آیا تماشای فیلم ترسناک ما را شجاع‌تر می‌کند؟
وبسایت اینورس در مقاله‌ای به تأثیر سینمای وحشت بر اضطراب در افراد پرداخته است. نویسنده این مقاله با استفاده از تجربه شخصی این نظریه را که تماشای فیلم ترسناک می‌تواند از میزان استرس در افراد بکاهد، با استناد به مطالعات انجام‌شده در این زمینه توضیح می‌دهد. آنچه در ادامه می‌خوانید خوانشی از یک تجربه شخصی و مطالعات علمی در رابطه با کاهش اضطراب با تماشای فیلم ترسناک است.
یک روز در مرکز لندن من دچار حمله عصبی شدم. مرکز لندن جای خوبی برای بالا رفتن تپش قلب و احتمال از حال رفتن بر اثر استرس کار، رابطه و میگرن احتمالی نیست. شلوغ است، پرسر و صدا و پر از آدم است. اما در همین حال متوجه شدم تنها چند قدم با یک سالن سینما فاصله دارم. نفس عمیق کشیدم و سرگیجه‌ام کمی کمتر شد. سریع خودم را به سینما رساندم و بلیت فیلم «برو بیرون» جردن پیل را خریدم. شاید عجیب به نظر بیاید اما من همیشه برای کاهش اضطرابم فیلم ترسناک تماشا میکنم. خودم هیچ‌وقت متوجه نشدم که چرا تماشای فیلم‌های ترسناک این‌قدر در کاهش اضطرابم مؤثر بوده است. تحقیقات در این زمینه پراکنده بوده، اما روانشناسان این نظریه را مطرح کرده‌اند که فیلم‌های ترسناک می‌توانند منبع حواس‌پرتی خوبی از مشکلات دنیای واقعی یا راهی برای انتقال اضطراب به منبع دیگری باشند.
بعضی محققان همچنین بر این باورند که طرفداران سینمای وحشت از فیلم‌های مورد علاقه‌شان مزایای زیادی دریافت می‌کنند و اینکه احساس غرق شدن در یک فیلم ترسناک فقط راهی برای مقابله با استرس نیست، بلکه می‌تواند واقعاً لذتبخش باشد، به‌خصوص اگر همراه با آشنایانتان در یک سینمای شلوغ باشید. حتی یک اصطلاح علمی برای توصیف این پدیده وجود دارد که به آن «ترس تفریحی» می‌گویند. ماتیاس کلاسن در این باره به اینورس گفته است: «ترس تفریحی اصطلاحی است که ما برای توصیف فعالیت‌ها و رفتارهای لذتبخش ناشی از ترس استفاده می‌کنیم.» کلاسن و همکارش مارک مالمدورف اندرسن دانشیار، محقق و مدیر آزمایشگاه ترس تفریحی در دانشگاه آرهوس دانمارک هستند.
ترس تفریحی یا لذت از تماشای یک موقعیت یا فیلم ترسناک
کلاسن می‌گوید به محض اینکه از ترس تفریحی آگاه شدید، آن را همه جا خواهید دید، از فیلم‌های ترسناک و پادکست‌های جنایی واقعی گرفته تا ورزش‌های شدید و حتی بازی کردن با بچه‌ها. اما تماشای فیلم‌های ترسناک فقط سرگرم‌کننده نیست. مطالعات نشان می‌دهد که ترساندن خود می‌تواند به ایجاد انعطاف‌پذیری در ما کمک کند و مار را برای چالش‌های زندگی واقعی آماده کند، البته تا زمانی که این کار را درست انجام دهیم. انسان‌ها در واقع خیلی قبل از اینکه به سن کافی برای خرید بلیت فیلم ترسناک برسند، به دنبال ترس هستند. اگر به یک کودک زیر پنج سال نزدیک باشید، بدون شک از شما خواسته شده است که با او«هیولا بازی» کنید. کارشناسان رشد کودک می‌گویند دلیل این خواسته بچه‌ها است که آن‌ها با شما احساس امنیت می‌کنند و می‌خواهند به نوعی از شما برای گسترش مرزهای خطر خود استفاده کنند. شما از آن‌ها بزرگ‌تر هستید، قطعاً می‌توانید آن‌ها را له کنید، اما آن‌ها از شما می‌خواهند که غرش کنید و دنبالشان کنید و فریبشان دهید تا فکر کنند شما واقعاً یک هیولا هستید، اما فقط برای لحظاتی.
