آشنایی با ده کتاب فلسفی برای دوستداران «دنیای سوفی»
بیشتر فلاسفه در دو قرن اخیر، از زبانی پیچیده و سخت برای انتقال مفاهیم فلسفی استفاده کرده‌اند به همین خاطر فلسفه در قرن بیستم ماهیتی تخصصی و بیشتر دانشگاهی پیدا کرد. اما فلسفه صرفا یک رشته دانشگاهی نیست؛ بسیاری از باورها و تصمیمات ما بدون این‌که بدانیم متاثر از فلسفه است. فلاسفه در دوران باستان درب‌های مدارس خود را به روی انسان‌های عادی بازمی‌کردند و موعظه‌های آن‌ها برای مردم کوچه و بازار انجام می‌شد. اما همیشه این نگرانی وجود دارد که استفاده از زبان ساده و روزمره برای آموزش فلسفه منجر به سطحی شدن آن برداشت بشود و مفاهیم به شکل عمیق و درست به مخاطبین انتقال پیدا نکند و نوعی توهم آگاهی به وجود بیاید. برای همین برخی فلاسفه تلاش کرده‌اند که بین زبان ساده و انتقال مفاهیم به شکل درست تناسبی برقرار کنند؛ این کاری بسیار ظریف است و دقت ویژه‌ای می‌خواهد. اما به هر حال برای فلسفه خواندن باید از جایی شروع کرد.
فلسفه چه تاثیری بر زندگی ما می‌گذارد؟
فلسفه بر روی زندگی ما تاثیر بسیار زیادی گذاشته است. حتما درباره استفاده از حیوانات برای آزمایش داروها و لوازم آرایشی شنیده‌اید. بحث درباره این موضوع به حوزه فلسفه اخلاق بازمیگردد. نگرش ما به ازدواج، نهاد خانواده و فرزند‌آوری ماهیتی ذاتا فلسفی دارد. اما تاثیرات فلسفه بیش از روابط بین‌فردی و باورهای شخصی ماست. فلسفه بر روی اقتصاد، سیاست، فرهنگ، مناسبات اجتماعی و دین اثر گذاشته است. امروزه لیبرال دموکراسی‌های غربی خود را وامدار اندیشمندانی نظیر هیوم و جان‌لاک می‌دانند. رهبران آلمان نازی و اتحاد جماهیر شوروی نیز اعتقاد داشتند که حکومتشان بر پایه اندیشه‌های نیچه، کارل مارکس و هگل، شکل گرفته است.همان‌گونه که گفته شد فلسفه در جزئی‌ترین باورهای ما تا بزرگ‌ترین مسائل جهان حضور دارد و فهم آن یک ضرورت است. کتاب‌هایی که در این یادداشت معرفی می‌کنیم مقداری از ابهت و هراس فلسفه می‌کاهند. برای فهم این کتاب‌ها نیازی به دانش پیشینی نداریم و می‌توانیم آن‌ها را به خوبی درک کنیم.
درباره کتاب «دنیای سوفی»
کتاب «دنیای سوفی» نوشته یوستین گردر نویسنده نروژی است. این رمان فلسفی برای آموزش فلسفه به نوجوانان نوشته شد اما خیلی زود توجه بزرگسالان را نیز به خود جلب کرد. سوفی در سن ۱۵ سالگی قرار دارد و نامه‌هایی جالبی از شخصی به نام آلبرتو ناکس دریافت می‌کند. آلبرتو به دنبال آن است تا مفاهیم فلسفی را به زبانی ساده به سوفی یاد دهد.
موضوع صحبت‌های آلبرتو نظریات فلاسفه یونان باستان، قرون وسطی، رنسانس و دوران مدرن را پوشش می‌دهد. مشخصا نمی‌توان با خواندن یک رمان، فلسفه را به صورت کامل یاد گرفت اما این کتاب می‌تواند شروع مناسبی برای فهم فلسفه باشد. کتاب دنیای سوفی در سال ۱۹۹۱ و به زبان نروژی نوشته شد و از آن‌زمان تاکنون به بیش از ۵۰ زبان ترجمه شده است.
یوستین گردر نویسنده کتاب دنیای سوفی در رشته‌های فلسفه و الهیات در دانشگاه تحصیل کرده است. او به عنوان معلم ده سالی را در مدارس نروژ به تدریس درس تاریخ عقاید پرداخت. گردر همیشه برایش اهمیت داشت که مفاهیم فلسفی را به دانش‌آموزانش یاد دهد؛ نتیجه تلاش‌های او کتاب «دنیای سوفی» شد. این کتاب تاکنون بیش از ۴۰ میلیون نسخه به فروش رفته است.
