چگونه به رشد مهارت گفتار کودک کمک کنیم؟
هر نوزاد با توانایی یادگیری زبان و صحبت کردن به دنیا می‌آید. اما چگونگی رسیدن به این مرحله تحت تاثیر محیط اطرافش است. اینجاست که نقش والدین پررنگ می‌شود. والدین می‌توانند محیطی غنی از نظر زبانی برای کودک خود فراهم کنند تا در آن کلمات و عبارات جدید را بیاموزد و تمرین کند. بنابراین، والدین می‌توانند تاثیر قابل توجهی در رشد گفتار و زبان کودکشان داشته باشند. اگر شما هم به دنبال راه‌هایی برای تقویت مهارت‌های گفتاری فرزندتان هستید، خواندن این مطلب از دیجی‌کالا مگ را از دست ندهید.
۱. افزایش مهارت گفتار کودک با گفتگوی مداوم
۲. گفتگوی رو در رو و گوش دادن فعال
۳. مطالعه
۴. افزایش مهارت گفتار کودک با بازی‌های زبانی تعاملی
۵. آواز خواندن
۶. ارائه‌ی حق انتخاب
۷. بازی با صداها
۸. افزایش مهارت گفتار کودک با داستان‌سرایی
۹. تمرین واژه‌های زبان‌پران
۱۰. محدود کردن زمان استفاده از تلفن همراه و تبلت
چگونه به رشد و افزایش مهارت گفتار کودک در هر سن کمک کنیم؟
۱. افزایش مهارت گفتار کودک با گفتگوی مداوم
صحبت کردن با کودک، یکی از ساده‌ترین و موثرترین راه‌ها برای بهبود مهارت‌های گفتاری و زبانی اوست. هرچه بیشتر با کودکتان صحبت کنید، او بیشتر در معرض زبان قرار می‌گیرد. در طول روز، درباره‌ی کارهایی که انجام می‌دهید و دلیل انجام آن‌ها با او صحبت کنید. با پرسیدن سوال، او را به پرسش و پاسخ تشویق کنید.
۲. گفتگوی رو در رو و گوش دادن فعال
هنگام صحبت با فرزندتان به چهره و چشمانش توجه کنید. این کار به کودک شما اهمیت تماس چشمی در زمان صحبت کردن را می‌آموزد. علاوه بر این، با دیدن حرکات لب و دهان شما در حین صحبت کردن، نحوه‌ی ادای کلمات را بهتر یاد می‌گیرد. در حین گفت‌وگو به حرف‌هایش خوب گوش دهید و با تفکر به آن‌ها پاسخ دهید تا اعتماد به نفس فرزندتان در برقراری ارتباط افزایش یابد.
۳. مطالعه
کتاب خواندن برای کودک روش بسیار خوبی برای تقویت زبان و گفتار اوست. کودک با شنیدن داستان‌ها لغات جدید یاد می‌گیرد و با ساختار جمله و نحوه‌ی ترکیب کلمات برای بیان معنا آشنا می‌شود. مطالعه را به یک عادت روزانه تبدیل کنید و این کار را با کتاب‌های تصویری شروع کنید. با صدای رسا و استفاده از حرکات بدن برای کودکتان کتاب بخوانید. برای درک بهتر به تصاویر اشاره کنید، اشیاء را نام ببرید و سؤال بپرسید.
۴. افزایش مهارت گفتار کودک با بازی‌های زبانی تعاملی
یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای تقویت گفتار کودک، ایجاد محیطی سرشار از زبان در خانه است. زبان را وارد فعالیت‌های روزمره کنید، برایش کتاب بخوانید و بازی‌های زبانی تعاملی انجام دهید. بازی‌هایی مثل پانتومیم یادگیری زبان را لذت‌بخش‌تر می‌کنند. همچنین می‌توانید با بازی‌های زبانی، کلمات و عبارات جدید را به کودکتان آموزش دهید. این کار به ایجاد خاطرات خوب و رشد گفتار کودکتان کمک می‌کند.
۵. آواز خواندن
آهنگ‌ها و شعرهای کودکانه هم راهی عالی برای آشنایی کودک با واژگان و ساختارهای زبانی جدید هستند. با هم شعر بخوانید و آواز سر دهید. این فعالیت‌ها، کودک را با ریتم و ملودی آشنا می‌کند. آهنگ‌ها و شعرهایی با جملات تکراری و ساده انتخاب کنید. تکرار الگوهای زبانی به رشد گفتار کمک می‌کند. هنگام آواز خواندن، کودک را با دست زدن یا تقلید حرکات مربوط به آهنگ و شعر، به همراهی تشویق کنید.
