بیماری زونا چیست؛ علائم، عوارض، روش‌های درمان و پیشگیری
بیماری زونا، شینگلز (Shingles) یا هرپس زوستر (Herpes Zoster)، یک نوع عفونت ویروسی است که باعث ایجاد بثورات دردناک یا تاول‌های کوچک در ناحیه‌ای از پوست می‌شود. این علائم می‌توانند در هر جایی از بدن ظاهر شوند، اما معمولا فقط در یک طرف صورت یا بدن دیده می‌شوند. در مقاله‌‌ی امروز دیجی‌کالا مگ درباره‌ی علائم، عوارض و درمان بیماری زونا صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
بیماری زونا چیست؟
علائم زونا در زنان و مردان
زمان مراجعه به پزشک
دلایل ابتلا به بیماری زونا
عوارض بیماری زونا
تشخیص بیماری زونا
درمان بیماری زونا
راه‌های پیشگیری از بیماری زونا
بیماری زونا چیست؟
زونا یک بیماری عفونی است که توسط ویروس واریسلا زوستر (Varicella zoster) ایجاد می‌شود، یعنی همان ویروسی که در بروز آبله مرغان نقش دارد. بعد از ابتلا به آبله مرغان، ویروس تا آخر عمر به صورت نهفته در بدن شما باقی می‌ماند و میتواند سال‌ها بعد دوباره به‌صورت زونا فعال شود.
بیماری شینگلز خطرناک نیست، اما ممکن است بسیار دردناک باشد. در حالی که واکسن‌ها خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهند، درمان به‌موقع میتواند دوره‌ی بهبودی را کوتاه‌تر کرده و از بروز عوارض جانبی جلوگیری کند. پست هرپتیک نورالژیا (Postherpetic neuralgia)، شایع‌ترین عارضه‌ی شینگلز است (دردی که پس از بهبود تاولها برای مدت طولانی ادامه می‌یابد).
- آبله‌مرغان؛ علل، علائم، رژیم غذایی و روش‌های خانگی برای درمان
- آبله میمون چیست و آیا باید نگران شیوع آن باشیم؟
علائم زونا در زنان و مردان
بیماری زونا معمولا یک طرف بدن (غالبا کمر، قفسه‌ی سینه، شکم یا پشت) را درگیر می‌کند. به‌علاوه، علائم آن میتواند در صورت، چشم، دهان و گوش هم ظاهر شود یا روی بعضی از اندام‌های داخلی تأثیر بگذارد.
درد معمولا اولین علامت بیماری شینگلز است. تعدادی از بیماران بدون اینکه بثوراتی داشته باشند، درد زونا را تجربه می‌کنند. سایر افراد ممکن است علاوه بر درد و بثورات پوستی، علائم دیگری مثل تب، لرز یا سردرد هم داشته باشند. بسته به محل درد، گاهی اوقات ممکن است این علامت با مشکلات قلبی، ریوی یا کلیوی اشتباه گرفته شود.
شایع‌ترین علائم شینگلز شامل موارد زیر است:
- درد، سوزش یا گزگز
- حساسیت به لمس
- بثورات قرمز رنگی که چند روز پس از درد شروع می‌شوند
- تاول‌های پر از مایع که پاره شده و به‌صورت دلمه درمی‌آیند
- خارش
بعضی از افراد هم علائم زیر را تجربه می‌کنند:
- تب
- سردرد
- حساسیت به نور
- خستگی
علائم بسته به جایی که در بدن ظاهر می‌شوند می‌توانند ماهیت متفاوتی داشته باشند. برای مثال، اگر ویروس روی عصب چشم تأثیر بگذارد، به زونای چشمی مبتلا می‌شوید. این وضعیت میتواند به درد، قرمزی و تورم در داخل و اطراف چشم منجر شود و قدرت بینایی شما را به‌طور موقت یا دائم کاهش دهد.