به عبارت دیگر، ترس تفریحی چیزی است که ما انسان‌ها از همان روزهای اولیه برای رشد از آن استفاده می‌کنیم تا مرزیمان را محک بزنیم. برای اینکه بفهمیم واقعاً چه چیزی در جهان ترسناک است و چه چیزهایی را می‌توانیم کنترل کنیم، تا اگر زمانی در یک زمین بازی شلوغ یا سوپرمارکت یک لحظه گم شدیم، کمی کمتر بترسیم. همچون کودکان، همه ما در بزرگسالی سطح متفاوتی از ترس، نوع متفاوتی از ترس را خواهیم داشت. ترس تفریحی شاید همه جا وجود داشته باشد، اما هیچ چیز مثل این نیست که اجازه دهید بعضی فیلم‌ها، در حالی که با صد طرفدار فیلم ترسناک دیگر در سالنی تاریک نشسته‌اید، شما را ترس زهره ترک کنند.
تأثیر اجتماع در مواجهه با یک موقعیت رعب‌آور
به باور کلاسن، عنصر اجتماع هم بسیار مهم است. برای توضیح علت مهم بودن عنصر اجتماع، آزمایشگاه ترس تفریحی به یافته‌های یک مطالعه تازه اشاره می‌کند که هنوز توسط همکاران مورد بررسی قرار نگرفته است. در این آزمایش، پژوهشگران از افراد در گروه‌های کوچک چهار یا پنج نفره خواستند تا در یک خانه خالی از سکنه از مانیتور ضربان قلب استفاده کنند. از آن‌ها پرسیده شد که چقدر از نظر عاطفی به سایرین در گروه احساس نزدیکی می‌کنند و نتایج چیز جالبی را نشان داد. اگر گروه از دوستان نزدیک تشکیل می‌شد، ضربان قلب همگام می‌شد و سطح ترس افزایش می‌یافت.
اندرسن می‌گوید: «با دوستان صمیمی بودن می‌تواند وحشت را شدیدتر کند.» و هر چه پیوند نزدیک‌تر باشد، ترس شدیدتر می‌شود. همین یافته‌ها می‌تواند درباره تماشای یک فیلم ترسناک هم صدق کند. هرچه یک فیلم ترسناک را با افراد بیشتری تماشا کنید، احساس ترس بیشتری خواهید داشت، به خصوص اگر چند نفر از دوستانتان همراهتان باشند. هر کسی رابطه متفاوتی با ترس دارد. اندرسن لذت و شانس بهره‌مندی از ترس را به خوردن فلفل تند تشبیه می‌کند. او می‌گوید: «ممکن است بستگی به این داشته باشد که چقدر در معرض آن قرار گرفته‌اید و چقدر در طول زندگی‌تان نسبت به آن آستانه تحمل پیدا کرده‌اید.» و حتی وقتی کسی می‌گوید که فیلم‌های ترسناک را دوست ندارذ، باز هم ممکن است ترس تفریحی از فیلم‌های هیجان‌انگیز یا پادکست‌های جنایی واقعی را تجربه کند.
انواع مختلف ترس
برای درک بهتر انواع مختلف طرفداران سینمای ترسناک، محققان تیم دانشگاه آرهوس مطالعه‌ای را با شرکت ۲۵۶ طرفدار ژانر وحشت انجام دادند. شرکت‌کنندگان باید به این پرسش پاسخ می‌دادند که آیا فیلم ترسناک را دوست دارند یا نه و بعد از آن‌ها پرسیده شد که تا چه اندازه با چهل جمله دیگر درباره فیلم‌های ترسناک موافق هستند. جمله‌ها این‌ها بودند: «من عاشق آن هجوم آدرنالینی هستم که از تماشای فیلم‌های ترسناک دریافت میکنم.» این به تیم تحقیقاتی کمک کرد سه نوع مختلف از طرفداران فیلم ترسناک را شناسایی کنند؛ معتادان به آدرنالین، وفق‌دهندگان و شجاعان.
