چگونه از مکمل دارویی برای کم خونی استفاده کنیم؟
کم خونی ناشی از کمبود مواد مغذی یک مشکل رایج است که اگر بدن بعضی از ویتامینها و مواد معدنی را به اندازهی کافی دریافت نکند، رخ میدهد. معمولاً این مشکل از رژیم غذایی نامناسب، ابتلا به بعضی از بیماریها یا مصرف بعضی از داروها ناشی میشود. کمبودهای تغذیهای باعث کاهش تعداد گلبولهای قرمز و کاهش سطح هموگلوبین میشوند که اصطلاحاً به این وضعیت آنمی (کم خونی) میگویند. درمان بیماری زمینهای، اصلاح رژیم غذایی و استفاده از مکمل دارویی برای کم خونی به رفع این مشکل کمک کند.
آنمی فقر آهن شایعترین نوع کم خونی است، اما سطح پایین فولات (ویتامین B9) و ویتامین B12 هم میتواند به بروز آن منجر شود. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، کم خونی بیش از ۳۰ درصد جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار میدهد و بهخصوص در بین زنان باردار و کودکان شایع است. در این مقاله از دیجیکالا مگ با ما همراه باشید تا دربارهی آنمی ناشی از کمبود مواد مغذی و نحوهی مصرف مکمل دارویی برای کم خونی اطلاعات بیشتری کسب کنید.
کم خونی فقر آهن
آهن در بسیاری از عملکردهای بدن از جمله مصرف انرژی، حفظ تمرکز، بهبود فعالیت سیستم ایمنی و تنظیم دمای بدن نقش دارد. این مادهی معدنی مهم به رشد جنین کمک میکند و باعث بهبود عملکرد ورزشی، بهویژه در زنان ورزشکار، میشود.
گوشت، مرغ، غذاهای دریایی، حبوبات و غذاهای غنیشده از بهترین منابع آهن هستند. آهن غذاهای گیاهی کمتر از آهن غذاهای حیوانی جذب میشود و به همین دلیل بهتر است همراه با غذاهای حاوی ویتامین C مصرف شود.
دلایل
کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن دلایل متعددی دارد که معمولا شامل موارد زیر میشود:
- از دست دادن خون به علت خونریزی شدید قاعدگی، خونریزی دستگاهی گوارش و…
- کمبود آهن در رژیم غذایی
- ناتوانی در جذب آهن غذا به دلیل ابتلا به سلیاک یا برداشتن بخشی از روده با جراحی
- بارداری به دلیل افزایش نیاز بدن به آهن
افراد زیر بیش از دیگران در معرض آنمی فقر آهن قرار دارند:
- زنان به دلیل از دست دادن خون در دوران قاعدگی
- شیرخواران و کودکان بهخصوص نوزادان کموزن و نوزادانی که زودتر از موعد متولد میشوند
- گیاهخواران
- افرادی که بهطور مکرر خون اهدا میکنند (ممکن است کاهش هموگلوبین در این افراد موقتی باشد و با خوردن غذاهای غنی از آهن برطرف شود)
علائم و عوارض
در ابتدا، ممکن است کم خونی فقر آهن آنقدر خفیف باشد که متوجهی آن نشوید، اما بهتدریج علائم و نشانهها شدیدتر میشوند. مهمترین علائم آنمی فقر آهن عبارتند از:
- خستگی مفرط
- ضعف
- پوست رنگپریده
- درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع یا تنگی نفس
- سردرد، سرگیجه یا سبکی سر
- سرد بودن دست و پا
- التهاب زبان
- ناخنهای شکننده
- تمایل به مصرف یخ، خاک یا نشاسته
- کماشتهایی بهخصوص در شیرخواران و کودکان
معمولاً کم خونی خفیف عوارضی ایجاد نمیکند. اما اگر آنمی فقر آهن درمان نشود، میتواند به بروز مشکلات زیر منجر شود:
- مشکلات قلبی (قلب باید خون بیشتری پمپاژ کند تا کمبود اکسیژن ناشی از آنمی جبران شود و این موضوع باعث بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی میشود)
- مشکلات مرتبط با بارداری مثل زایمان زودرس و تولد نوزاد کموزن
- اختلال رشد در شیرخواران و کودکان
تشخیص
پزشک برای بررسی موارد زیر و تأیید آنمی آزمایش خون تجویز میکند:
- اندازه و رنگ گلبولهای قرمز: در مبتلایان به کم خونی فقر آهن گلبولهای قرمز کوچکتر از حد معمول هستند و رنگپریده به نظر میرسند.
