انزوای اجتماعی یا تنهایی؛ کدام یک مخرب‌تر است؟
در دهه‌های اخیر، پرداختن به مقوله‌ی تنهایی اهمیت تازه‌ای پیدا کرده است. مطالعه‌های علمی صورت گرفته در این حیطه نشان داده‌اند که تنهایی با بروز اختلال‌های گوناگون در سلامت جسمی و روحی و روانی نوجوانان و بزرگسالان ارتباط مستقیم دارد. در سال‌های اخیر، با پدیدار شدن همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ و ضرورت پیدا کردن فاصله‌گذاری اجتماعی، تنهایی تبدیل به معضلی همه‌گیر شده است. اما تنهایی ابعاد گوناگونی دارد که هر کدام به دلیل خاصی پدید می‌آیند. آنچه معمولا مورد بی‌توجهی عموم قرار می‌گیرد، پدیده‌ای است که شباهت بسیار زیادی به تنهایی دارد، اما ویژگی‌های خاص خودش را داراد. این پدیده را «انزوای اجتماعی» می‌نامند.
در این مقاله از دیجی‌کالا مگ، به بررسی پدیده‌ی انزوای اجتماعی می‌پردازیم و دلایلی ارائه می‌کنیم که ثابت می‌کنند انزوای اجتماعی به مراتب مخرب‌تر از تنهایی است. در آخر، ۳ راهکار برای کمرنگ کردن احساس انزوای اجتماعی معرفی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
انزوای اجتماعی چیست؟
اخیرا محققان توجه خود را معطوف پدیده‌ی کمتر مطالعه‌شده‌ی انزوای اجتماعی کرده‌اند. این پدیده، یکی از زیرشاخه‌های فرعی تنهایی است که ویژگی‌های مجزا و منحصربه‌فردی دارد. به طور کلی، تنهایی نشان‌‌دهنده‌ی وجود داشتن تفاوتی فاحش میان دو چیز است: میزان ارتباطی که شخص ترجیح می‌دهد با دیگران داشته باشد و میزان ارتباطی که قادر است در واقعیت با دیگران برقرار کند. بنابراین، تنهایی احساسی ضمنی و درونی است که میزان آن می‌تواند از شخصی به شخص دیگر متفاوت باشد.
در سوی دیگر، انزوای اجتماعی قرار دارد که به حالتی عینی از داشتن حداقل ارتباط اجتماعی با دیگران اشاره می‌کند. بنابراین، اندازه‌گیری میزان انزوای اجتماعی با توجه به شاخص‌های مختلفی از قبیل وضعیت تجرد یا تأهل، میزان مذهبی بودن، میزان شرکت داشتن در فعالیت‌های گروهی و اجتماعی و میزان ارتباط با اعضای خانواده و دوستان امکان‌پذیر است.
انزوای اجتماعی چه تفاوتی با تنهایی دارد؟
تمایز دادن تاثیرات انزوای اجتماعی از تأثیرات تنهایی کار دشواری است، اما به تشخیص دادن ریشه‌ی مشکل و بهتر درمان کردن آن کمک شایانی می‌کند. محققان علاقه‌ی وافری به بررسی تاثیرات این پدیده‌ها دارند؛ چراکه با استفاده از یافته‌های علمی این نوع مطالعات می‌توانند آسیب‌های وارده توسط انزوای اجتماعی و تنهایی به سلامتی جسم و روح و روان را بهتر شناسایی کنند.
دیدگاه غالب علم روان‌شناسی این است که افکار ضمنی از تجربیات عینی پررنگ‌تر هستند و تأثیرات به مراتب شدیدتری بر سلامتی می‌گذارند. اما تحقیقات علمی جدیدتر نشان داده‌اند که آسیب‌های ناشی از انزوای اجتماعی می‌توانند جدی‌تر از تاثیرات منفی تنهایی باشند.
باید در نظر داشت که نمی‌توان تاثیرات این دو پدیده بر سلامتی را کاملا از یکدیگر تفکیک کرد، اما مطالعات صورت گرفته در حیطه‌ی تراما نشان داده‌اند که انزوا، آسیب‌های ناشی از تراما را تشدید می‌کند. این در حالی است که مدیریت تراما برای شخصی که فقط از احساس تنهایی رنج می‌برد به میزان قابل‌توجهی راحت‌تر است.
