ذهن نگران، جسم بیمار: آشنایی با اختلالات روانتنی
آیا تا به حال پیش آمده دردی را تجربه کنید که پزشکان دلیلی برای آن پیدا نکنند؟ یا آنقدر نگران بیمار شدن باشید که این نگرانی تمام زندگی‌تان را تحت الشعاع قرار دهد؟ اگر پاسخ شما مثبت است، ممکن است با اختلالات روانتنی آشنا باشید. اختلالی که در آن ذهن و بدن در یک رقص پیچیده، رنجی واقعی را به وجود می‌آورند؛ رنجی که ریشه در نگرانی و اضطراب دارد و به شکل علائم جسمی خود را نشان می‌دهد. در این مطلب از دیجی‌کالا مگ به بررسی این اختلال، علائم، علل، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمانی آن می‌پردازیم تا با آگاهی بیشتر، گامی به سوی سلامتی و آرامش برداریم.
اختلالات روانتنی چیست؟
علائم اختلالات روانتنی چیست؟
علت بروز اختلالات روانتنی چیست؟
چه کسانی به اختلالات روانتنی مبتلا میشوند؟
راه‌های تشخیص اختلالات روانتنی
راه‌های درمان اختلالات روانتنی
عوارض اختلالات روانتنی
زندگی با اختلالات روانتنی
اختلالات روانتنی چیست؟
افراد مبتلا به اختلالات روانتنی (Somatic Symptom Disorder)، درگیر احساسات و علائم جسمی مثل درد، تنگی نفس یا ضعف میشوند. این اختلال قبلا با نام‌های اختلال جسمانی شکل (Somatoform Disorder) یا اختلال جسمانی سازی (Somatization Disorder) شناخته می‌شد. ویژگی اصلی این اختلال باور به وجود یک بیماری و نقص سلامتی است، حتی اگر هیچ بیماری تشخیص داده نشده باشد و پزشک مطمئن باشد که علائم بیمار هیچ ارتباطی با وجود مشکلی در جسم فرد ندارد. این موضوع، مخصوصا وقتی پزشک و اطرافیان شما باور نکنند که علائمتان واقعی است، میتواند منجر به استرس عاطفی شدید شود.
علائم اختلالات روانتنی چیست؟
علامت اصلی این اختلال، باور به وجود یک بیماری است که ممکن است واقعا وجود نداشته باشد. این بیماری‌های فرضی میتوانند از خفیف تا شدید و از عمومی تا بسیار خاص متغیر باشند. سایر ویژگی‌های این اختلال عبارتند از:
- علائمی که به هیچ بیماری شناخته‌شده‌ای مربوط نیستند.
- علائمی که به یک بیماری شناخته‌شده مربوط هستند، اما بسیار شدیدتر از حد معمول بروز میکنند.
- اضطراب مداوم یا شدید در مورد یک بیماری احتمالی.
- تصور اینکه احساسات جسمی طبیعی، نشانه‌ی بیماری هستند.
- نگرانی در مورد شدت علائم خفیف مثل آبریزش بینی.
- باور به اینکه پزشک معاینه یا درمان مناسبی ارائه نداده است.
- نگرانی از اینکه فعالیت بدنی به بدن آسیب می‌رساند.
- معاینه‌ی مکرر بدن برای پیدا کردن هرگونه نشانه‌ی فیزیکی بیماری.
- عدم پاسخ به درمان پزشکی یا حساسیت بسیار زیاد به عوارض جانبی داروها.
- تجربه‌ی ناتوانی شدیدتر از آنچه معمولا با یک بیماری خاص همراه است.
افراد مبتلا به این اختلال واقعا معتقدند که بیمار هستند، بنابراین تشخیص این اختلال از یک بیماری واقعی که نیاز به درمان دارد، میتواند دشوار باشد. با این حال اختلالات روانتنی معمولا باعث نگرانی وسواس‌گونه در مورد علائمی میشود و اغلب در زندگی روزمره اختلال ایجاد میکنند.
علت بروز اختلالات روانتنی چیست؟
محققان از علت دقیق بروز اختلالات روانتنی مطمئن نیستند. با این حال به نظر می‌رسد پدیدار شدن آن با موارد زیر مرتبط باشد:
- ویژگی‌های ژنتیکی مثل حساسیت به درد.
- داشتن عاطفه منفی (Negative Affectivity) که یک ویژگی شخصیتی شامل احساسات منفی و تصویر ضعیف از خود است.
- مشکل در مقابله با استرس.
- کاهش آگاهی عاطفی، که میتواند باعث شود فرد بیشتر بر مسائل جسمی تمرکز کند تا مسائل عاطفی.
- رفتارهای آموخته‌شده مثل جلب توجه از طریق بیماری یا افزایش بی‌حرکتی ناشی از رفتارهای درد.
هر یک از این ویژگی‌ها، یا ترکیبی از آنها، میتواند در بروز اختلالات روانتنی نقش داشته باشد.
چه کسانی به اختلالات روانتنی مبتلا میشوند؟
محققان در طول سال‌های زیاد بعضی از عوامل خطر احتمالی در بروز این اختلال را شناسایی کرده‌اند که ممکن است خطر ابتلا به آن را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
- داشتن اضطراب یا افسردگی.
- تشخیص یا بهبودی از یک بیماری پزشکی.
- داشتن خطر بالای ابتلا به یک بیماری پزشکی جدی، مثلا بیماری به دلیل سابقه‌ی خانوادگی.
- تجربیات آسیبزای قبلی.
پس می‌توان گفت افرادی که یک یا چند مورد از این شرایط را دارند، ممکن است بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این اختلال قرار داشته باشند.