- هماتوکریت: این آزمایش نشان میدهد که گلبولهای قرمز چند درصد از حجم خون را تشکیل میدهند. سطوح نرمال هماتوکریت به سن بستگی دارد و در زنان و مردان بالغ بهترتیب ۴۴/۹-۳۵/۵ و ۴۸/۶-۳۸/۳ درصد است.
- هموگلوبین: کاهش هموگلوبین نشانهی کم خونی است. محدودهی طبیعی هموگلوبین برای زنان و مردان بهترتیب ۱۵-۱۱/۶ و ۱۶/۶-۱۳/۲ گرم در دسیلیتر تعریف میشود.
- فریتین: این پروتئین به ذخیره شدن آهن در بدن کمک میکند و کاهش آن نشاندهندهی کمبود آهن ذخیرهشده است.
اگر آزمایش خون آنمی فقر آهن را تأیید کند، ممکن است پزشک برای مشخص شدن علت زمینهای بروز آن روشهای تشخیصی زیر را توصیه کند:
- آندوسکوپی به منظور پیدا کردن شواهد خونریزی در دستگاهی گوارش فوقانی (معده و مری)
- کولونوسکوپی برای بررسی خونریزی روده
- سونوگرافی برای پیدا کردن علت خونریزی شدید قاعدگی در زنان
درمان کم خونی
درمان آنمی فقر آهن به علت بروز آن بستگی دارد. اما بهطور کلی، مصرف غذاهای غنی از آهن و استفاده از مکمل دارویی برای کم خونی نقش مهمی ایفا میکند. اگر مصرف قرص کم خونی نتواند سطح آهن خون را افزایش دهد، احتمالاً آنمی از علل دیگری مثل خونریزی یا سوء جذب ناشی میشود. در این شرایط بسته به علت، درمان میتواند شامل یکی از موارد زیر باشد:
- مصرف دارو، مانند داروهای ضدبارداری خوراکی برای کاهش خونریزی قاعدگی
- استفاده از آنتیبیوتیک و سایر داروها برای درمان زخم معده
- جراحی برای برداشتن تومور یا پولیپ خونریزیدهنده
مکمل دارویی برای کم خونی فقر آهن
مصرف آهن خوراکی یا داخل وریدی (IV) در درمان آنمی مؤثر است. توجه داشته باشید که آهن تزریقی حتماً باید توسط پزشک تجویز شود. کمبود آهن را نمیتوان یک شبه اصلاح کرد و ممکن است لازم باشد برای جبران ذخایر آن برای چند ماه به مصرف مکمل دارویی کم خونی ادامه بدهید. برای تجویز بهترین قرص آهن برای درمان کم خونی از پزشک خود کمک بگیرید.
بهتر است مکمل آهن با معدهی خالی مصرف شود، چون غذا جذب آن را کاهش میدهد. با این حال اگر دچار مشکلات گوارشی، حالت تهوع و استفراغ شدید، میتوانید آن را با غذا مصرف کنید تا عوارض جانبی کاهش پیدا کند. مصرف قرص آهن با منابع ویتامین C مثل آب پرتقال طبیعی باعث بهبود جذب آن میشود.
مکمل خوراکی آهن با دوز کمتر از ۴۵ میلیگرم در روز برای اکثر بزرگسالان بیخطر است. میزان آهن دریافتی کودکان نباید از ۴۰ میلیگرم در روز بالاتر باشد. شما فقط زمانی میتوانید از دوزهای بالاتر آهن استفاده کنید که تحت نظر پزشک باشید.
مکمل آهن ممکن است باعث یبوست شود. مصرف غذاهای پرفیبر و نوشیدن آب فراوان احتمال بروز این مشکل را کاهش میدهد. همچنین در صورت لزوم میتوانید بعد از مشورت با پزشک از نرمکنندههای مدفوع استفاده کنید. سیاه شدن مدفوع عارضهی دیگر قرص آهن است که بیضرر محسوب میشود.