اما برای آزمایش این یافته‌ها، مطالعه دوم با ۲۵۸ شرکت‌کننده پس از بیرون آمدن از یک خانه خالی از سکنه انجام شد. از این دسته پرسیده شد که چه احساسی دارند و فکر می‌کنند از این تجربه چه چیزی به دست آورده‌اند. باز هم همان سه نوع طرفدار فیلم ترسناک مشخص شدند. اندرسن در این باره می‌گوید: «معتادان آدرنالین واقعاً از احساس ترس لذت می‌برند. آن‌ها به دنبال فیلم‌های ترسناک و موقعیت‌های ترسناک هستند و با این‌ها حالشان خوب می‌شود.»
در حالی که وفق‌دهندگان از ترس لذت نمی‌برند، اما همچنان به دنبال فیلم‌های ترسناک هستند. آن‌ها مثل معتادان به آدرنالین از تماشای فیلم ترسناک حالشان خوب نمی‌شود. اما با قرار دادن خودشان در این تجربه خودشان را بیشتر می‌شناسند و رشد می‌کنند. دسته سوم شجاعان هستند که از ترس لذت می‌برند، اما مزایای ترس برایشان متفاوت است. اندرسن می‌گوید: «به نظر می‌رسد که آن‌ها وحشت را به سطح وجودی می‌برند. در واقع از فیلم ترسناک برای تأمل درباره زندگی خودشان و جهان استفاده می‌کنند. آن‌ها هم با تماشای فیلم ترسناک تفریح می‌کنند، هم خودشان را بیشتر می‌شناسند.»
یادگیری راه مقابله با ترس
فراتر از درک «نوع ترس» شما، دلیل جهانی لذت بردن از فیلم‌های ترسناک شاید حتی عمیق‌تر باشد. کلاسن معتقد است مثل یک استاد شطرنج که هر روز برای مسابقه تمرین می‌کند، انسان‌ها به دنبال ترس و وحشت هستند. چرا؟ چون باعث می‌شود احساس کنیم برای قصه‌های دنیای واقعی آماده هستیم. او می‌گوید: «استادان شطرنج وقت خود را صرف مطالعه نمونه‌های معروف بازی‌های شطرنج می‌کنند تا از آن به‌عنوان راهی برای ایجاد یک پایگاه داده ذهنی از حرکات مختلف استفاده کنند. فیلم‌های ترسناک هم شاید همین کارکرد را داشته باشند، اما برای بدترین ترس‌های ما.»
در طول همه‌گیری کووید-۱۹، فیلم «شیوع» (Contagion) فیلم هیجان‌انگیز ژئوپلیتیکی استیون سودربرگ درباره یک بیماری تنفسی در هوا، محبوبیت زیادی پیدا کرد. کلاسن می گوید: «فیلم‌های ترسناک فقط یک جور راه فرار نیستند، بلکه می‌توانند الگوهایی از واقعیت باشند. بله، آن‌ها اغلب دارای عناصر غیرواقعی مثل زامبی‌ها یا هیولاها هستند، اما معمولاً با یک عنصر واقع‌گرایی روانشناسانه. ما خود را به جای شخصیت‌هایی قرار می‌دهیم که این بدترین سناریوها را پشت سر می‌گذارند. این می‌تواند تجربه آن‌ها را در ما نهادینه کند و انگار که همان چه را بر آن‌ها گذشته است، ما با تماشایشان تجربه می‌کنیم.»