۶. ارائه‌ی حق انتخاب
با ارائه‌ی حق انتخاب به کودکتان، او را به صحبت کردن تشویق می‌کنید. به عنوان مثال از او بپرسید: «امروز می‌خوای تی‌شرت قرمز بپوشی یا صورتی؟» یا از او بخواهید در انتخاب‌ها به شما کمک کند، مثلا: «فکر می‌کنی کتاب بعدی کدوم کتابه که باید بخونیم؟» این کار نه تنها باعث می‌شود فرزندتان صحبت کند، بلکه اعتماد به نفس و علاقه‌اش را به آنچه یاد می‌گیرد افزایش می‌دهد.
۷. بازی با صداها
محیطی شاد ایجاد کنید و با هم صداهای حیوانات، صداهای محیطی یا صداهای سازهای موسیقی را تقلید کنید. این کار به کودک کمک می‌کند ظرافت‌های صداهای مختلف را تشخیص دهد و از آن‌ها تقلید کند. این فعالیت، آگاهی واج‌شناختی و رشد گفتار کودک را بهبود می‌بخشد.
۸. افزایش مهارت گفتار کودک با داستان‌سرایی
کودکان را تشویق کنید داستان‌هایشان را به صورت شفاهی یا با کشیدن نقاشی بیان کنند. از آن‌ها بخواهید از زبان توصیفی استفاده کنند، وقایع را به ترتیب بیان کنند و احساسات و ایده‌هایشان را توضیح دهند. این فعالیت مهارت‌های روایتگری و گفتار را تقویت و خلاقیت را شکوفا می‌کند.
۹. تمرین واژه‌های زبان‌پران
واژه‌های زبان‌پران، روش موثری برای بهبود سرعت، وضوح و روانی گفتار هستند. با کودکتان انواع واژه‌های زبان‌پران را تمرین کنید. با جمله‌های ساده شروع کنید و به تدریج با افزایش اعتماد به نفس کودک، پیچیدگی آن‌ها را بیشتر کنید. واژه‌های زبان پران به واژه‌هایی می‌گویند که زبان در حین ادای آن‌ها بین لب‌ها یا دندان‌ها تکان خورده یا به آن‌ها فشار وارد می‌کند. مثلا واژه‌ی توپ یک واژه‌ی زبان‌پران است.
۱۰. محدود کردن زمان استفاده از تلفن همراه و تبلت
استفاده‌ی بیش از حد از تلفن همراه و تبلت می‌تواند به رشد زبان کودک آسیب بزند. مطمئن شوید که کودکتان زمان بیشتری را به گفتگوهای حضوری و فعالیت‌هایی که باعث تقویت زبان می‌شوند، اختصاص دهد. برای استفاده از تلفن همراه و تبلت ساعت خاصی تعیین کنید و در بقیه‌ی زمان‌ها، او را به انجام فعالیت‌های جسمی، هنری و بازی‌های فکری تشویق کنید. اگر مجبور به استفاده از این لوازم هستید بهتر است او را به استفاده از برنامه‌ها و بازی‌های آموزشی زبانی تشویق کنید.
چگونه به رشد و افزایش مهارت گفتار کودک در هر سن کمک کنیم؟
توانایی صحبت کردن دریچه‌ای جادویی به دنیای پیرامون است. کودکان از بدو تولد آماده‌ی یادگیری زبان و سخن گفتن هستند و والدین نقش مهمی در شکوفایی این توانایی ایفا می‌کنند. در این بخش، به تفکیک سنین مختلف، راهکارهایی کاربردی برای کمک به رشد مهارت‌های گفتاری کودکان ارائه می‌دهیم.
از تولد تا ۲ سالگی
- صداهایی مثل ما، دا و با را ادا کنید و کودک را به تقلید آن‌ها تشویق کنید.
- هنگام تولید صدا توسط کودک به او نگاه کنید، با او صحبت کنید و صداهایش را تکرار کنید. وانمود کنید که در حال مکالمه هستید.
- به خنده‌ها و حالات چهره کودک واکنش نشان دهید. سعی کنید حالات چهره‌اش را تقلید کنید.
- به کودک آموزش دهید کارهایی که شما انجام می‌دهید را تقلید کند، مانند دست زدن و بازی قایم‌باشک.
