بشر باید برای خداحافظی طولانی با حلقه‌های زحل آماده شود
به گفته‌ی دانشمندان حلقه‌های زیبای زحل در حال ناپدید شدن هستند اما خوشبختانه این رویداد بسیار آرام در حال رخ دادن است.
در میان همه‌ی سیاره‌های منظومه‌ی شمسی شاید زحل با داشته حلقه‌های شاخص خود، یکی از زیباترین آن‌ها باشد. رشته‌ای از مواد یخی و اندکی سنگ که به‌صورت هاله‌ای ظریف، سیاره را دربر گرفته‌اند. از نزدیک، این حلقه‌ها به رنگ‌های صورتی ملایم، خاکستری و قهوه‌ای می‌درخشند و تصور زحل بدون آن‌ها دشوار است.
اما این حلقه‌های تماشایی، یک ویژگی دائمی زحل نخواهند بود و در حال ناپدید شدن هستند. روند قابل مشاهده‌ی «باران حلقه» (Ring Rain) یعنی زمانی که سیاراتی مانند زحل، حلقه‌های متمایز خود را از دست می‌دهند، اکنون شاید یکی از اصلی‌ترین چیزهایی باشد که درباره‌ی این سیاره و محیط پیرامونی اسرارآمیز آن می‌دانیم.
حلقه‌ها هر سال و به‌تدریج مواد خود را از دست می‌دهند. ریزشهاب‌سنگ‌ها و تشعشعات خورشید، تکه‌های کوچک و غبارآلود ماده‌ی حلقه را مختل و آن‌ها را باردار می‌کند. ذرات که به‌طور ناگهانی تغییر یافته‌اند، با خطوط میدان مغناطیسی زحل هماهنگ می‌شوند، در مسیری مارپیچی به سوی سیاره پیش می‌روند و درنهایت گرانش زحل آن‌ها را به داخل می‌کشاند و تبخیر می‌شوند.
در حالی که حلقه‌های اطراف سیاره‌ی گازی به‌نظر ما روی زمین ثابت می‌رسند، تجزیه‌وتحلیل سال‌های اخیر از تصاویر مأموریت «کاسینی» (Cassiny) ناسا نشان می‌دهد که این حلقه‌ها ممکن است در واقع از نظر کیهانی جوان باشند و بین ۱۰ تا ۱۰۰ میلیون سال پیش ظاهر شده باشند. زمانی که هنوز دایناسورها روی زمین راه می‌رفتند و در مقیاس زمین‌شناسی و کیهانی فقط به اندازه‌ی یک چشم برهم زدن محسوب می‌شود.
طرحی گرافیکی از نمای نزدیک حلقه‌های زحل
Credit: Getty Images
دانشمندان هنوز نمی‌دانند که علت دقیق شکل‌گیری حلقه‌های زحل چیست. هرچند یک نظریه‌ی رایج این است که اگر آن‌ها به همان اندازه که به‌نظر می‌رسند، جوان باشند، احتمالا نتیجه‌ی نزدیک شدن یکی از قمرهای قدیمی‌تر زحل به سیاره بوده‌اند که بر اثر گرانش خرد و به شمار زیادی ترکش کیهانی تقسیم شده است.
احتمال داده می‌شود که ناپدید شدن حلقه‌های زحل تقریبا ۳۰۰ میلیون سال طول بکشد. با این وجود آن‌طور که «جیمز اودوناگو» (James O’Donoghue) سیاره‌شناس آژانس فضایی ژاپن می‌گویند: «این مفهوم که چیزی به‌ظاهر تغییرناپذیر مانند حلقه‌های زحل در مقیاس کیهانی کاملا جدید است، و حتی روزی از بین خواهند رفت، شگفت‌آور است. اما این شانس ماست که به حلقه‌های زحل در دوران اوج آن‌ها نگاه می‌کنیم.»
حلقه‌های زحل قرن‌هاست که ناظران را خیره کرده‌اند، اما تنها از اوایل دهه‌ی ۱۹۸۰ میلادی بود که بشر با کمک فضاپیمای «وویجر» ناسا در طی یک تور بزرگ از سیارات بیرونی منظومه‌ی شمسی، واقعا به آن‌ها نزدیک شد. پیش از این دانشمندان سن حلقه‌ها را ۴.۶ میلیارد سال برآورد می‌کردند اما داده‌های تازه نشان داد که جرم حلقه‌ها کمتر از پیش‌بینی‌های قبلی است و این یعنی نمی‌توانند میلیاردها سال عمر داشته باشند. نتایجی که کاملا گیج‌کننده و عجیب هستند.
دانشمندان و حتی بسیاری از مردم عادی، تصویر زحل را تنها با حلقه‌ها در ذهن دارند و احتمالا اینکه این سیاره روزی حلقه‌های خود را از دست خواهد داد، برای بسیاری ناراحت‌کننده باشد، اما هنوز سرنوشت پس از آن مشخص نیست. شاید پس از آن، باز هم قمر دیگری یا یک دنباله‌دار باعث شکل‌گیری حلقه‌های تازه‌ای اطراف زحل شوند.
فراتر از این، کیهان زیبایی‌های دیگری هم دارد. مشتری، اورانوس و نپتون همه دارای حلقه هستند. اودوناگو گفت: «این حلقه‌ها سنگ‌های ریز و محوی هستند، اما وجود دارند و احتمالا مدت‌ها پیش بسیار عظیم‌تر بودندن. پیش از اینکه سازوکاری مرموز آن‌ها را کوچک کند. اما نیروهای کیهانی هم‌کنون روی افزودن گزینه‌ی تازه‌ای در منظومه‌ی شمسی کار می‌کنند. بین ۲۰ تا ۸۰ میلیون سال آینده، فوبوس، قمر کوچک مریخ، احتمالا از هم جدا خواهد شد. خرده‌های آن در اطراف سیاره‌ی سرخ می‌چرخند و در یک ساختار تازه و زیبا قرار می‌گیرند. احتمالا تصور مریخ با حلقه بسیار هیجان‌انگیز خواهد بود!
عکس کاور: زحل و حلقه‌های آن
Credit: NASA / JPL-Caltech / Space Science Institute
