همه‌چیز درباره‌ی زمان شروع غذای جامد کودک که باید بدانید
یکی از هیجان‌انگیزترین مراحل رشد کودک، زمانی است که بالاخره می‌تواند غذای جامد بخورد. تمام غذاهایی که خودتان دوست دارید را می‌توانید کم‌کم به فرزندتان معرفی کنید. اما برای بسیاری از مادران این سوال مطرح می‌شود که بهترین زمان برای شروع کردن غذای جامد کودک چه زمانی است؟ در ادامه به سوالاتی که در مورد این مرحله از رشد کودک دارید، پاسخ می‌دهیم.
شروع غذای جامد کودک؛ چرا این مرحله مهم است؟
نوزادارن از چه زمانی می‌توانند غذای کودک بخورند؟
بهترین غذاهای کمکی برای شروع غذای جامد کودک
غذاهایی که باید از آن اجتناب کنید
۱۱ نکته درباره‌ی اولین غذای جامد کودک
شروع غذای جامد کودک؛ چرا این مرحله مهم است؟
بد از چند ماه تعذیه کردن نوزاد با شیر مادر، شیر خشک یا ترکیبی از این دو، احتمالا کم‌کم این سوال برایتان مطرح می‌شود که چه زمانی باید غذای جامد کودک را شروع کنید؟ شاید این کار در ابتدا برایتان بسیار سخت به نظر برسد. چون احتمالا نمی‌دانید چه زمانی باید شروع کنید و چه غذاهایی برای کودک تهیه کنید.
آمادگی برای خوردن غذای جامد کودک یکی از مهم‌ترین مراحل رشد است. چند نشانه‌ی ساده وجود دارد که نشان می‌دهد کودک برای این مرحله آماده شده است. البته دقت کنید که قبل از هر گونه تغییر در رژیم غذایی، حتما باید نظر متخصص اطفال را جویا شوید. برخی توصیه‌های کلی در مورد این مرحله وجود دارد که در ادامه‌ی مقاله می‌توانید بخوانید. اما توصیه‌های جزیی در مورد رژیم غذایی مخصوص کودک را باید از پزشک دریافت کنید. ممکن است کودک شما به دلایل متعدد مثلا برخی بیماری‌ها و آلرژی‌ها، نیازهای غذایی ویژه‌ای داشته باشد.
این مرحله مهم است چون تنوع غذایی کودک بیشتر می‌شود و دست شما هم برای تهیه‌ی غذای جامد کودک بسیار بازتر است. در ادامه به سوال‌های شما در مورد شروع غذای جامد کودک جواب می‌دهیم.
نوزادارن از چه زمانی می‌توانند غذای کودک بخورند؟
توصیه می‌شود که مادران، در صورتی که امکان‌پذیر باشد، دو سال شیر مادر به فرزند خود بدهند. اگر فرزند خود را با شیر خشک تغذیه می‌کنید، باید حداقل یک سال این کار را انجام دهید.
در تقریبا یک سالگی کودک، می‌توانید کم‌کم او را از شیر بگیرید و به سمت خوردن غذای جامد هدایت کنید. البته این روند باید کاملا مرحله‌ای و به مرور زمان اتفاق بیافتد نه یک روزه.
اما این فرایند از شیر گرفتن نوزاد را چه زمانی باید شروع کرد؟ نوزادان در چه سنی می‌توانند اولین لقمه‌ی غذای جامد خود را بخورند؟
کسانی که برای اولین بار بچه‌دار می‌شوند معمولا برای این کار عجله دارند. گاهی اوقات از ۴ ماهگی، دادن غذا به کودک را شروع می‌کنند. دکتر Natasha Burgert متخصص اطفال می‌گوید که این کار اشکالی ندارد. اما بهتر است که تا حدود ۶ ماهگی صبر کنند.
