!
اصطلاح «بارش شهابی» (Meteor Shower) شاید فریبنده باشد. هنگامی که رسانه‌های مختلف از یک بارش شهابی نزدیک خبر می‌دهند، اکثر مردم آسمانی را تصور می‌کنند که با شهابهای مختلف که مانند باران از آسمان می‌ریزند، پر می‌شود. در عمل چنین طوفان‌های شهاب‌سنگی در برخی سال‌ها مانند بارش‌های شهابی اسدی سال‌های ۱۸۳۳ و ۱۹۶۶ میلادی روی داده است که شهاب‌ها با نرخ فوق‌العاده‌ی بیش از ۱۰۰ هزار در ساعت در جو می‌سوختند. حتی در سال‌های اخیر هم به ویژه در سال‌های ۱۹۹۹، ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ میلادی نمایش‌های قابل توجهی با تعداد کمتر تا چند هزار شهاب در ساعت روی داده است و شاید به همین دلیل است که هر سال در این زمان از سال، هیجانی برای بارش شهابی اسدی شکل میگیرد.
بنابراین، هرچند بارش شهابی اسدی یکی از شاخص‌ترین بارش‌های شهابی سالانه است اما دست کم امسال نباید انتظار کامل مفهوم بارش را داشته باشیم، بلکه باید به دیدن تنها چند تیر شهاب در هر ساعت بسنده کنیم، چون نور دیگر شهاب‌ها توسط نور شدید ماه که با یک شب گذر از فاز کامل در آسمان حضور دارد، پنهان خواهد شد.
بقایای دنبالهدار تمپل-تاتل
بارش شهابی اسدی (Leonid Meteor Shower) موسوم به لئونید، به این دلیل نامگذاری شده است که کانون بارش، یعنی همان جایی که به نظر می‌رسد شهاب‌ها از آن بیرون می‌آیند، در صورت فلکی «اسد» (شیر) قرار دارد. این شهاب‌ها توسط دنبالهدار دوره‌ای «تمپل-تاتل» (Tempel-Tuttle) ایجاد می شوند که هر ۳۳.۳ سال یک بار از منظومه‌ی شمسی داخلی می‌گذرد. هر بار که دنبالهدار از نزدیک‌ترین فاصله به خورشید عبور می‌کند، رودخانه‌ای از آوار و دنباله‌ای متراکم از گردوغبار را پشت سر خود باقی می‌گذارد. یک طوفان شهاب‌سنگی تنها در صورتی روی می‌دهد که زمین مستقیما از میان آثار گردوغبار تازه‌ای که طی چند قرن گذشته توسط دنبالهدار بر جای مانده‌اند، برخورد مستقیم داشته باشد.
گذر زمین از میان بقایای دنبالهدار تمپل تاتل و ایجاد بارش شهابی اسدی
Credit: Earth Sky
زمان اوج بارش شهابی اسدی
ساعت‌های پیش از طلوع خورشید، زمانی که داس صورت فلکی «شیر» (Leo) در شرق آسمان با ارتفاع زیاد حضور دارد و ماه سمت غرب در حال پایین رفتن است، بیشترین احتمال برای دیدن شهاب‌ها وجود دارد.
همانطور که اشاره شد انتظار می‌رود که بارش امسال فعالیت کمی داشته باشد که در بهترین حالت به ۱۰ تا ۲۰ شهاب در ساعت برای رصد برسد. اوج سنتی این بارش برای ۵:۰۰ ساعت هماهنگ جهانی روز ۱۸ نوامبر (روز ۱۸ آبان ساعت ۸:۳۰ به وقت تهران) پیش‌بینی شده است. اما از حدود ۳ نوامبر تا ۲ دسامبر امکان رصد شهابهای آن وجود دارد.
انتهای شب، نیمه شب یکشنبه ۲۷ آبان و نیمه شب ۲۸ آبان بهترین زمان برای رصد خواهند بود و انتظار می‌رود هنگامی که ماه سمت غرب آسمان در حال غروب است و تنها کمی با مشتری فاصله دارد، یعنی ساعاتی پیش از طلوع آفتاب یکشنبه ۲۷ آبان بهترین وضعیت برای رصد بارش شهابی اسدی ۱۴۰۳ باشد.
به کدام منطقه از آسمان نگاه کنید؟
همانطور که گفته شد، شهاب‌ها در بارش‌های سالانه، نام خود را از نقطه‌ای در آسمان می‌گیرند که به نظر می‌رسد از آن به بیرون خارج می‌شوند. در بارش شهابی اسدی هم صورت فلکی شیر محل کانون بارش است. چون اگر مسیر شهابهای بارش اسدی را به عقب روی گنبد آسمان دنبال کنید، به نظر می‌رسد که از نزدیک ستاره‌ی «جبهه» (Algieba) در صورت فلکی شیر می‌آیند. این کانون بارش است که بر اثر پرسپکتیو و توهم دیداری شکل میگیرد. درست مانند آنکه روی ریل راه آهن بایستید و ببینید که ریل‌ها در دوردست به هم می‌رسند.