زمان مراجعه به پزشک
درمان به‌موقع شینگلز میتواند مدت زمان بیماری و شدت عفونت را کاهش دهد. اگر به بیماری زونا مشکوک هستید، به خصوص در شرایط زیر، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- علائم بیماری (مثل درد و بثورات) در نزدیکی چشم ظاهر شده‌اند. در صورت درمان نشدن، عفونت ممکن است به آسیب دائمی چشم منجر شود.
- سن شما ۵۰ سال یا بیشتر است. بیماری زونا در سالمندان با عوارض بیشتری همراه است.
- شما یا یکی از اعضای خانواده‌ا‌تان سیستم ایمنی ضعیفی دارید. ابتلا به سرطان یا سایر بیماری‌های مزمن و مصرف بعضی از داروها ممکن است باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی شود.
- بثورات به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کرده‌اند یا علائم دیگری هم دارید (مثل تب بالا).
دلایل ابتلا به بیماری زونا
زونا توسط ویروسی ایجاد می‌شود که در بروز آبله مرغان هم نقش دارد، یعنی ویروس واریسلا زوستر. هر کسی که آبله مرغان داشته باشد ممکن است در آینده به زونا مبتلا شود. پس از درمان آبله مرغان، ویروس وارد سیستم عصبی شما می‌شود و غیرفعال می‌ماند. اما گاهی اوقات دوباره فعال می‌شود و در امتداد مسیرهای عصبی به سمت پوست حرکت می‌کند و باعث زونا می‌شود.
اینکه چه چیزی باعث فعال شدن ویروس می‌شود به‌طور دقیق مشخص نیست. اما ممکن است این اتفاق به‌دلیل افزایش سن و درنتیجه، تضعیف سیستم ایمنی رخ دهد. بیماری زونا در سالمندان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند شایع‌تر است.
عوامل خطر
هر کسی که سابقه‌ی آبله مرغان دارد ممکن است به زونا مبتلا شود. با این حال، بعضی از افراد بیشتر از دیگران در معرض خطر این بیماری هستند. محرک‌ها و عوامل خطر احتمالی عبارتند از:
- افزایش سن
- ابتلا به بیماری‌هایی که باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شوند، مثل سرطان و ایدز
- پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی که مقاومت بدن را در برابر بیماری‌ها کاهش می‌دهند
- بعضی از داروها، برای مثال داروهایی که از پس زدن بافت پیوندی جلوگیری می‌کنند و استفاده‌ی طولانی‌مدت از استروئیدها (مانند پردنیزون)
- استرس یا تروما
عوارض بیماری زونا
در موار نادر، ممکن است بیماری شینگلز با عارضه همراه باشد. این مشکل به‌ویژه در افرادی دیده می‌شود که سیستم ایمنی ضعیفی دارند. عوارض احتمالی عبارتند از:
- پست هرپتیک نورالژیا (درد زونا تا مدت‌ها پس از برطرف شدن تاولها ادامه می‌یابد)
- التهاب مغز یا نخاع و افزایش خطر سکته‌ی مغزی و مننژیت
- از دست دادن بینایی
- مشکلات مرتبط با تعادل و شنوایی
- ضعف
- آسیب‌دیدگی عروق خونی که میتواند به سکته‌ی مغزی منجر شود
- پنومونی (ذات‌الریه)
- عفونت‌های پوستی
- آشنایی با بیماری مننژیت؛ اژدهای هفت سر بیماری‌های عفونی
تشخیص بیماری زونا
پزشک معمولا بیماری شینگلز را از طریق معاینه‌ی بدنی و با ارزیابی ظاهر بثورات و تاول‌های روی بدن تشخیص میدهد. با این حال، در بعضی موارد، از مایع داخل تاولها نمونه‌برداری می‌کند و آن را برای بررسی وجود ویروس به آزمایشگاه می‌فرستد. همچنین ممکن است یک آزمایش خون برای پیدا کردن آنتی‌بادی‌ها انجام دهد تا مشخص شود که آیا تا به حال در معرض ویروس قرار گرفته‌اید یا خیر.