آزمایشگاه ترس تفریحی همچنین به این نتیجه رسید که افرادی که فیلم‌های ترسناک تماشا می‌کنند شاید در مواجهه با بدترین سناریوهایی زندگی آمادگی بهتری داشته باشند. در مطالعه‌ای که در آوریل ۲۰۲۰ انجام و سال ۲۰۲۱ منتشر شد، محققان از ۳۱۴ شرکت‌کننده مجموعه‌ای از سؤالات را درباره علاقه آن‌ها به فیلم‌های ترسناک پرسیدند. کلاسن می‌گوید: «ما می‌خواستیم ببینیم کسانی که فیلم‌های ترسناک تماشا می‌کنند، انعطاف‌پذیری ذهنی بهتری در برابر استرس‌های همه‌گیری دارند یا خیر. مخصوصاً آن‌ها که فیلم‌های زیادی درباره پایان جهان مثل تهاجمات بیگانگان، بلایا و آخرالزمان تماشا کرده بودند.»
شرکت‌کنندگان پس از تعریف علایق سینمایی، بر اساس مقیاس تاب‌آوری روان‌شناختی و مقیاس آمادگی مورد ارزیابی قرار گرفتند. مجموعه‌ای از سؤالات درباره چگونگی کنار آمدن آن‌ها با همه‌گیری و اینکه چقدر آمادگی مواجهه با آن را داشتند، پرسیدند تا به عنوان معیاری از وضعیت کلی‌شان در رابطه با کووید-۱۹ در نظر گرفته شود. یافته‌ها نشان داد که طرفداران فیلم‌های ترسناک نشانه‌های کمتری از استرس روانی و انعطاف‌پذیری روانی بیشتری را در طول کووید-۱۹ نشان دادند؛ که ثابت می‌کند فیلم‌های ترسناک ممکن است به ما کمک کنند با بروز مشکلات واقعی بهتر کنار بیاییم. این همچنین می‌تواند توضیح دهد که چرا بسیاری از زنان از پادکست‌های جنایی واقعی لذت می‌برند، چرا که اغلب این زنان جوان هستند که قربانی جنایات می‌شوند. با شناختن بیشتر خودشان شاید بتوانند احساس آمادگی بیشتری در برابر بروز خطر پیدا کنند. اما قبل از اینکه بروید و ترسناک‌ترین فیلم ممکن را برای تماشا پیدا کنید، بدانید که مزایای ترس هم حد و مرز خودش را دارد.
من همیشه فکر می‌کردم عجیب است که موقع حالت اضطراب و حمله عصبانی به دنبال ترس و فیلم ترسناک هستم. قاعدتاً یک موقعیت اضطراب‌آور باید به اضطراب ما بیفزاید. اما وقتی بعد از تماشای «برو بیرون» از سینما بیرون آمدم، احساس شدید ترس و وحشت که با تماشای داستان هولناک آن فیلم شدت گرفته بود، جای خود را به هیجان و حتی کمی لذت داد. وقتی تجربه‌ام را برای کلاسن توضیح دادم، او گفت که محققان ترس اغلب از تجربیات ترسناک مثل تماشای فیلم‌های ترسناک به عنوان واکسن یاد می‌کنند. او گفت: «با دیدن فیلم ترسناک انگار چیزهای بد، ترس به یکباره به شما تزریق می‌شود. و این به شما فرصت ایجاد آستانه تحمل در برابر یک موقعیت بد و توانایی مدیریت یک موقعیت بد را به شما می‌دهد.»
اگر کسی آن روز من را در خیابان‌های لندن در آن حال می‌دید که دارم به سمت سالن سینما و تماشای یک فیلم ترسناک می‌روم، شاید پیش خودش فکر می‌کرد که می‌خواهم حال مضطرب و وحشت‌زده‌ام را ادامه دهم، یا به سالن سینما پناه ببرم. اما غوطه‌ور شدن در قصه‌های ترسناک یا «هیولا بازی» با پدر و مادر خود در دوران کودکی یا احساس واقعی ترس شاید انعطاف‌پذیری بیشتری را در ما به وجود بیاورد و به‌مان یاد بدهد که چطور با نشانه‌های گویای استرس، وحشت و ترس در زندگی روزمره‌مان بهتر مواجه شویم و کنار بیاییم.
منبع: inverse
من قبل خواب فیلم ترسناک نگاه میکنم ریلکس میشم لذت میبرم