نشانه‌های آمادگی کودک برای خوردن غذای جامد
دکتر Burgert می‌گوید: «آنچه که همیشه به خانواده‌ها توصیه می‌کنم این است که به خاطر داشته باشند شروع غذای مکمل برای کودک، یکی از مهارت‌های رشدی است. یعنی با توجه به روند و سرعت رشد کودک باید آن را شروع کنید و هر کودکی با کودک دیگر متفاوت است.» او ادامه می‌دهد که کودکان معمولا از ۴ تا ۶ ماهگی برای امتحان کردن غذای جامد کودک و انواع غذاهای کمکی آماده می‌شوند.
برای اینکه مطمئن شوید که آیا فرزند شما مهارت‌ها و آمادگی لازم برای شروع غذای جامد کودک را دارد، این نشانه‌ها را در او بررسی کنید:
- کودک مستقل‌تر می‌نشیند.
- می‌تواند فک خود را رها کنند.
- رفلکس رانش زبان را از دست داده یا در حال از دست دادن هستند.
- دهانش را داوطلبانه و بدون زور، برای پذیرفتن غذا باز می‌کند.
طبیعی است که برای شروع غذای جامد یا غذاهای کلاسیک و پوره شده‌ی کودک هیجان‌زده باشید و به گفته‌ی دکتر Burgert شروع کردن غذای کمکی از ۴ ماهگی اشکالی ندارد، البته تا زمانی که کاملاً با پزشک اطفال هماهنگ باشید و حتما نظر او را جویا شده باشید. با این حال، کودکان تا زمانی که از نظر رشدی آماده نباشند و نتوانند بدون حمایت بنشینند، زیاد غذا نمی‌خورند. در واقع اولین قاشق‌های غذای جامد کودک را بیشتر به‌عنوان بازی و کسب تجربه در نظر بگیرید تا روشی برای تامین مواد مغذی مورد نیاز کودک.
بهترین غذاهای کمکی برای شروع غذای جامد کودک
دکتر Burgert می‌گوید بهترین غذا، غذایی است که شما وقت و انرژی کافی برای تهیه‌ی آن داشته باشید. زندگی با داشتن یک نوزاد، می‌تواند بسیار پرمشغله باشد. او پیشنهاد می‌کند که برای شروع کردن غذای جامد کودک آهسته و پیوسته عمل کنید و خودتان را برای آماده کردن غذا در ماههای ابتدایی، به زحمت نیاندازید.
باید اجازه دهید بچه‌ها با سرعتی که مناسب خودشان است، مراحل رشد را طی کنند و از این فرایند، لذت ببرند و بازخورد مثبت داشته باشند. این روند آهسته و پیوسته باعث می‌شود که اولین تجربه‌های کودک، برای او خوشایند باشد. همچنین فرایند غذا دادن به کودک هم باید برای والدین بدون دردسر باشد. بدون اصرار و آزار و اذیت خودتان و نوزاد، این فرایند را شروع کنید.
چند غذای آسان برای امتحان کردن کودک در ۷ تا ۱۰ ماهگی وجود دارد. این غذاها کودک را برای غذاهای کمی سفت‌تر از پوره آماده می‌کند. این غذاها عبارتند از:
- ماست
- تخم‌مرغ هم‌زده
- آووکادو
- موز رسیده
- بلغور جو دوسر
- پنیر کاتیج
- پوره‌ی سیب‌زمینی
- سس سیب خانگی
در ادامه می‌توانید فهرستی از غذاهای مناسب را به تفکیک سن نوزاد ببینید.
۴ تا ۶ ماهگی
در این بازه‌ی سنی غذای کودک شما باید شامل موارد زیر باشد:
- میوه‌ها: سیب، آووکادو، موز، گلابی
- سبزیجات: لوبیا سبز، کدو حلوایی، سیب‌زمینی شیرین
- غلات: جو، بلغور جو دوسر، برنج، غلات غنی‌شده با آهن
هیچ دستور و قانون مشخصی وجود ندارد که کدام غذاها را ابتدا معرفی کنیم. با این حال، معرفی غذاهای غنی از آهن برای رشد سالم کودک بسیار مهم است. با غذا دادن به کودک خود با غذاهای نرم و له شده شروع کنید، سپس با عادت کردن کودک به غذاهای جامد، به سراغ تکه‌های کوچک بروید.