راه‌های تشخیص اختلالات روانتنی
قبل از تشخیص این اختلال، پزشک انجام یک معاینه‌ی فیزیکی کامل را برای بررسی علائم بیماری جسمی شروع میکند. اگر او هیچ مدرکی مبنی بر بیماری پیدا نکند، شما را به یک متخصص سلامت روان ارجاع می‌دهد. متخصص سلامت روان با پرسیدن سوالاتی مثل موراد زیر، کار تشخیص و درمان شروع میکند:
- علائم و مدت زمانی که آنها را داشته‌اید.
- سابقه‌ی خانوادگی
- منابع استرس
- سابقه‌ی سوءمصرف مواد (در صورت وجود)
همچنین ممکن است از شما خواسته شود که پرسشنامه‌ای در مورد علائم و سبک زندگی خود پر کنید. متخصص سلامت روان بیشتر بر نحوه‌ی تفکر شما در مورد علائمتان تمرکز میکند تا خود علائم.
در انتها اگر یکی از شرایط زیر را داشته باشید، به عنوان فردی مبتلا به این اختلال تشخیص داده می‌شوید:
- یک یا چند علامت جسمی را تجربه می‌کنید که باعث ناراحتی یا تداخل در فعالیت‌های روزمره‌تان میشود.
- افکار بیش از حد یا بی‌پایان در مورد شدت علائم خود دارید که باعث میشود زمان و انرژی زیادی را صرف ارزیابی سلامت خود کنید.
- به مدت شش ماه یا بیشتر علائم را تجربه می‌کنید، حتی اگر این علائم با گذشت زمان تغییر کنند.
راه‌های درمان اختلالات روانتنی
درمان این اختلال معمولا شامل رواندرمانی، دارو درمانی یا ترکیبی از هر دو است تا کیفیت زندگی شما بهبود پیدا کرده و اضطراب ناشی از سلامت جسمی‌تان کم شود.
رواندرمانی
رواندرمانی، که به آن گفتاردرمانی هم گفته میشود، اولین گام خوب در درمان این اختلال است. درمان شناختی رفتاری (CBT) (Cognitive Behavioral Therapy) یک شکل مفید از رواندرمانی در ارتباط با این اختلال محسوب میشود. این درمان شامل کار با یک درمانگر برای شناسایی افکار و الگوهای منفی یا غیرمنطقی است.
بعد از شناسایی این افکار، درمانگر با شما کار میکند تا راه‌هایی برای غلبه بر آنها و پاسخ موثرتر به موقعیت‌های استرس‌زا پیدا کنید. همچنین راه‌های مختلفی برای مدیریت اضطراب در مورد سلامتی خود و هر گونه اختلال سلامت روان دیگر، مثل افسردگی، را هم در این فرآیند یاد می‌گیرید.
دارو درمانی
داروهای ضد افسردگی میتوانند به درمان این اختلال و کاهش اضطراب کمک کنند. این داروها معمولا در صورت ترکیب با نوعی رواندرمانی، بهترین نتیجه را دارند. ممکن است پزشک دارو را به طور موقتی برای شما تجویز کند و به مرور زمان با یادگیری ابزارهای جدید مقابله در درمان می‌توانید به تدریج دوز دارو را کاهش دهید.
آگاهی از این موضوع مهم است که بدانید بسیاری از داروهای ضدافسردگی در شروع مصرف، عوارض جانبی ایجاد میکنند. اگر با این اختلال درگیر هستید، مطمئن شوید که پزشک تمام عوارض جانبی احتمالی را با شما مرور میکند تا مصرف دارو باعث ایجاد اضطراب بیشتر نشوند. به خاطر داشته باشید که ممکن است قبل از پیدا کردن داروی مؤثر، مجبور شوید چند دارو را امتحان کنید.
عوارض اختلالات روانتنی
در صورت عدم درمان، این اختلال میتواند منجر به ایجاد عوارض مختلفی برای سلامت عمومی و زندگی شما شود. نگرانی مداوم در مورد سلامتی میتواند انجام فعالیت‌های روزانه را بسیار دشوار کند. افراد مبتلا به این اختلال اغلب در حفظ روابط نزدیک مشکل دارند. مثلا دوستان نزدیک و اعضای خانواده ممکن است تصور کنند که شما به دلایل بدخواهانه دروغ می‌گویید. مراجعات مکرر به پزشک در مورد علائم هم میتواند منجر به تحمیل هزینه‌های بالای پزشکی و ایجاد مشکل در حفظ برنامه‌ی کاری منظم شود. همه‌ی این عوارض میتوانند علاوه بر علائم دیگر، استرس و اضطراب بیشتری ایجاد کنند.
زندگی با اختلالات روانتنی
درگیری با این اختلال میتواند بسیار طاقت‌فرسا باشد، اما با مراجعه به درمانگر با تجربه و در بعضی موارد مصرف دوز مناسب دارو، می‌توانید کیفیت زندگی خود را بهبود بخشید. علائم شما ممکن است هرگز به طور کامل از بین نروند، اما می‌توانید یاد بگیرید که چگونه به طور موثر آنها را مدیریت کنید تا زندگی روزمره‌تان را مختل نکنند.
کلام آخر
اختلالات روانتنی تجربه‌ای چالش‌برانگیز است که میتواند ابعاد مختلف زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. اما خبر خوب این است که این اختلال قابل درمان است. با مراجعه‌ی به موقع به متخصص سلامت روان، دریافت درمان مناسب و حمایت اطرافیان، می‌توان بر این چالش غلبه کرد و به سوی زندگی سالم‌تر و آرام‌تری گام برداشت. به یاد داشته باشید که در این مسیر تنها نیستید و کمک همیشه در دسترس شماست.
منبع: healthline