در ادامه این یادداشت با کتاب‌هایی آشنا می‌شویم که به درک بهتر ما از فلسفه کمک می‌کنند.
۱.کتاب «وزن چیزها»
تأمل درباره زندگی به دلایل مختلفی انجام می‌گیرد. معمولا در روزهای خاص مثل روز تولدمان، زندگی خود را مورد بررسی قرار می‌دهیم و به آن فکر می‌کنیم. اندیشیدن درباره چیستی زندگی، ماهیت و موضوعات مهم در آن، یک کار فلسفی است. اما بیشتر جا معمولا به جای آن‌که سراغ فلسفه برویم به روانشناسی یا متون دینی مراجعه می‌کنیم. این اتفاق تا حدی قائل توجیه است چرا که فلاسفه در قرن‌هلی اخیر کمتر به این موضوع پرداخته‌اند. کتاب وزن‌چیزها اثر جین کازز به ما می‌گوید که هر چیزی در زندگی چه وزنی دارد و چه چیزهایی باعث حس خوشحالی در ما می‌شود.
زندگی ما دیر یا زود به پایان می‌رسد و این جهان گذراست؛ دانستن این نکته مهم چه اثری بر زندگی ما دارد زمانی‌که بدانیم فناپذیر هستیم؟ آیا صرفا نگاه دینی جواب مناسب به این سوال است؟ فصل اول کتاب وزن چیزها به دنبال پاسخی برای این سوال‌هاست.
برای داشتن زندگی خوب باید چه چیزی را هدف بگیریم؟ آیا ما می‌توانیم درباره مولفه‌های زندگی خوب قضاوت کنیم؟ فصل دوم درباره مسئله قضاوت کردن می‌پردازد. زندگی‌های ما خوبی و بدی یکسانی ندارند؛ پس هدف‌های بدتر و بهتری برای هر زندگی موجود است اما این هدف‌ها چه هستند؟ فصل‌های سه و چهار به تعمق در تاریخ فلسفه از دیدگاه فلاسفه دوران باستان و فایده‌گرایان به این سوال پاسخ می‌دهند.
فصل پنجم کتاب درباره ضرورت‌های یک زندگی خوب سخن می‌گوید. در فصل ششم به این سوال پاسخ داده می‌شود که آیا فهرستی از ضرورت‌ها وجود دارد که برای هر نوع زندگی مناسب باشد؟ واضح است که ما با ضرورت‌هایی متعدد و مختلف روبرو خواهیم شد که با یک‌دیگر تضاد و تعارض دارند. فصل هفتم ابزارهای رفع این تناقض را توضیح می‌دهند. فصل هشتم درباره فلسفه اخلاق است و به بررسی جایگاه فلسفه اخلاق در زندگی می‌پردازد. فصل نهم کتاب به بحران تولستوی و به طور کلی نقش دین در خوب زندگی کردن بازمیگردد و نظریات تولستوی در این زمینه را بررسی می‌کند. فصل پایانی نیز یک جمع‌بندی از مباحث کتاب را ارائه می‌دهد. این کتاب توسط «عباس مخبر» و نشر بان به فارسی ترجمه شده است.
۲. کتاب «فلسفه‌ای برای زندگی»
این کتاب برای کسانی نوشته شده است که در جستجوی فلسفه زندگی هستند. کتاب «فلسفه‌ای برای زندگی» درباره هدف اصلی زندگی ما انسان‌ها سخن می‌گوید. بسیاری از انسان‌ها ترجیح می‌دهند به چنین سوالی پاسخ ندهند و آن‌را فراموش کنند. ولی ما به سراغ این پرسش اساسی خواهیم رفت. این کتاب از چهار بخش اساسی تشکیل شده است. بخش اول به صورت اجمالی درباره تاریخ فلسفه سخن می‌گوید و به پیدایش مکتب رواقی‌گری که این کتاب بر روی آن تمرکز دارد؛ اشاره می‌کند. قسمت دوم راهکارهای روانشناختی رواقی نام‌گذاری شده است و نویسنده در آن درباره مفاهیمی نظیر تقدیرگرایی، پرهیز از لذت و مراقبه و تامل سخن می‌گوید. بخش سوم کتاب فلسفه‌ای برای زندگی که بزرگ‌ترین قسمت این کتاب به حساب می‌آید، به توصیه‌های مکتب رواقی برای داشتن زندگی‌ای بدون رنج و محنت می‌پردازد. قسمت نهایی کتاب رواقی زیستن در دنیای مدرن نام دارد که در ابتدا به افول رواقی‌گری در دنیای مدرن می‌پردازد و پس از آن اصول بازنگری‌شده این مکتب اشاره می‌کند.
