تاریخچه‌ی سفره هفت سین؛ از دل تاریخ تا امروز
رسم چیدن سفره هفت سین از آن رسوم باستانی ایرانی است که هر سال با دقت و ظرافت زیادی در همه‌ی خانه‌ها اجرا می‌شود. اصلا بدون چیدن سفره هفت سین نمی‌شود سال را نو کرد. اما معمولا به این که چرا چنین نمادها و خوراکی‌هایی را در هفت سین می‌گذاریم فکر نمی‌کنیم. مثلا در کل می‌دانیم که همه نشانه‌هایی از رسیدن بهار و نمادهایی برای برکت داشتن مال و زندگی در سال جدید است ولی دقیقا نمی‌دانیم ریشه‌ی تاریخی و آئینی هر کدام چیست. در این مطلب از دیجی‌کالا مگ قرار است با تاریخچه و ریشه‌ی سفره هفت سین آشنا شویم.
سفره هفت سین در روزگاران کهن
در گذشته‌ی دور و زمان زرتشت سفره‌ی هفت سین به شکل امروزی چیده نمی‌شد بلکه سفره‌ای بود که در آن خوراکی‌های مختلف و در حد توان هر خانواده برای استقبال از بهار و برکت گرفتن از امشاسپندان قرار داده می‌شد. کمی بعدتر این خوراکی‌ها مفهومی‌تر شدند و هفت خوراکی و نماد در ارتباط با هفت امشاسپند روی سفره قرار می‌گرفتند که هر کدام دعای مخصوص خود را داشتند و نیت خاصی را در سال جدید دنبال می‌کردند.
- هوم (نوعی نوشدنی به دست آمده از گیاه هوم) در ارتباط با اهورامزدا (آفریننده‌ی دانا و نگهبان انسان) با آرزوی افزایش رزق و روزی در سال نو
- پارچه‌ای سفید به معنای گستردگی، برکت و پاکی زمین در ارتباط با سپندارمزد یا اسفند (نگهبان زمین، نماد عشق و پارسایی) با آرزوی آلوده نشدن زمین در سال نو
- شاخه‌های سبز بَرسَم یا سرو در ارتباط با امرداد (نگهبان گیاهان، نماد جاودانگی) با آرزوم حفظ پوشش گیاهی زمین در سال نو
- کاسه‌ی آب در ارتباط با خرداد (نگهبان آب‌ها و رودهای زمین، نماد رسایی و کمال) با آرزوی آلوده نشدن آب‌های زمین در سال نو
- یک ظرف شیر در ارتباط با بهمن یا هومن (نگهبان جانوران، نماد اندیشه نیک) با آرزوی عدم وجود رفتارهای حیوان آزاری در سال نو
- آتشدان در ارتباط با اردیبهشت (نگهبان آتش، نماد پاکی و راستی) با آرزوی خاموش نشدن آتش راستی و عشق در دل مردم
- جام فلزی در ارتباط با شهریور (نگهبان فلز و دانش، نماد شهریاری آرزو شده با کشور جاودانی) با آرزوی ساختن با تکیه بر دانش و ویران نکردن زمین در سال نو
به مرور زمان و با مهاجرت زرتشتیان به هند، چینش این سفره تغییر کرد و به هفت شین یا هفت چین تبدیل شد. در این سفره شمع و شعد و شیرینی به سفره راه پیدا کردند. هفت چین به معنای «چیدن همه چیز در سفره» است و طبیعی است که همه چیز در سفره‌ی سال نو قرار داده شود. این سفره باز هم به مرور زمان دچار تغییراتی شد و سرکه جای هوم را گرفت، سبزه جای سرو و سکه جای جام فلزی را و از این زمان به بعد بود که این سفره هفت سین نام گرفت. هفت سین تا امروز همچنان در همه‌ی خانه‌ها دیده می‌شود و هر نماد برای خود تفسیر و فلسفه‌ای دارد.