زیادهروی در مصرف آهن به اسهال، استفراغ و درد شکم منجر میشود و در زنان باردار خطر زایمان زودرس را افزایش میدهد. تحقیقات نشان داده که مصرف زیاد این مادهی معدنی خطر ابتلا به بیماری قلبی را در زنان مبتلا به دیابت نوع ۲ بالا میبرد. اگر دیابت دارید، پیش از مصرف مکمل دارویی برای کم خونی با پزشک مشورت کنید.
مکمل آهن با بعضی از آنتیبیوتیکها تداخل دارد و با کاهش جذب این داروها اثربخشی آنها را تحت تأثیر قرار میدهد. برای جلوگیری از این تداخل، آهن را دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از خوردن آنتیبیوتیک مصرف کنید. از سایر داروهایی که نباید همزمان با آهن استفاده شوند، میتوان به آنتیاسیدها، لووتیروکسین، لوودوپا، متیل دوپا، پنی سیلامین و بعضی داروهای ایدز اشاره کرد.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین
وقتی به اندازهی کافی از غذاهای حاوی فولات و ویتامین B12 استفاده نکنید یا بدن شما قادر به جذب این مواد مغذی نباشد، به کم خونی مبتلا میشوید. آنمی ناشی از کمبود فولات و ویتامین B12 یک نوع کم خونی مگالوبلاستیک است. این اصطلاح به این معنی است که گلبولهای قرمز بهطور طبیعی رشد نمیکنند؛ یعنی بیضی شکل هستند و در مقایسه با گلبولهای قرمز سالم و بالغ اندازهی بزرگتری دارند.
کمبود فولات
فولات یا ویتامین B9 یکی از ویتامینهای گروهی B است که بدن برای ساخت DNA و تولید گلبولهای قرمز جدید به آن نیاز دارد. دریافت فولات برای همهی افراد، بهویژه زنان باردار، ضروری است. این ویتامین به رشد و تکامل جنین کمک میکند و مانع بروز نقایص مادرزادی میشود.
فولات بهطور طبیعی در بسیاری از غذاهایی مانند غلات، سبزیجات برگدار، مرکبات، آجیل، لوبیا، نخودفرنگی، غذاهای دریایی، تخممرغ، لبنیات، گوشت و مرغ یافت میشود.
اسید فولیک فرم سنتتیک یا مصنوعی فولات است که توسط انسان ساخته شده است. اسید فولیک به شکل مکمل در داروخانهها به فروش میرسد و بعضی مواد غذایی مانند برنج، نان و ماکارونی با آن غنی میشوند.
دلایل
یکی از شایعترین علل کمبود فولات نداشتن رژیم غذایی سالم است. سایر علل عبارتند از:
- اختلال در جذب ویتامین به دلیل ابتلا به بیماریهای گوارشی مانند بیماری کرون یا سلیاک
- مصرف بیش از حد الکل
- از بین رفتن فولات موجود در غذا به دلیل پختن بیش از حد میوهها و سبزیجات
- مصرف بعضی از داروها از جمله داروهای ضدتشنج و داروهایی که برای درمان کولیت اولسراتیو تجویز میشوند
- دیالیز
علائم و عوارض
یکی از اولین علائم کمبود فولات، خستگی مفرط است. سایر علائم میتواند شامل موارد زیر باشد:
- رنگپریدگی
- تنگی نفس
- سرگیجه
- زخمهای دهانی
- کاهش حس چشایی
- از دست دادن حافظه
- مشکل در تمرکز
- گیجی
- کمبود انرژی
- ضعف عضلانی
- افسردگی
- کاهش وزن
- اسهال
کمبود فولات در دوران بارداری میتواند عوارض شدید ایجاد کند و باعث نقایص مادرزادی شود. اسپینا بیفیدا یا نقص لولهی عصبی یک بیماری مادرزادی است که در مبتلایان به آن لولهی عصبی بهدرستی رشد نکرده و بسته نمیشود. این لوله در اوایل بارداری تشکیل میشود و باید در روز ۲۸ جنینی دو لبهی آن به هم متصل شود.
علاوه بر این، کمبود فولات احتمال جدا شدن جفت را افزایش میدهد و ممکن است به زایمان زودرس یا تولد نوزاد کموزن منجر شود. بعضی از مطالعات نشان دادهاند که کمبود این ویتامین در دوران بارداری با بروز اوتیسم در کودک مرتبط است. از سایر عوارض کمبود فولات میتوان به ناباروری، سرطان، بیماری قلبی-عروقی، افسردگی، زوال عقل، آلزایمر و کاهش عملکرد شناختی اشاره کرد.