این کتاب توسط «ویلیام آروین» تالیف شده است؛ ترجمه آن توسط «محمود مقدسی» را می‌توانیم از نشر گمان بخوانیم.
۳. کتاب «درسگفتارهایی کوچک در باب مقولاتی بزرگ»
کتاب فوق از اولین آثار «لشک کولاکوفسکی»، فیلسوف برجسته لهستانی است که به فارسی ترجمه شده است. «درسگفتارهایی کوچک در باب مقولاتی بزرگ ۳۸» موضوع مختلف دارد و نویسنده در آن با بیانی ساده و قابل فهم درباره‌‌ی موضوعاتی گوناگون سخن می‌گوید. از فلسفه سیاسی گرفته تا عشق و دین. در حقیقت کولاکوفسکی برنامه‌ای را در تلویزیون لهستان اجرا کرده است و این کتاب نسخه پیاده‌سازی شده سخنان اوست. کولاکوفسکی به عنوان یک اندیشمند بارها نظرات سیاسی خود را تغییر داد. او در ابتدا عضو حزب کمونیست لهستان شد اما کم‌کم دیدگاه‌هایش تلطیف پیدا کرد و از نوعی سوسیالیسم انسانی دفاع کرد. تغییر عقیده او باعث اخراجش از حزب کمونیست و ممنوع‌التدیسی‌اش شد و کولاکوفسکی از زادگاهش مهاجرت کرد. کولاکوفسکی دو دهه‌ای از زندگی‌اش را در غرب گذراند و دیدگاهی‌هایی لیبرال پیدا کرد. او با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به کشورش بازگشت. کتاب «درسگفتارهایی کوچک در باب مقولاتی بزرگ»، نمایان‌گر دیدگاه‌های این فیلسوف درباره موضوعاتی است که مناقشه‌برانگیزند و در زندگی ما اثر می‌گذارند. این کتاب توسط «روشن وزیری» به فارسی ترجمه شده است.
۴. کتاب «زندگی خوب»
کتاب «زندگی خوب» نوشته «مارک ورنون» است؛ ورنون در سال ۱۹۶۶ در انگلستان دیده به جهان گشود. او در رشته‌های فیزیک و الهیات تحصیل کرده است و مدرک دکترای فلسفه نیز دارد. ورنون کتاب‌های گوناگونی در زمینه فلسفه و الهیات نوشته است. مقاله‌های این نویسنده و پژوهشگر فلسفه در روزنامه‌ها و مجلات معتبر انگلیسی‌زبان به چاپ می‌رسد. کتاب زندگی خوب ورنون یکی از محبوب‌تری آثار این نویسنده است که در سی گام نوشته شده است. با رعایت این سی‌گام می‌توانیم زندگی بهتر و فضیلت‌مندانه‌ای را تجربه کنیم. در مقدمه کتاب «زندگی خوب» به این نکته اشاره می‌شود که زندگی خوب، یک زندگی بدون رنج و مشکل نیست؛ در دنیای امروز فایده‌گرایی طرفداران بسیار زیادی دارد و خیلی‌ها به دنبال بیشینه کردن احساس لذت خود هستند. اما در این کتاب فضائلی معرفی می‌شوند که با توجه به آن‌ها می‌توانیم زندگی بهتری داشته باشیم و فضیلت‌مندانه زندگی کنیم. این کتاب فضیلت‌ها را در پنج دسته معنوی، مصیبت‌بار، اجتماعی، عملگرایانه و فردی تقسیم می‌کند. «پژمان طهرانیان» این کتاب را به فارسی ترجمه کرده است.
۵. کتاب «فلسفه ملال»
ملال یکی از مهم‌ترین حس‌های دنیای مدرن است. به نظر می‌آید که در دوران گذشته افراد کمتری دچار این حس می‌شدند اما تغییرات تکنولوژیک و اجتماعی دنیای جدید سبب شده است که این حس بیشتر تجربه شود. خود نویسنده کتاب «لارس اسوندسن» نیز از تجربه این حس بی‌تاثیر نیست. معمولا ما تلاش می‌کنیم که با استفاده از روانشناسی به مسئله ملال بپردازیم و آن را رفع کنیم. اما فلسفه نیز برای این حس و تجربه انسانی حرفی برای گفتن دارد. کتاب فوق جستاری چهار فصلی است که مسئله ملال را بررسی می‌کند.
