یک ستاره‌ی چشمک‌زن عجیب فکر دانشمندان را مشغول کرده است

امیر نیک‌رو

۱۰ آذر ۱۴۰۳ | ۱۰:۱۷ زمان مورد نیاز برای مطالعه: ۲ دقیقه

طرحی گرافیکی از یک ستاره‌ی پرجرم و یک همدم دارای آوار پیرامونی

دانشمندان در نزدیکی مرکز کهکشان راه شیری، یک ستاره‌ی غول چشمک‌زن را مشاهده کرده‌اند که نور آن پیوسته توسط یک همدم ناشناخته پنهان می‌شود.

در پروژه‌ای به نام «متغیرهای ویستا در راه شیری» (VISTA Variables in the Via Lactea) یا VVV متعلق به رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (ESO) یک ستاره‌ی درخشان توسط ستاره‌شناسان رصد و پیش چشمان آن‌ها تقریبا ناپدید شد. این رویداد یکی از ابهامات گیج‌کننده‌ای است که توسط این پروژه کشف شده و به‌نظر می‌رسد دومین مورد رصد شده از این نوع است.

«فیلیپ لوکاس» (Philip Lucas) ستاره‌شناس دانشگاه هرتفوردشایر گفت: «گاهی اوقات ستاره‌های ستارگان متغیری را می‌یابیم که مستقیما در هیچ دسته‌ای قرار نمی‌گیرند.»

به گفته‌ی او این ستارگان «این چیست؟» (What Is This) یا «اجرام ویت» (WIT Objects) نامیده می‌شوند. «ما واقعا نمی‌دانیم که این غول‌های چشمک‌زن چگونه شکل گرفته‌اند اما دیدن چنین اکتشافاتی توسط VVV پس از سال‌ها برنامه‌ریزی و جمع‌آوری داده‌ها هیجان‌انگیز است.»

این تیم از ستاره‌شناسان بر روی رصد جرمی با نام VVV-WIT-08 متمرکز شدند. این منظره‌ی عجیب بیش از ۲۵۰۰۰ سال نوری از زمین در جهت مرکز کهکشان راه شیری فاصله دارد و پژوهشگران نه تنها با پروژه‌ی VVV بلکه با «آزمایش عدسی گرانشی نوری» (OGLE) هم آن را مشاهده کرده‌اند.

با دقیق‌تر شدن در اندازه‌گیری‌ها اکنون دانشمندان پیشنهاد می‌کنند که این جرم یک ستاره‌ی عظیم با ابعاد ۱۰۰ برابر بزرگ‌تر از خورشید است که به‌طور متناوب توسط همدم کوچک‌تر خود که توسط یک قرص و هاله‌ی مات احاطه شده، مسدود می‌شود. اما آن‌ها هنوز نمی‌دانند که این جرم کوچک‌تر چیست.

«سرگی کوپوزوف» (Sergey Koposov) ستاره‌شناس دانشگاه ادینبرو انگلستان گفت: «این شگفت‌آور است که ما فقط یک جرم تاریک، بزرگ و کشیده را که میان ما و ستاره‌ی دوردست می‌گذرد، مشاهده کردیم و منشأ آن را فقط می‌توانیم حدس بزنیم.»

طرحی گرافیکی از اپسیلون ارابه‌ران
Credit: NASA/JPL-Caltech

مشاهدات VVV-WIT-08 در حقیقت دومین باری است که دانشمندان چنین الگویی را مستقیما مشاهده می‌کنند. درخشندگی یک ستاره‌ی پرجرم معروف به الماعَز یا اپسیلون ارابه‌ران (Epsilon Aurigae) هم هر ۲۷ سال زمانی که یک ابر غبار از بین ناظر زمینی و این ستاره عبور می‌کند، دستخوش تغییر می‌شود.

یک نمونه‌ی مشابه دیگر هم هر ۶۹ سال کم‌نور می‌شود و علاوه بر این پژوهشگرانی که VVV-WIT-08 را مطالعه کردند، تا کنون دو مورد دیگر از این اجرام عجیب هم یافته‌اند که به آن‌ها لقب «غول چشمک‌زن» داده‌اند. بنابراین کل اجرام مشاهده شده از این نوع، به ۵ عدد می‌رسد. اگرچه دانشمندان انتظار دارند که موارد دیگری هم وجود داشته باشند.

«لیگ اسمیت» (Leigh Smith) ستاره‌شناس و نویسنده‌ی اصلی این مقاله که ۱۱ ژوئن (۲۱ خرداد) در نشریه‌ی «رویال استرونومیکال سوسایتی» (Monthly Notices of the Royal Astronomical Society) منتشر شده گفت: «مطمئنا موارد بیشتری برای یافتن وجود دارد اما اکنون چالش این است که بفهمیم این همدم‌های پنهان چه هستند و چگونه آن‌ها با وجود دور بودن زیاد از ستاره‌ی غول‌پیکر، دارای یک دیسک‌هایی در اطراف خود هستند.