کانون بارش شهابی برساوشی در صورت فلکی شیر
Credit: Eaeth Sky
برخی از مردم تصور می‌کنند که برای دیدن بارش باید به کانون بارش نگاه کنند اما این تصور غلط است و شهاب‌ها تا زمانی که حدود ۳۰ درجه از کانون بارش فاصله نگیرند قابل مشاهده نیستند. احتمال دیدن شهاب‌ها در هر کجای آسمان وجود دارد با این حال احتمالا اگر بر اطراف کانون بارش یعنی صورت فلکی شیر تمرکز کنید، شانس دیدن شهابهای بیش‌تری را داشته باشید.
این صورت فلکی حدود ساعت ۲۳:۰۰ به وقت محلی کم‌کم از افق میان شرق و شمال شرقی سر بر می‌آورد. کمی بالاتر از آن می‌توانید سیاره‌ی سرخ رنگ مریخ را هم مشاهده کنید. بنابراین از این ساعات می‌توانید انتظار مشاهده‌ی شهاب‌ها را داشته باشید. هر چه زمان به سمت بامداد پیش می‌رود یعنی ساعاتی پیش از طلوع خورشید، احتمالا بهترین شرایط را برای تماشای شهاب‌ها در سمت شرق و شمال شرق آسمان با ارتفاع زیاد داشته باشید که دورترین بخش‌ها از نور ماه هستند.
چگونه بارش شهابی اسدی را مشاهده کنید؟
همیشه اشاره کرده‌ایم که یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید در بارش شهابی انجام داد، یافتن آسمان تاریک، دراز کشیدن، نگاه کردن به آسمان برای عادت دادن چشم به تاریکی و انتظار برای دیدن تیر شهاب‌هاست. به ویژه دقت در اطراف کانون بارش می‌تواند شانس دیده شدن شهاب‌ها را بیشتر کند.
همچنین با توجه به اینکه امسال حضور ماه درخشان آسمان را روشن می‌کند، باید در نظر داشته باشید که وجود هرگونه آلودگی نوری محلی یا موانعی مانند درختان و ساختمان‌های بلند شانس شما را برای مشاهده‌ی شهاب‌ها، بیشتر هم کاهش می‌دهد. بنابراین پیشنهاد بهتر، رفتن به بیرون شهرهاست که در این صورت باید پوشاک گرم، لوازم گرمایشی و لوازم خواب مناسب همراه داشته باشید. به جز تماشای شهاب‌ها دور از آلودگی نوری و زیر آسمان شب پاییزه، می‌توانید اجرام تماشایی بسیاری را حتی با آگاهی مقدماتی از نجوم آماتوری مشاهده کنید.
صورت فلکی لئو تا ساعت‌های پس از نیمه شب به طور کامل در معرض دید قرار نمی‌گیرد، بنابراین بهترین زمان برای تمرکز بر کاوش شهابهای بارش اسدی، اطراف این زمان خواهد بود. با توجه به اینکه در مدار خود به دور خورشید در جهتی مخالف زمین حرکت می‌کنند، تقریبا از روبه‌رو به اتمسفر زمین برخورد می‌کنند و در نتیجه سریع‌ترین سرعت شهاب‌سنگ ممکن را باید برای آن‌ها در نظر بگیریم که حدود ۷۲ کیلومتر بر ثانیه خواهد بود. چنین سرعت‌هایی تمایل به تولید شهابهای درخشان دارند که رگه‌های طولانی‌مدت یا دنباله‌ی بخار را از خود بر جای می‌گذارند.
یک آذرگوی قدرتمند بارش اسدی می‌تواند بسیار دیدنی و به اندازه‌ی کافی درخشان باشد که حتی در نور مهتاب هم توجه را به خود جلب کند اما در سال جاری احتمالا چنین شهابهای درخشانی بسیار کم و بسیار دور خواهند بود.
بارش‌های شهابی ۱۴۰۳
در حالی که بارش شهابی برساوشی امسال را با تعداد شهاب قابل قبولی پشت سر گذاشته‌ایم، بارش شهابی اسدی ۱۴۰۳ ممکن است ناامیدکننده باشد، اما در آذر ماه، «بارش شهابی جوزایی» (Geminid Meteor Shower) را پیش رو داریم که در شب ۱۳ تا ۱۴ دسامبر (۲۱ و ۲۲ آذر) به اوج خود می‌رسد و برای آمادگی رصد بهتر می‌توانید منتظر راهنمای ما درباره‌ی بارش شهابی امسال باشید یا راهنمای رصد بارش شهابی اسدی سال گذشته را بخوانید.
عکس کاور: بارش شهابی اسدی
Credit: mdesigner125/iStock/Getty Images