در فصل نخست شرحی کلی از جنبه‌هاس مختلف ملال و رابطه آن با مدرنیته مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. فصل دوم به ارائه تعدادی از داستان‌های ملال اختصاص دارد. در این بخش رابطه رومانتیسم با ملال بررسی می‌شود زیرا به نظر می‌آید این اندیشه و مکتب، توانایی بیشتری برای تفسیر و فهم ملال دارد. فصل سوم که مقداری پیچیده است بر تفسیرهای پدیدارشناسانه هایدگر بر مفهوم ملال تمرکز پیدا می‌کند. فصل چهارم اخلاق ملال نام دارد و با خواندن آن یاد می‌گیریم که در برابر ملال چه رویکردی را اتخاذ کنیم. در پایان کتاب نیز یک جمع‌بندی آورده شده است. ترجمه فلسفه ملال را می‌توانیم به قلم «افشین خاکباز» و از نشر نو بخوانیم.
۶. کتاب« ۴۲ اندیشه ناب»
کتاب «۴۲ اندیشه ناب» یکی دیگر از آثار «مارک ورنون» است. نویسنده در این اثر ۴۲ جمله عمیق از اندیشمندان مختلف را جمع کرده است و در هر فصل یکی از آن‌ها را شرح و توضیح می‌دهد. این جملات برای به کار رفتن در زندگی مناسب هستند. «مارک ورنون» این کتاب را در هفت بخش تالیف می‌کند و این جملات در بخش‌های زندگی شادمانه، زندگی روزمره، زندگی کاری، زندگی اجتماعی، زندگی سبزتر، زندگی بازنگری شده و پایان زندگی طبقه‌بندی شده‌اند.
این اثر شروع خوبی برای مطالعه فلسفه است زیرا ما را با افکار و نظرات تعدادی از فلاسفه مهم آشنا می‌کند. نثر کتاب « ۴۲ اندیشه ناب» روان، ساده و خواندنی است و بینشی جدید درباره جهان و زندگی به ما می‌دهد. این اثر توسط «پژمان طهرانیان» و نشر نو به فارسی برگردانده شده است.
۷. کتاب «خودآموز فلسفه»
کتاب «خودآموز فلسفه» یک اثر عالی برای آشنایی با تاریخ فلسفه غرب به صورت خلاصه است. این کتاب تلاش می‌کند تا با زبانی ساده و قابل فهم اندیشمندان و فلاسفه مهم غربی را به خوانندگان معرفی کند.کتاب «خودآموز فلسفه» هم برای دانش‌جویان این رشته مناسب است و هم برای افرادی‌که دوست دارند فلسفه را مطالعه کنند. این کتاب اهداف خاصی دارد که عبارت‌اند از:
۱. طرح برخی از اصلی‌ترین مباحث فلسفه و کسانی‌که در آن نقش داشته‌اند.
۲. طرح دیدی کلی از استدلال‌های ارائه شده.
۳. مروری بر مفاهیم اصلی فلسفی و روش‌های آن به گونه‌ای که هر اندیشه و استدلالی را در زمینه تاریخی و فرهنگی آن بررسی نماید. این کتاب در ۷ فصل نوشته شده است. فصل اول چه چیزهایی را می‌توان شناخت؟ نام دارد. فصل‌های بعدی درباره فلسفه دین، ذهن و جسم، فلسفه علم، فلسفه اخلاق، فلسفه و سیاست هستند و فصل پایانی پیرامون موضوع دورنمای فلسفه امروز سخن می‌گوید. این کتاب توسط «مل تامپسون» نوشته شده است.ترجمه آن را می‌توانیم به قلم «بهروز حسنی» بخوانیم.
۸. کتاب «فقط استدلال»
کتاب «فقط استدلال» تالیف «مایکل بروس» و «استیون باربن» است. «استیون باربن» در دانشگاه ایالتی سن‌دیگو فلسفه تدریس می‌کند و «مایکل بروس» نیز از شاگردان او و دانش‌آموخته دکترای فلسفه همین دانشگاه است. کتاب «فقط استدلال» در سال ۲۰۱۱ به چاپ رسید و نویسندگانش صد استدلال مهم و تاثیرگذار در فلسفه غرب را جمع‌آوری کرده‌اند و آن‌ها را توضیح داده‌اند. با خواندن این کتاب با قواعد منطق صوری نیز آشنا می‌شویم و با مثال صورت‌های معتبر استدلال را یاد می‌گیریم. کتاب فوق از شش بخش اصلی تشکیل شده است. فلسفه دین، متافیزیک، معرفت‌شناسی، فلسفه اخلاق، فلسفه ذهن و فلسفه علم و زبان از سرفصل‌های اصلی این کتاب هستند. «فقط استدلال» را می‌توانیم به ترجمه «میثم محمد‌امینی» عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی بخوانیم.