درمان بیماری زونا
استفاده‌ی به‌موقع و صحیح از داروهای ضدویروس تجویز شده توسط پزشک به درمان قطعی بیماری زونا کمک می‌کند و خطر عوارض را کاهش میدهد. این داروها عبارتند از: آسیکلوویر، فامسیکلوویر و والاسیکلوویر.
زونا میتواند باعث درد شدید شود، بنابراین ممکن است پزشک موارد زیر را هم تجویز کند:
- پچ موضعی کپسایسین
- داروهای ضدتشنج، مانند گاباپنتین
- داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای، مانند آمی‌تریپتیلین
- عوامل بی‌حس‌کننده، مانند لیدوکائین که به‌شکل کرم، ژل، اسپری یا پچ پوستی در دسترس است
- داروهای تزریقی، شامل کورتیکواستروئیدها و بی‌حس‌کننده‌ها
با داروساز یا پزشک خود درباره‌ی مزایا و عوارض جانبی داروهایی که برای شما تجویز می‌شوند، صحبت کنید.
زونا معمولا بین ۲ تا ۶ هفته طول می‌کشد. اکثر مردم فقط یک بار به این بیماری مبتلا می‌شوند، اما این احتمال وجود دارد که ۲ یا چند بار به آن دچار شوید.
کدام راهکارهای خانگی مؤثر هستند؟
علاوه بر داروها، راه‌های دیگری هم برای درمان سریع زونا وجود دارد، از جمله:
- کاهش استرس با انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش، مانند تماشای تلویزیون، خواندن کتاب، معاشرت با دیگران، گوش دادن به موسیقی یا مشغول شدن با انواع سرگرمی
- داشتن وعده‌های غذایی منظم و مغذی
- انجام تمرینات ورزشی سبک
- پوشیدن لباس‌های گشاد برای راحتی بیشتر
- استفاده از لوسیون کالامین
- استفاده از کمپرس خنک و مرطوب روی تاولها برای تسکین خارش و درد
- حمام کردن در آب ولرم و بلغور جو دوسر
برای درمان زونا چه بخوریم؟
غذاهای غنی از مواد مغذی، به‌ویژه غذاهای حاوی روی (زینک) و ویتامین‌های C ،E ،A و B12 می‌توانند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کنند. این ویتامین‌ها و مواد معدنی در غذاهای زیر وجود دارند:
- روی: گوشت قرمز، تخم‌مرغ و نخود
- ویتامین A: زرده‌ی تخم‌مرغ، جگر گاو، ماهی سالمون، سیب‌زمینی شیرین و هویج
- ویتامین E: تخمه‌ی آفتابگردان، بادام، آووکادو و ماهی سالمون
- ویتامین C: جعفری، کلم کیل، لیموترش و کیوی
- ویتامین B12: گوشت گاو، ساردین، غلات صبحانه‌ی غنی‌شده و شیرهای غنی‌شده
جایگزین کردن کربوهیدرات‌های ساده با کربوهیدرات‌های پیچیده (مثل نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر و کینوا) به کاهش التهاب کمک می‌کند و وضعیت سلامتی شما را بهبود می‌بخشد. کربوهیدرات‌های پیچیده حاوی فیبر بیشتری هستند و ارزش غذایی بالاتری دارند.
علاوه بر این، در طب سنتی، استفاده از خاکشیر برای زونا توصیه می‌شود. اعتقاد بر این است که خاکشیر میتواند خارش پوست را برطرف کند و حرارت درونی بدن را کاهش دهد.
غذاها و نوشیدنی‌هایی که باید از مصرف آن‌ها خودداری کنید
خوراکی‌های زیر برای بیماری زونا مضر هستند:
- غذاهای پرکربوهیدرات: زیاده‌روی در مصرف شیرینی‌جات، آبنبات، کیک، نوشیدنی‌های شیرین، بستنی، نان سفید و برنج سفید میتواند قند خون را به‌سرعت بالا ببرد. افزایش سریع قند خون باعث آزاد شدن مولکول‌های التهابی و رادیکال‌های آزاد می‌شود که این موضوع روی بدن تأثیر منفی دارد.