- سیر: نماد پزشکی، درمان و طب
- سماق: نماد طلوع خورشید
- سمنو: نماد برکت و فراوانی
- سکه: نماد دارایی
- سرکه: نماد شکیبایی و طول عمر
- سنجد: نماد فرزانگی و زایش
- سبزه: نماد نوزایی و تولد مجدد
همچنین در سفره‌ی هفت سین گلدان سنبل و لاله، سیب، آینه، شمعدان، تخم‌مرغ رنگی، یک کاسه آب که در آن نارنج یا سیب قرار دارد، گلاب، شیرینی، ماهی قرمز و گاهی نان تازه هم قرار داده می‌شود.
یک دلیل دیگر هم برای تعیین هفت سین در متنی مربوط به سده‌ی نهم هجری، نوشته شده توسط ابراهیم سلطان تیموری، به چشم می‌خورد. او نوشته است که به دلایل نجومی باید سفره‌ی سال نو با نمادهایی که با حرف سین شروع می‌شوند چیده شود تا سال نو با میمنت و مبارکی آغاز شود.
متن اصلی ثبت شده در رساله‌ی نوشته شده توسط ابراهیم سلطان تیموری (۷۹۶-۸۳۸ قمری) در باب نوروز و سفره هفت سین:
«در روز نوروز جماعتی می‌گفتند که به حسب نظر نجومی امسال از جهت میمنه حال اشتغال به چیزهایی می‌باید نمود که سر الفاظ او «سین» باشد، همچنان‌که سر و سبزی و سرکه می‌باید خورد و سقرلاط و سمور و سنجاب می‌باید پوشید. مولانا نور گفت پس صوف نیز می‌باید پوشید.»
چرا در سفره هفت سین ماهی می‌گذاریم؟
جالب است بدانید که دلیل قرار تنگ ماهی قرمز روی سفره‌ی هفت سین هم نجومی است. حتما شما هم دیده‌اید که معمولا فقط ۲ ماهی قرمز برای سفره‌ی هفت سین خریده می‌شود. منجمان در دوران باستان مشاهده کرده بودند که خورشید در زمان اعتدال بهاری در صورت فلکی دو ماهی طلوع می‌کند. پس توصیه می‌کردند که برای دریافت هرچه بیشتر برکات خورشید در اولین طلوع سال نو، ۲ ماهی به صورت نمادین و برای برقراری ارتباط بیشتر با شرایط نجومی زمان تحویل سال، روی سفره‌ی هفت سین قرار داده شود.
اگر کنجکاو هستید که بدانید هنوز هم لازم است که نمادی از ۲ ماهی در هفت سین داشته باشیم باید بدانید که همچنان خورشید اولین روز سال نو در صورت فلکی دو ماهی طلوع می‌کند. پس می‌توانید این نماد را در هفت سین داشته باشید. حالا این نماد می‌تواند واقعا تنگ حاوی ماهی باشد یا یک نقاشی و ظرف رزینی با این طرح، بالاخره ارتباط معنایی با وضعیت نجومی روز اول فروردین برقرار خواهد شد.
چرا برای سال نو سبزه می‌کاریم؟
در زمان‌های باستان که شغل اغلب مردم کشاورزی بود، چند روز مانده به بهار، یک مشت از بذر تمام محصولات در ستون‌های خشتی مخصوصی ریخته می‌شد. هر بذر را در یک ستون می‌ریختند و آن را مرطوب می‌کردند تا سبز شود. هر کدام که بهتر سبز می‌شد یعنی محصول آن بذر در سال جدید بهتر و بیشتر بار خواهد داد. به مرور این رسم هم به کاری که این روزها انجام می‌دهیم تبدیل شد و قرار بر این شد که سبزه‌ها در روز سیزده به در به دست طبیعت سپرده شوند تا رشد کنند و غذای حیوانات شوند.