این موضوع در خصوص میزان رضایت از زندگی هم صدق می‌کند. افرادی که درگیر این انزوا هستند، رضایت کمتری از زندگی دارند، اما افرادی که صرفا از تنهایی رنج می‌برند، شانس بیشتری برای برقراری ارتباطات موثر با دیگران و افزایش میزان رضایت از زندگی دارند. دلیل این تفاوت، تغییرپذیری بیشتر افکار و عقاید شخصی نسبت به شرایط عینی زندگی اجتماعی است.
یکی از مهم‌ترین مطالعات انجام شده در خصوص تفاوت موجود میان تاثیرات انزوای اجتماعی و تنهایی توسط اَندرو اِستِپتو (Andrew Steptoe)، یک روان‌شناس بالینی، و همکارانش در سال ۲۰۱۳ صورت گرفت. این گروه از روان‌شناسان، با حضور ۶۵۰۰ شرکت‌کننده‌ی ۵۲ ساله و بزرگ‌تر، تاثیرات انزوا و تنهایی را بر میزان طول عمر مورد بررسی قرار دادند. نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که انزوای اجتماعی و تنهایی، هر دو تاثیرات مستقیم و غیرمستقیمی بر کاهش میزان طول عمر دارند، اما تأثیرات انزوای اجتماعی به مراتب شدیدتر هستند.
یکی از تحقیقاتی که در سال ۲۰۲۲ با حضور بیش از ۴۰۰ هزار شرکت‌کننده در بریتانیا صورت گرفت، نشان داد که انزوای اجتماعی نقش بسیار پررنگی در افزایش ریسک ابتلا به زوال عقل در میان‌سالی و کهن‌سالی ایفا می‌کند. به علاوه، انزوای اجتماعی می‌تواند عاملی مؤثر برای ابتلا به انواع بیماری‌های مزمن، افسردگی، اضطراب اجتماعی، آلزایمر و بیماری‌های قلبی و عروقی محسوب شود.
این مطالعه همچنین نشان داد که مغز افرادی که از انزوای اجتماعی رنج می‌برند، دارای حجم پایین‌تری از سلول‌های خاکستری است. در نتیجه، این افراد معمولا حافظه‌ی ضعیفی دارند و در فراگیری مهارت‌های مختلف به مشکلات جدی برمی‌خورند. این در حالی است که بدترین تاثیری که تنهایی می‌تواند بر کیفیت زندگی بگذارد، ابتلا به افسردگی است.
به طور کلی، حضور داشتن در کنار دیگران و داشتن تماس مستمر با دوستان و نزدیکان، کمک بسیاری به بهبود سلامت روح و روان می‌کند. بنابراین، منطقی است که در غیاب این عامل موثر، کیفیت زندگی به شدت تهدید شود. لازم به ذکر است که علم هنوز موفق نشده چگونگی تأثیرگذاری انزوای اجتماعی بر سلامت جسم و روح را به طور دقیق توضیح دهد، اما مطالعاتی که تا به حال انجام شده نشان داده‌اند که آسیب‌های وارده پس از ایجاد استرس شدید و تضعیف سیستم ایمنی بدن بروز پیدا می‌کنند.
آیا شما هم از انزوای اجتماعی رنج می‌برید؟
انزوای اجتماعی معمولا در اثر بروز تغییرات بزرگ در زندگی، همچون از دست دادن یک شخص عزیز پدید می‌آید. مشکلات جسمی، همچون بیماری‌هایی که به درمان جدی و مستمر نیاز دارند هم عوامل تاثیرگذاری برای بروز این پدیده محسوب می‌شوند. بسیاری از افرادی که به اختلال‌های جسمی و ذهنی مبتلا هستند، انزوای اجتماعی را به حضور یافتن در جامعه و تحمل کردن نگاه‌های قضاوت‌آمیز دیگران ترجیح می‌دهند. اگر چندین مورد از شرایط زیر در رابطه با شما صدق می‌کند، احتمالا در معرض تجربه کردن این نوع انزوا هستید.
- تنها زندگی می‌کنید و میل چندانی به دعوت کردن دیگران به خانه‌ی خود ندارید.
- فقط در مواقع ضروری خانه را ترک می‌کنید.
- اخیرا تغییر عظیمی در زندگی تجربه کرده‌اید (برای مثال، مرگ یکی از والدین، فرزندان یا همسر، بازنشستگی، جدایی).
- درگیر مشکلات مالی هستید.
- مسئولیت مراقبت کردن از شخص دیگری را بر عهده دارید.
- مبتلا به اختلالات رفتاری-شناختی، همچون افسردگی هستید.