- غذاهای بسیار فرآوری‌شده: چیپس و سایر تنقلات پرچرب، نوشابه‌های گازدار یا انرژی‌زا، انواع کیک و شیرینی و غذاهای سرخ شده اغلب سرشار از نمک، قند و اسیدهای چرب امگا ۶ هستند که همگی ممکن است باعث التهاب و تضعیف سیستم ایمنی شوند.
- نوشیدنی‌های الکلی: الکل این پتانسیل را دارد که تقریبا تمام جنبه‌های سلامتی شما، از جمله سیستم ایمنی بدنتان را مختل کند.
- ۱۳ چیز ساده که سیستم ایمنی شما را ضعیف می‌کنند
راه‌های پیشگیری از بیماری زونا
واکسیناسیون میتواند از شما در برابر آبله مرغان و زونا محافظت کند.
برای کودکان: واکسن آبله مرغان
کارشناسان استفاده از واکسن واریسلا (واکسن آبله مرغان) را در دوران کودکی توصیه می‌کنند. با ۲ دوز واکسن، احتمال ابتلا به آبله مرغان حداقل ۹۰ درصد کاهش می‌یابد. پیشگیری از آبله مرغان از ابتلا به زونا هم جلوگیری می‌کند. کودکان باید اولین دوز واکسن را بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و دوز دوم را بین ۴ تا ۶ سالگی دریافت کنند.
آزمایش‌ها نشان داده‌اند که واکسن بی‌خطر است، با این حال بعضی از کودکان ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
- درد در محل تزریق
- تب و بثورات خفیف
- درد و سفتی موقت مفاصل
برای افراد سالمند: واکسن زونا
یک واکسن متفاوت (واکسن هرپس زوستر) برای افراد بالای ۵۰ سال که سابقه‌ی آبله مرغان دارند و بنابراین حامل ویروس هستند، در دسترس است. به‌علاوه، متخصصان این واکسن را برای کسانی که آبله مرغان یا زونا نداشته‌اند توصیه می‌کنند.
واکسن تضمین نمیکند که هرگز به زونا مبتلا نشوید، اما مدت زمان بیماری و شدت آن و همچنین خطر ابتلا به عارضه‌ی پست هرپتیک نورالژیا را کاهش میدهد.
استفاده از واکسن فقط برای پیشگیری از زونا توصیه می‌شود. بنابراین، برای درمان افرادی که در حال حاضر به این بیماری مبتلا هستند گزینه‌ی مناسبی نیست.
چه کسانی نباید واکسن بزنند؟
افرادی که نباید واکسن زونا را بدون مشورت با پزشک تزریق کنند شامل کسانی هستند که:
- به هر یک از اجزای واکسن زونا حساسیت دارند.
- به‌دلیل بیماری یا مصرف دارو، سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
- پیوند سلول‌های بنیادی انجام داده‌اند.
- باردار هستند یا ممکن است باردار باشند.
کلام پایانی
هر کسی که در گذشته به آبله مرغان مبتلا شده است، ممکن است گرفتار زونا شود. اکثر افراد در عرض ۲ تا ۶ هفته بهبود می‌یابند، اما احتمال دارد بعضی از آن‌ها عوارض شدیدی را تجربه کنند. کسانی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، بیشتر از دیگران در معرض خطر این عوارض هستند.
دریافت واکسن واریسلا در دوران کودکی میتواند از ابتلا به آبله مرغان و بیماری زونا پیشگیری کند. برای کسانی که در دوران کودکی واکسیناسیون انجام نداده‌اند، واکسن زونا موجود است. افراد ۵۰ ساله و بالاتر باید درباره‌ی این واکسن با پزشک صحبت کنند.
منابع: mayoclinic, medicalnewstoday, healthline