۶ تا ۸ ماهگی
در این بازه‌ی سنی می‌توانید غذاهای زیر را به رژیم غذایی کودک اضافه کنید:
- میوه‌ها: زردآلو، انبه، شلیل، هلو، آلو
- سبزیجات: هویج، زردک، نخود، کدو سبز
- گوشت: مرغ، توفو، بوقلمون
بسیاری از نوزادان برای شروع فقط مقدار کمی غذا می‌خورند (کمتر از نصف قاشق چایخوری) در حالی که سایر نوزادان ممکن است با تمایل بیشتر، شما را شگفت‌زده کنند. اجازه دهید کودکتان به شما بگوید که چه زمانی گرسنه و سیر است. به عنوان مثال، وقتی سیر می‌شوند، آنقدر علاقه نشان نمی‌دهند و ممکن است بیشتر به سمت خود نگاه کنند.
۸ تا ۱۰ ماهگی
در این بازه‌ی سنی می‌توانید غذاهای زیر را به فهرست غذای کودک ۸ تا ۱۰ ماهه‌ی خود اضافه کنید:
- میوه‌ها: بلوبری، ملون، گیلاس، مرکبات، نارگیل، انجیر، انگور، کیوی، پاپایا، خرمالو
- سبزیجات: مارچوبه، کلم بروکلی، چغندر، گل کلم، خیار، بادمجان، تره فرنگی، پیاز، فلفل، سیب‌زمینی، شلغم
- گوشت: گوشت گاو و گوسفند
- غلات: گندم سیاه، کتان، ارزن، پاستا، کینوا
- لبنیات: تخم‌مرغ، پنیر، پنیر خامه‌ای، ماست
اگر تا به حال این کار را شروع نکرده‌اید، دادن فینگر فود به کودکان را شروع کنید؛ یعنی غذاهایی که کودک می‌تواند با انگشتانش بردارد و بخورد. در این مرحله کودک شما هنوز در حال یادگیری جویدن است. بنابراین مطمئن شوید که فینگرفودها نرم هستند و به قطعات کوچک بریده می‌شوند تا کودک شما دچار خفگی نشود.
۱۰ تا ۱۲ ماهگی
در این بازه‌ی سنی می‌توانید مواد غذایی زیر را به رژیم غذایی کودک اضافه کنید:
- میوه‌ها: مرکبات، توت‌فرنگی
- سبزیجات: لوبیا، عدس، ذرت، اسفناج، گوجه‌فرنگی
- گوشت: ماهی، شکار وحشی (ابتدا با پزشک خود مشورت کنید)
- لبنیات: شیر گاو
نکته‌ی مهمی که هنگام تغذیه کودک ۱۰ تا ۱۲ ماهه باید به خاطر داشته باشید این است که می‌توانید مکمل شیر مادر یا شیر خشک را با غذاهای معمولی که خانواده‌ی شما از آن لذت می‌برند شروع کنید. می‌توانید به جای شیر دادن، پوره یا فینگرفود را به کودک بدهید. با این حال، هیچ قانون سخت و سریعی در مورد اینکه چه زمانی باید به طور کامل شیردهی را متوقف کنید وجود ندارد. این تصمیمی است که باید پس از مشورت با پزشک خود بگیرید.
غذاهایی که باید از آن اجتناب کنید
عسل یکی از مهم‌ترین مواد غذایی است که هر نوزاد زیر یک سال مطلقاً نباید از آن استفاده کند و این به این دلیل است که خطر آلودگی به بوتولیسم دارد. با این حال، اکثر نوزادان می‌توانند هر چیزی که روی میز شما است بخورند، به‌شرطی که شما آن را در قالبی که برای سن آن‌ها مناسب باشد آماده کنید. یعنی اگر کودک شما ۴ تا ۶ ماهه است باید غذا را پوره کنید یا به قطعات بسیار کوچک تقسیم کنید. قطعه‌های کوچک برای کودکانی است که توانایی گرفتن مواد غذایی با انگشت را پیدا کرده‌اند.