- هنگام حمام کردن، غذا دادن و لباس پوشاندن، با کودک صحبت کنید. درباره‌ی کاری که انجام می‌دهید و محلی که می‌روید با او حرف بزنید. به او بگویید چه کسی یا چه چیزی را خواهید دید.
- به رنگ‌ها و اشکال اشاره کنید و آن‌ها را نام ببرید.
- اشیاء را بشمارید و عددها را به زبان بیاورید.
- از حرکات بدن مثل دست تکان دادن و اشاره کردن استفاده کنید.
- درباره صداهای حیوانات صحبت کنید. این کار به کودک کمک می‌کند صدا و حیوان را به هم ارتباط دهد. از جملاتی مانند «سگ هاپ هاپ می‌کنه» استفاده کنید.
- حرف‌های کودک را تکمیل کنید. مثلا وقتی می‌گوید «مامان»، بگویید: «مامان اینجاست. مامان دوستت داره. نی‌نی کجاست؟ نی‌نی اینجاست.»
- برای کودک کتاب بخوانید. نیازی نیست تمام کلمات را بخوانید، اما درباره تصاویر صحبت کنید. کتاب‌هایی با تصاویر بزرگ، رنگی و جذاب انتخاب کنید. از کودک بپرسید «این چیه؟» و سعی کنید او به اشیاء اشاره کند یا نام آن‌ها را بگوید.
از ۲ تا ۴ سالگی
- واضح و رسا صحبت کنید و الگوی صحبت کردن صحیح باشید.
- حرف‌های کودک را تکرار کنید تا متوجه شود که او را درک می‌کنید. به حرف‌هایش اضافه کنید. مثلا بگویید: «آبمیوه می‌خوای؟ من آبمیوه دارم. آبمیوه‌ی سیب دارم. آبمیوه‌ی سیب می‌خوای؟»
- گاهی اوقات می‌توانید از زبان کودکانه استفاده کنید. اما حتما معادل بزرگسالانه‌ی آن را هم به کار ببرید. مثلا بگویید: «وقت ناهاره. الان به به می‌خوریم.»
- تصاویر اشیاء مورد علاقه یا آشنای کودک را برش دهید. آن‌ها را در دسته‌بندی‌هایی مثل وسایل نقلیه، غذاها و اسباب‌بازی‌ها قرار دهید. تصاویر خنده‌دار با ترکیب تصاویر مختلف بسازید. مثلا تصویر یک سگ را پشت فرمان ماشین بچسبانید. درباره‌ی اشتباه بودن تصویر و نحوه‌ی اصلاح آن صحبت کنید.
- به کودک کمک کنید سوال بپرسد و سوالات شما را درک کند. بازی «بله-نه» را انجام دهید. سوالاتی مثل «تو کی هستی؟» و «میمون می‌تونه پرواز کنه؟» از او بپرسید و از او هم بخواهید سوال بسازد و سعی کند شما را گول بزند.
- سوالاتی بپرسید که شامل انتخاب باشند. سوالاتی مثل: «سیب می‌خوای یا پرتقال؟»، «می‌خوای تی‌شرت قرمزت رو بپوشی یا آبی رو؟»
- به کودک کمک کنید کلمات جدید یاد بگیرد. اعضای بدن را نام ببرید و درباره کاری که با آن‌ها انجام می‌دهیم صحبت کنید. مثلا بگویید: «این بینی منه. من می‌تونم باهاش بوی گل، کیک و صابون رو حس کنم.»
- آهنگ‌های ساده و شعرهای کودکانه بخوانید. این کار به کودک کمک می‌کند ریتم صحبت کردن را یاد بگیرد.
- اشیاء آشنا را در جعبه‌ای قرار دهید و از کودک بخواهید یکی را خارج کند و نام و نحوه استفاده از آن را بگوید. مثلا «این توپ منه. من باهاش بازی می‌کنم.»
- تصاویر افراد و مکان‌های آشنا را نشان دهید. درباره‌ی اینکه آن‌ها چه کسانی هستند و چه اتفاقی افتاده است، صحبت کنید و سعی کنید داستان‌های جدید بسازید.
از ۴ تا ۶ سالگی
- وقتی کودک با شما صحبت می‌کند به دقت به حرف‌هایش گوش دهید.
- قبل از صحبت کردن با کودک، حواسش را به خودتان جلب کنید.
- وقتی کودک چیزی به شما می‌گوید او را تشویق کنید. به او نشان دهید که حرف‌هایش را درک می‌کنید.
- بعد از صحبت کردن، مکث کنید تا کودک فرصت پیدا کند پاسخ دهد.