تشخیص و درمان
پزشک سابقهی پزشکی و علائم شما را بررسی میکند و در صورت لزوم با آزمایش خون میزان فولات خون را اندازهگیری میکند. اصلاح رژیم غذایی به درمان کمبود فولات کمک میکند. اما اگر کمبود شدید باشد یا به آنمی منجر شده باشد، باید از مکمل کم خونی استفاده کنید.
مکمل دارویی برای کم خونی ناشی از کمبود فولات
مکمل اسید فولیک برای درمان کمبود فولات و آنمی ناشی از آن استفاده میشود. این مکمل به شکل خوراکی و تزریقی تولید میشود و نوع تزریقی آن باید توسط پزشک تجویز شود.
مصرف اسید فولیک در دوزهای کمتر از ۱۰۰۰ میکروگرم در روز برای اکثر بزرگسالان بیخطر است. کودکان و نوجوانان ۳-۱ ساله، ۸-۴ ساله، ۱۳-۹ و ۱۸-۱۴ ساله نباید بهترتیب بیش از ۳۰۰، ۴۰۰، ۶۰۰ و ۸۰۰ میکروگرم مکمل دریافت کنند.
دوز بالاتر از ۱۰۰۰ میکروگرم ممکن است خطرناک باشد و به ناراحتی معده، حالت تهوع، اسهال، گیجی، تغییرات رفتاری، واکنشهای پوستی، تشنج و سایر عوارض جانبی منجر شود. شکل خاصی از اسید فولیک به نام ال-۵-متیل تتراهیدروفولات (L-5-MTHF) در بعضی از مکملها یافت میشود که احتمالاً مصرف آن تا ۴۰۰ میکروگرم در روز بیخطر است.
بعضی تحقیقات نشان دادهاند که مصرف بیش از حد اسید فولیک برای مدت طولانی خطر ابتلا به سرطان را بالا میبرد، تشنج را در افراد مبتلا به اختلالات تشنج بدتر میکند و در افرادی که مشکلات قلبی دارند خطر حملهی قلبی را افزایش میدهد. تا زمانی که محققان در این زمینه به اطلاعات بیشتری دست پیدا کنند، این بیماران باید از دریافت دوز بالای اسید فولیک بپرهیزند.
کمبود ویتامین B12
ویتامین B12 که گاهی اوقات به آن کوبالامین گفته میشود، در تولید گلبولهای قرمز، سنتز DNA، متابولیسم چربی و پروتئین و عملکرد مغز و اعصاب نقش دارد.
این ویتامین در غذاهای حیوانی مثل گوشت قرمز، ماکیان، ماهی، تخممرغ و محصولات لبنی یافت میشود. بعضی از غذاها مثل غلات و شیرهای گیاهی با ویتامین B12 غنی میشوند که گیاهخواران میتوانند از آنها استفاده کنند.
دلایل
شایعترین علل کمبود کوبالامین عبارتند از:
- کمخونی پرنیشیوز: یک بیماری خودایمنی است که پوشش داخلی معده را تحت تأثیر قرار میدهد و از تولید پروتئینی به نام فاکتور داخلی جلوگیری میکند. این پروتئین به بدن کمک میکند که کوبالامین را در رودهی کوچک جذب کند.
- مشکلات گوارشی: گاستریت مزمن (التهاب معده) از ترشح فاکتور داخلی و اسیدهای معده که نقش کلیدی در جذب کوبالامین دارند، جلوگیری میکند. بیماری کرون و بیماری سلیاک هم میتوانند باعث کمبود این ویتامین شوند.
- جراحی: جراحیهای لاغری که با حذف بخشی از معده یا روده همراه باشند، جذب ویتامین را با مشکل روبهرو میکنند.
- داروها: استفادهی طولانیمدت از متفورمین (درمان دیابت نوع ۲)، مهارکنندههای پمپ پروتون (درمان رفلاکس معده و زخم معده) و کلشی سین (درمان نقرس) روی جذب ویتامین تأثیر منفی دارد.
- رژیم غذایی: کوبالامین فقط در غذاهای حیوانی یافت میشود. به همین دلیل، گیاهخواران ممکن است به کمبود آن مبتلا شوند.