دکتر Burgert می‌افزاید: «اگر کودکی دارید که اگزمای شدید دارد – منظورم اگزمای وابسته به استروئید است – [والدین باید] قبل از شروع غذاهای حساسیت‌زا با متخصص پوست یا متخصص آلرژی صحبت کنند. اکثریت قریب به اتفاق کودکان مبتلا به اگزمای خفیف و نوزادان سالم می‌توانند از همان ابتدا یک رژیم غذایی متنوع و غنی از مواد مغذی داشته باشند.»
با وجود اینکه برای دادن غذاهای متنوع به کودک خود هیجان دارید، باید دقت کنید که در یک سال اول زندگی، از دادن این غذاها به کودک اجتناب کنید. این غذاها را به طور خلاصه در ادامه می‌بینید:
- عسل: تا زمانی که کودک شما حداقل یک ساله شود باید از مصرف عسل خودداری کنید. عسل می‌تواند حاوی کلستریدیوم بوتولینوم باشد؛ یک باکتری بسیار خطرناک که ممکن است باعث یک بیماری بسیار جدی به نام بوتولیسم نوزاد شود.
- شکر: مصرف زیاد شکر می‌تواند برای کودک شما بسیار مضر باشد. شکر باعث پوسیدگی دندان‌های آن‌ها و همین‌طور باعث اضافه‌وزن می‌شود.
- نمک: اضافه کردن نمک بیش از حد به غذای کودک می‌تواند برای کلیه‌های نوزاد که هنوز عملکرد کاملی ندارد مضر باشد. کلیه‌ی نوزاد ممکن است نتوانند نمک اضافی را پردازش کند.
- آجیل: آجیل یعنی دانه‌ها و مغزهای کامل، خطر خفگی نوزادان را به دنبال دارد. همین امر در مورد دانه‌های انگور و سایر غذاهای سفت نیز صدق می‌کند.
- آب میوه: ممکن است تعجب‌آور باشد؛ اما آب میوه سرشار از قند افزوده است و ارزش غذایی کمی برای نوزاد خردسال دارد.
۱۱ نکته درباره‌ی اولین غذای جامد کودک
برای شروع غذای جامد کودک نباید به خودتان استرس راه بدهید چون هیچکس کامل نیست و در طی مسیر، کم کم یاد می‌گیرید که چطور با نوزاد خود رفتار کنید.
بهتر است که غذا دادن به کودک را در حالت نشسته شروع کنید. غذاهایی که داخل شیشه یا قابل حمل باشند، برای شروع غذای جامد مناسب نیستند. باید سعی کنید کودک را روی صندلی بنشانید و از قاشق و سایر وسایل غذاخوری برای او استفاده کنید.
نکته‌ی بعدی که باید بدانید این است که اولین وعده‌های غذای جامد کودک، برای یادگیری و کسب تجربه است. سعی نکنید کودک را مجبور کنید تا برای سیر شدن، غذا بخورد. این وعده‌ها برای تمرین مهارت‌های غذا خوردن است. نوشیدن از لیوان، چنگ زدن به غذا، برداشتن غذا از روی میز و گذاشتن آن در دهان، استفاده از وسایل مخصوص غذا خوردن، از جمله مهارت‌هایی است که کودک باید تمرین کند. پس این وعده‌ها معمولا برای سیر شدن نیست و نباید به خودتان و کودک سخت بگیرید.
برای دادن غذا به کودک به این نکات توجه کنید:
۱. از ۶ ماهگی شروع کنید
ممکن است متخصص نوزاد از ۴ ماهگی مجوز این کار را بدهد اما بهتر است که غذای جامد کودک را از حدود ۶ ماهگی شروع کنید. بسیاری از نوزادان از نظر رشدی و فیزیولوژیکی تا ۶ تا ۸ ماهگی، آماده‌ی خوردن غذای جامد نمی‌شوند.