۹. «کتاب فلسفه علم»
«جیمز لیدیمن» در این کتاب با آغاز از مباحث اساسی و بنیادین فلسفه علم به تدریج و گام به گام خواننده را به سمت پرسش‌های عمیق‌تری درباره ماهیت علم می‌کشاند. کتاب فوق از موضوع کلاسیک استقراء شروع می‌شود و پس از طرح ابعاد و اشکالاتش به سراغ ابطال‌گرایی پوپر به عنوان راه‌حلی برای حل مشکل استنتاج استقرایی پیش می‌شود. اما ابطال‌گرایی هم نظریه بدون مشکلی نیست. پس از اشاره به ضعف‌های ابطال‌گرایی نویسنده به سراغ معرفی ایده کوهن در تاریخ علم می‌رود. بخش دوم کتاب بیشتر مربوط به فلسفه علم مدرن است و درباره واقع‌گرایی و ضدواقع‌گرایی در علم توضیحاتی می‌دهد. این قسمت کتاب نسبت به بخش اول، سخت‌تر و مشکل‌تر است و برای خواندن آن باید توجه بیشتری داشت.
دکتر «جیمز لیدیمن» نویسنده کتاب فلسفه علم، استاد دانشگاه بریستول انگلیس است. او کارشناسی خود را در رشته ریاضی محض از دانشگاه یورک گرفت و سپس از کینگز کالج لندن در رشته تاریخ و فلسفه علم و ریاضیات کارشناسی ارشد دریافت کرد و در مقطع دکتری نیز در رشته فلسفه از دانشگاه لیدز فارغ‌التحصیل شد. از این نویسنده کتاب‌های گوناگونی در حوزه فلسفه علم به چاپ رسیده است. او مقالات متعددی درباره واقع‌گرایی علمی، تجربه‌گرایی و رابطه میان علوم مختلف نوشته است.
کتاب «فلسفه علم» این نویسنده در حقیقت یک متن آموزشی است و علاقه‌مندان به فلسفه علم می‌توانند آن را بخوانند. این اثر زبانی ساده و قابل فهم دارد و به صورت خلاصه و بدون نکات غیرضروری نوشته شده است. ترجمه این کتاب را به وسیله «حسین کرمی» و انتشارات حکمت می‌توانیم بخوانیم.
۱۰. کتاب «درباره معنی زندگی»
کتاب «درباره معنی زندگی» تالیف «ویل دورانت» تاریخ‌نگار و نویسنده مشهور است. کتاب «درباره معنی زندگی» قرار است به سوالات بنیادین درباره ماهیت زندگی انسان‌ها پاسخ دهد. «ویل دورانت» برای نوشتن این کتاب دلیلی دارد؛ او روزی یک انسان خوش‌پوش را می‌بیند که به وی می‌گوید قصد پایان دادن به زندگی‌اش را دارد؛ شغل این آقای شیک خوب است و در کل وضعیت رضایت‌بخشی دارد. او از موضوع دیگری رنج می‌برد. موضوعی که «ویل دورانت» را وا می‌دارد تا کتاب «درباره معنی زندگی» را بنویسد. ویل دورانت برای یافتن معنی زندگی به انسان‌های مختلفی نامه نوشت و از آن‌ها خواست تا به پرسش‌هایی معین پاسخ دهند. حاصل این پرسش‌ها کتاب فوق شد. در میان پرسش‌شوندگان نام شخصیت‌های مهم و تاثیرگذاری نظیر «جواهر لعل نهرو»، «جورج برنارد شاو» و «مهاتما گاندی آمده» است.
خواندن این کتاب را به همه دوستداران فلسفه پیشنهاد می‌دهیم اثر فوق ما را با ذهنیت بسیاری از بزرگان اندیشه، سیاست و ادبیات درباره مسائل مهم زندگی آشنا می‌کنر و کتابی خواندنی و سرشار از نکات لطیف است. «ویل دورانت» یکی از شخصیت‌های مهم قرن بیستم محسوب می‌شود او را بیشتر به تالیف کتاب یازده جلدی تاریخ تمدنش می‌شناسند. اما تحصیلات ویل دورانت در حوزه فلسفه بود. کتاب درباره معنی زندگی این نویسنده را به ترجمه شهاب‌الدین عباسی از بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه می‌خوانیم.