عوامل زیر خطر ابتلا به آنمی ناشی از کمبود کوبالامین را افزایش میدهند:
- سابقهی خانوادگی این بیماری
- ابتلا به یک بیماری خودایمنی مثل دیابت، بیماری تیروئید و ویتیلیگو (برص یا پیسی)
- سن بالا
علائم
علائم آنمی ناشی از کمبود ویتامین B12 میتواند به کندی ایجاد شود و ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. شایعترین علائم عبارتند از:
- ضعف
- سوزن سوزن شدن یا بیحسی دستها و پاها
- حالت تهوع
- کاهش اشتها
- خستگی
- کاهش وزن
- اسهال
- پوست رنگپریده
- ضربان قلب سریع
- مشکل در راه رفتن
تشخیص
غالباً کمبود این ویتامین علائمی ایجاد میکند که شبیهی علائم سایر بیماریها است. به همین دلیل، گاهی اوقات بهسختی تشخیص داده میشود و اغلب پزشکان بهطور تصادفی از طریق آزمایش خون به آن پی میبرند.
برای تشخیص کمبود کوبالامین، پزشک معاینهی بدنی انجام میدهد و سابقهی پزشکی بیمار را بررسی میکند. همچنین دستور آزمایش خون میدهد تا تعداد گلبولهای قرمز، میزان هموگلوبین و سطح سرمی ویتامین B12 اندازهگیری شود. اگر آزمایش خون کم خونی را تأیید کند، احتمالاً برای پیدا کردن علت بروز آن به آزمایشهای بیشتری نیاز است.
درمان
درمان این بیماری به علت بروز آن بستگی دارد. اگر رژیم غذایی در بروز کم خونی نقش داشته باشد، افزایش مصرف غذاهای حاوی کوبالامین و مصرف مکمل دارویی کم خونی کمککننده است.
محبوبترین مکملهای B12 حاوی سیانوکوبالامین یا متیل کوبالامین هستند. سایر اشکال B12 عبارتند از هیدروکسوکوبالامین و آدنوزیل کوبالامین. متیل کوبالامین، هیدروکسوکوبالامین و آدنوزیل کوبالامین مشابهی ویتامینی هستند که در بدن و غذاها یافت میشود، اما سیانوکوبالامین یک ویتامین سنتتیک است که توسط انسان ساخته شده است.
نتایج یک مطالعه نشان داده است که همهی اشکال B12 به درمان کمبود آن کمک میکنند، اما میزان جذب سیانوکوبالامین نسبت به سایرین کمتر است. از سوی دیگر، بعضی از محققان نگران هستند که با مصرف طولانیمدت سیانوکوبالامین سیانید در بدن تجمع پیدا کند. با این حال، در مورد این ادعا اتفاق نظر وجود ندارد.
سیانوکوبالامین به دلیل پایداری بیشتر و ارزانتر بودن نسبت به سایر مکملهای این ویتامین شناخته شدهتر است. اگر مطمئن نیستید که باید از چه نوع مکمل دارویی برای کم خونی استفاده کنید، با پزشک مشورت کنید.
مکمل دارویی برای کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12
مکملهای خوراکی و تزریقی کوبالامین به درمان کمبود این مادهی مغذی و آنمی ناشی از آن کمک میکنند. معمولاً پزشکان فرم تزریقی کوبالامین را برای کسانی تجویز میکنند که دچار سوء جذب این ویتامین هستند.
شما میتوانید مکمل کوبالامین را صبح یا شب دریافت کنید. بعضی از افراد معتقدند که این ویتامین انرژی را افزایش میدهد و نباید قبل از خواب مصرف شود، اما هیچ تحقیقی برای تأیید این ادعا وجود ندارد. حتی یک مطالعه نشان داده است که کوبالامین با بهبود کیفیت خواب و کاهش نیاز به داروهای خوابآور مرتبط است.
کوبالامین یک ویتامین محلول در آب است، یعنی کلیهها مقادیر اضافی آن را از طریق ادرار دفع میکنند. با این حال اگر کمبود نداشته باشید، مصرف مکمل برایتان مضر است. شواهد نشان میدهد که زیادهروی در دریافت مکمل کوبالامین با آکنه و افزایش خطر سرطان رودهی بزرگ مرتبط است و استفاده از آن در حین شیمیدرمانی میتواند اثربخشی درمان را تحت تأثیر قرار دهد.