- دایره‌ی اجتماعی وسیعی برای درخواست کمک کردن ندارید.
- در منطقه‌ای دور افتاده، کم‌امکانات یا ناامن زندگی می‌کنید.
- به زبان محلی که در آن زندگی می‌کنید مسلط نیستید.
- در محل زندگی‌تان مدام با تبعیض‌های نژادی، ملیتی، جنسیتی یا هویتی مواجه می‌شوید.
- سرگرمی خاصی ندارید و مدام احساس می‌کنید که زندگی‌تان هدف مشخصی را دنبال نمی‌کند.
- از مشکلات مرتبط با شنوایی رنج می‌برید و نمی‌توانید با اطرافیانتان ارتباط موثر برقرار کنید.
۳ راهکار برای کمرنگ کردن انزوای اجتماعی
اگر از انزوای اجتماعی رنج می‌برید، فراموش نکنید که بهبود یافتن ممکن است و لازم نیست تا آخر عمر بار این احساس مخرب را به دوش بکشید. در وهله‌ی اول، سعی کنید شیوه‌های خودمراقبتی را پیش بگیرید و زمان مناسبی را به رسیدگی به سلامت جسم و ذهن اختصاص دهید. مثلث سلامتی، یعنی ورزش کردن، داشتن تغذیه‌ی سالم و خواب کافی (بین ۷ تا ۹ ساعت)، را هم جدی بگیرید. در ادامه ۳ راهکار برای کمرنگ کردن انزوای اجتماعی آورده شده است.
۱. فعالیتی باب میلتان پیدا کنید و به آن بپردازید
پرداختن به فعالیت‌هایی که به شما احساس آرامش و موفق بودن می‌دهند، یکی از بهترین راهکارها برای مبارزه با احساس بیهودگی و کمرنگ کردن انزوای اجتماعی است. معمولا برای فراگیری مهارت‌های جدید، باید در کلاس‌های آموزشی حاضر شوید و در کنار دیگران، به کار تیمی بپردازید. این فرصتی مناسب برای ملاقات کردن با افراد جدیدی است که علایقی مشابه به شما دارند.
۲. زمانی را به وقت گذراندن با نزدیکانتان اختصاص دهید
حفظ ارتباط با نزدیکان از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی خوب است، اما اگر می‌توانید، مدت زمانی را به ملاقات حضوری با کسانی که به شما احساس خوبی می‌دهند اختصاص دهید. به خاطر داشته باشید که هر شخصی به صرف داشتن ارتباطی نزدیک با شما ارزش معاشرت کردن ندارد. برخی از افراد رفتارهای سمی بسیاری از خود نشان می‌دهند و می‌توانند احساس انزوای اجتماعی شما را تشدید کنند. بنابراین، فقط با کسانی وقت بگذرانید که به آن‌ها اعتماد دارید و مطمئنید که احساسات شما را قضاوت نمی‌کنند.
۳. با همسایگانتان معاشرت کنید
معاشرت با همسایگان یکی از هزاران فعالیتی است که انجام دادنش طی دهه‌های اخیر منسوخ شده است. امروزه، بسیاری ترجیح می‌دهند که در چهاردیواری خودشان وقت بگذرانند و هیچ کاری به همسایگان نداشته باشند. البته این تمایل تا حدودی قابل توجیه است، چراکه صمیمیت با افراد غریبه گاهی می‌تواند به سرک کشیدن آن‌ها در امور خصوصی منجر شود. با این حال، داشتن ارتباطی عادی، حتی در حد سلام و احوال‌پرسی، با همسایگان، می‌تواند با القای احساس تعلق داشتن، از شدت انزوای اجتماعی بکاهد.
حرف آخر
نادیده گرفتن پدیده‌ی انزوای اجتماعی و «تنهایی» تلقی کردن آن، شاید تحمل آن را ساده‌تر کند، اما هیچ کمکی به بهبودش نمی‌کند. انزوای اجتماعی احساسی عینی و حقیقی است که در اثر کمبود ارتباط موثر با دیگران پدید می‌آید. تمایز قائل شدن میان انزوای اجتماعی و تنهایی، نخستین قدم در راستای بهبود است. در وهله‌های بعد، برقراری ارتباط با نزدیکان قابل اعتماد، پرداختن به فعالیت‌های جانبی و سرگرم‌کننده و بهبود هویت اجتماعی به کمرنگ‌تر شدن احساس انزوای اجتماعی کمک می‌کنند.
منابع: Psychologytoday, NIA