۲. از غذای واقعی شروع کنید
قبلا رایج بود که والدین برای غذای کمکی نوزاد از غذاهای آماده استفاده می‌کردند که از انواع غلات تشکیل می‌شد. اما امروزه این ایده تقریبا رد شده و هیچ دلیلی پشت آن نیست. شما می‌توانید از هر نوع پوره‌ی میوه و سبزی که دوست دارید شروع کنید. سیب‌زمینی شیرین، آووکادو، موز، نخود و لوبیا و… انتخاب‌های خوبی هستند چون به‌راحتی پوره می‌شوند. تا زمانی که عسل و شیر گاو را از رژیم غذایی کودک خود کنار بگذارید، سایر غذاها مشکلی ندارد.
۳. پوره‌های آب‌دار و رقیق درست کنید
چون اولین بار است که نوزاد غیر از شیر غذای دیگری می‌خورد، هر غذایی که به او می‌دهید باید غلظتی شبیه شیر ولی کمی بیشتر داشته باشد. یعنی پوره‌های شما باید تا جایی که ممکن است نرم و رقیق باشند. در واقع باید بین مایع و جامد باشند. می‌توانید با ترکیب کردن پوره‌ی غذا با شیر خشک یا شیر مادر، به این غلظت دست پیدا کنید. زمانی که نوزاد شما به مهارت غذا خوردن از قاشق تسلط پیدا کرد، می‌توانید کم‌کم غلظت غذاهای او را بیشتر کنید و پوره‌هایی بدهید که بافت سفت‌تری دارند.
۴. از روزی یک وعده شروع کنید
اولین ماههای شروع غذای جامد کودک برای معرفی بافت‌ها و طعم‌های جدید به کودک است و فرصتی است تا مهارت‌های غذا خوردن را یاد بگیرد. پس باید آهسته شروع کنید و فقط یک بار در روز غذای جامد به نوزاد بدهید. این کار را زمانی انجام دهید که نوزاد شما سرحال و مقداری گرسنه است اما خیلی برای غذا خوردن حریص نیست. مثلا یک ساعت بعد از اینکه به کودک شیر دادید یا زمانی که کودک شما سرحال است و به‌خوبی استراحت کرده است.
۵. هم‌زمان با شروع غذای جامد کودک به شیر دادن ادامه دهید
با شروع غذای جامد کودک، باید شیر دادن چه با شیر مادر چه شیشه را ادامه دهید. تقریبا بیشتر کالری و مواد مغذی مورد نیاز کودک شما هنوز هم از شیر تامین می‌شود. تا یک سالگی و بعد از آن، حجم غذای جامد کودک به مقداری نمی‌رسد که بتواند نیازهای غذایی او را تامین کند.
۶. اگر کودک چیزی را دوست ندارد، نگران نشوید
وقتی کودک شما از خوردن بعضی مواد غذایی اجتناب می‌کند، لازم نیست نگران شوید. تقریبا ده بار یا بیشتر لازم است که کودک شما با یک غذای جدید تماس داشته باشد تا کم‌کم از آن خوشش بیاید. پس حتی اگر کودک شما غذایی را برای اولین بار رد کرده و دوست نداشته، باز هم آن را به کودک بدهید تا به طعم و بافت آن عادت کند. حتی می‌توانید گاهی آن را با غذای دیگری ترکیب کنید که می‌دانید فرزندتان دوست دارد. اگر در این روش ثابت‌قدم باشید، بیشتر بچه‌ها در نهایت بیشتر غذاها را دوست خواهند داشت.
۷. در صورت امکان، غذای ارگانیک درست کنید
برای تهیه‌ی غذای کودک تا جایی که امکان دارد از مواد غذایی ارگانیک استفاده کنید. با این کار مواجهه‌ی کودک با مواد سمی و آفت‌کش‌ها از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها، هورمون‌های مصنوعی رشد و جانداران دستکاری‌شده ژنتیکی را به حداقل می‌رسانید. استفاده از تمام این مواد در تولید محصولات ارگانیک، ممنوع است. مواد غذایی ارگانیک خالص‌ترین و بهترین موادی است که می توانید به کودک خود بدهید. حمایت از تولیدکنندگان مواد غذایی ارگانیک باعث می‌شود که سیستم تامین غذای سالم‌تر برای نسل‌های آینده تقویت شود.