در موارد نادر استفاده از مکمل ویتامین B12، بهخصوص به شکل تزریقی، باعث بروز واکنشهای آلرژیک میشود. اگر بعد از مصرف مکمل این ویتامین متوجهی بثورات پوستی، خارش پوست و کهیر شدید، به پزشک مراجعه کنید.
گاهی اوقات هم ممکن است یک واکنش آلرژیک جدی رخ دهد که آنافیلاکسی نام دارد و با مشکل در بلع و تنفس و همچنین تورم صورت، زبان و گلو مشخص میشود. در صورت بروز این علائم بلافاصله با اورژانس (شمارهی ۱۱۵) تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید. بنابراین، توصیه میشود برای مصرف دوزهای بالای کوبالامین یا فرم تزریقی آن حتماً با پزشک مشورت کنید.
نکات مهم در مورد مصرف مکمل دارویی برای کم خونی
مکملها به درمان کمبودهای تغذیهای کمک میکنند و استفاده از آنها برای بسیاری از افراد، بهخصوص زنان باردار، کودکان، سالمندان و گیاهخواران، میتواند مفید باشد. اما مصرف آنها برای همهی افراد ضروری نیست و حتی ممکن است به بروز مشکلات جدی منجر شود. در هنگام مصرف مکمل غذایی برای کم خونی به نکات زیر توجه کنید:
- مکمل را بیش از دوزی که روی بستهبندی آن درج شده یا پزشک برای شما تجویز کرده است، مصرف نکنید.
- همیشه مکمل را طبق دستورالعمل روی برچسب آن مصرف کنید. ممکن است لازم باشد بعضی از مکملها را با معدهی خالی بخورید، در حالی که بعضی از آنها باید همراه با وعدهی غذایی مصرف شوند.
- بعضی از مکملهای غذایی و داروها با هم تداخل دارند. اگر از داروی خاصی استفاده میکنید، در مورد این موضوع با پزشک مشورت کنید.
- هرگز استفاده از مکمل را جایگزین پیروی از یک رژیم غذایی سالم نکنید.
- مکملها را در جای خشک و خنک و دور از دسترس کودکان قرار دهید.
کلام پایانی
آنمی ناشی از کمبود مواد مغذی یک مشکل رایج است که وقتی بدن آهن، فولات و ویتامین B12 کافی دریافت نمیکند، رخ میدهد. گاهی اوقات هم بیماریهای زمینهای یا بعضی از داروها جذب این مواد مغذی را در روده با مشکل روبهرو میکنند و باعث کمبود آنها میشوند.
استفاده از مکمل کم خونی یکی از بهترین راهها برای درمان آنمی محسوب میشود. این مکملها به شکلهای متنوع و در دوزهای مختلف تولید میشوند و برای انتخاب بهترین نوع آنها باید با پزشک، داروساز یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
در مصرف مکملها زیادهروی نکنید و در صورت بروز هر نوع عارضهای مصرف آنها را قطع کرده و این موضوع را به پزشک اطلاع دهید. اگر با مصرف مکمل دارویی برای کم خونی به واکنش آلرژیک (بثورات پوستی، تنگی نفس و تورم صورت، لب، زبان و گلو) دچار شدید، بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید.
منابع: webmd, mayoclinic, webmd, my.clevelandclinic, greatist, medicalnewstoday
اصطلاح مکمل دارویی غلط است، معادل فارسی Dietary Supplement مکمل غذایی است.
زمانی که فرد یک یا چند ماده مغذی را نمی تواند از غذای خود به دست آورد نیاز به یک تکمیل کننده رژیم غذایی دارد.
خانم الهام زمانی کامل تر ، مختصر مفید بدون اینکه خواننده خسته بشه، مرتب کردن مطالبتون ، همه عاااااالی مگه بهتر از این میشه من تو این صفحه اندازه خلاصه چندتا کتاب اطلاعات بدست آوردم، مثل یک جزوه نکات مهم از چند کتاب بود که به آسانی در اختیارم قرار گرفت.
من شخصا از شما سپاسگذارم و افتخار می کنم که افراد به این باسوادی و کوشا در ایران فعالیت می کنند.
تن شما و بستگان تون سالم و شاد