- به کودک در یادگیری کلمات جدید کمک کنید. یک کلمه جدید بگویید و معنای آن را توضیح دهید یا آن را در جمله‌ای به کار ببرید تا کودک معنای آن را درک کند. مثلا به جای «ماشین» از کلمه‌ی «وسیله‌ی نقلیه» استفاده کنید و بگویید: «فکر می‌کنم با وسیله‌ی نقلیه به مغازه برم. خیلی خسته‌ام، نمی‌تونم پیاده برم.»
- درباره‌ی محل قرار گرفتن اشیاء صحبت کنید و از کلماتی مثل اولین، وسطی و آخرین یا راست و چپ استفاده کنید. درباره‌ی مفاهیم متضاد مثل بالا و پایین یا روشن و خاموش صحبت کنید.
- از کودک بخواهید آنچه را که توصیف می‌کنید حدس بزند. مثلا بگویید: «ما ازش برای جارو کردن زمین استفاده می‌کنیم» و از او بخواهید جارو را پیدا کند. یا بگویید: «سرده، شیرینه و برای دسر خوبه. من طعم توت‌فرنگیش رو دوست دارم» تا او بستنی را حدس بزند.
- روی دسته‌بندی اشیاء کار کنید. چیزی را که به یک گروه تعلق ندارد، پیدا کنید. مثلا گویید: «کفش با سیب و پرتقال هم‌گروه نیست چون نمیشه خوردش. گرد نیست و میوه نیست.»
- به کودک کمک کنید دستوراتی را که شامل دو یا سه مرحله است، دنبال کند. از جملاتی مثل «برو اتاقت و کتابتو برام بیار» استفاده کنید.
- از کودک بخواهید به شما دستورالعمل بدهد. هنگامی که او به شما می‌گوید چگونه یک برج از بلوک‌ها بسازید، دستوراتش را دنبال کنید.
- با کودک بازی‌هایی مثل خونه‌سازی انجام دهید و اجازه دهید او نقش پدر یا مادر و شما نقش فرزند را بازی کنید. درباره‌ی اتاق‌ها و وسایل مختلف خانه صحبت کنید.
- با هم فیلم تماشا کنید و درباره‌ی آنچه که می‌بینید صحبت کنید. از کودک بخواهید حدس بزند بعدش چه اتفاقی می‌افتد. درباره‌ی شخصیت‌ها صحبت کنید. آیا آن‌ها خوشحال هستند یا ناراحت؟ از او بخواهید برایتان تعریف کند در داستان چه اتفاقی افتاده است. با هم یک صحنه از فیلم را بازی کنید یا برای آن پایان متفاوتی بسازید.
- از کارهای روزمره برای آموزش زبان استفاده کنید. مثلا هنگام غذا خوردن درباره‌ی غذاهایی که روی میز هستند، رنگ، بافت و مزه‌شان صحبت کنید. درباره‌ی محل قرار دادن وسایل صحبت کنید. از کودک بخواهید دستمال را روی میز، روی پای شما یا زیر قاشق بگذارد. درباره‌ی اینکه دستمال متعلق به کیست صحبت کنید. بگویید: «این دستمال منه.»، «این دستمال بابا هست.»، «این دستمال خواهرت هست.»
- با هم به خرید بروید. درباره‌ی چیزهایی که می‌خواهید بخرید، مقدار مورد نیاز و آنچه که با آن‌ها درست می‌کنید صحبت کنید. درباره‌ی اندازه‌ها، اشکال و وزن اشیاء حرف بزنید.
به یاد داشته باشید که هر کودک با سرعت خودش رشد می‌کند و صحبت کردن را یاد می‌گیرد. صبور باشید، او را تشویق کنید. از موفقیت‌هایش، هر چقدر هم کوچک باشند، خوشحال شوید و به او افتخار کنید. با کمی تلاش و صبر، می‌توانید به کودکتان کمک کنید تا دنیا را با کلمات زیبا رنگ‌آمیزی کند.
مرور کلی
با به‌کارگیری نکات و فعالیت‌های کاربردی ذکر شده در این مطلب می‌توانید به رشد مهارت‌های گفتاری و زبانی فرزندتان کمک کنید. صبور باشید، او را تشویق کنید و موفقیت‌هایش را بزرگ بشمارید. با کمک شما و ایجاد محیطی غنی از نظر زبانی در خانه، فرزندتان بهترین فرصت را برای توسعه مهارت‌های ارتباطی عالی خواهد داشت.
منابع: asha, ashaspeechhearingclinic