۸. غذای خوشمزه درست کنید
نوزادان هم درست مثل آدم بزرگ‌ها از طعم‌های لذیذ لذت می‌برند و آن را درک می‌کنند. درست است که شکر و نمک غذای نوزاد باید کمتر باشد ولی باید غذایی خوش‌طعم باشد تا کودک از آن لذت ببرد. غذای کودک را بچشید. اگر غذا برای شما خوش‌طعم نیست احتمالا برای کودکتان هم خوش‌طعم نخواهد بود.
۹. انعطاف‌پذیر باشید
نوزادان ممکن است گاهی از یک غذا لذت ببرند و از غذای دیگر لذت نبرند، یا یک روز زیاد بخورند و روز دیگر نه؛ درست همانطور که برای بزرگسالان صادق است. هنگامی که کودک در حال دندان درآوردن یا بیمار است، ممکن است تا چند روز اصلاً تمایلی به خوردن مواد جامد نداشته باشد (که برای شرایط او خوب است، تا زمانی که به شیر دادن ادامه دهید یا از شیشه شیر استفاده کنید). به جای پایبندی به یک برنامه‌ی غذایی دقیق، برای پاسخگویی به تغییرات خلقی و نیازهای کودک خود انعطاف‌پذیر باشید.
۱۰. غذا خوردن را به یک تجربه‌ی لذت‌بخش تبدیل کنید
یکی از اهداف تغذیه‌ی کودک با غذای جامد این است که به کودک شما کمک کند غذا را به شیوه‌ای مثبت تجربه کند، بنابراین او با غذا رابطه خوبی برقرار می‌کند و از خوردن طیف گسترده‌ای از غذاهای سالم در طول زندگی خود لذت می‌برد. این را در نظر داشته باشید و هر فاکتوری را که نیاز دارید تنظیم کنید (موقعیت کودک، زمان روز، نوع غذا و…) تا زمان غذا خوردن برای شما و کودکتان راحت‌تر و لذت‌بخش‌تر شود.
۱۱. اجازه دهید کودک با غذا بازی کند
یکی از اشتباهات رایج مادران موقع غذا دادن به کودک این است که مانع از این می‌شوند که کودک با غذا بازی کند. بازی کردن با غذا به کودک فرصت می‌دهد تا با بافت، بو و ظاهر غذاها آشنا شود و آن‌ها را تجربه کند. این کار غذا را برای کودک، جذاب‌تر می‌کند.
فراموش نکنید که بسیاری از چیزهایی که به‌عنوان غذا جلوی نوزاد می‌گذارید، کاملا برای او جدید و ناشناخته است و نباید توقع داشته باشید که کودک، میل داشته باشد که یک چیز ناشناخته را بخورد. قبل از اینکه غذای جدیدی را به کودک معرفی کنید، به او اجازه دهید تا با آن بازی کند.
مقدار کمی غذا در سینی بریزید و جلوی او بگذارید. آن‌ها ابتدا به طعم و بافت و ظاهر آن عادت می‌کنند. در نهایت می‌توانید مقدار دیگری غذا برای خوردن در اختیار کودک بگذارید.
جمع‌بندی
شروع غذای جامد کودک از حوالی ۴ ماهگی است و از ۶ ماهگی باید جدی‌تر دنبال شود. در این بازه با توجه به راهنمای بالا، می‌توانید غذاهای مناسب را برای کودک آماده کنید تا برای از شیر گرفتن آماده شود. شروع غذای جامد کودک تا حد زیادی به میزان رشد و آمادگی خود کودک بستگی دارد. پس منتظر نشانه‌های آن باشید و آماده شوید تا لذیذترین غذاها را برای فرزند خود آماده کنید.
