پارگی دیسک کمر چیست و چه علائم، علل و درمانهای دارد؟
پارگی دیسک کمر که به آن فتق دیسک کمر هم می‌گویند، یکی از مشکلات شایع ستون فقرات است که میتواند به‌شدت کیفیت زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد. این عارضه ممکن است در هر قسمت از ستون فقرات رخ دهد، اما اغلب قسمت پایین کمر را درگیر می‌کند. بسیاری از افراد مبتلا به فتق دیسک هیچ علامتی ندارند. با این حال، سایرین ممکن است درد، ضعف یا بی‌حسی را تجربه کنند.
بعضی از مردم به اشتباه تصور میکنند که پارگی دیسک کمر غیرقابل درمان است یا تنها با جراحی حل میشود، در حالی که روشهای متنوعی برای مدیریت آن وجود دارد. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به این سوال که پارگی دیسک کمر یعنی چه پاسخ می‌دهیم و در مورد علل، علائم و راه درمان آن صحبت می‌کنیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
پارگی دیسک کمر چیست؟
علائم و نشانه‌های پارگی دیسک کمر چیست؟
دلایل پارگی دیسک کمر
پارگی دیسک کمر چه خطرات و عوارضی دارد؟
نحوه‌ی تشخیص پارگی دیسک کمر
آیا پارگی دیسک کمر قابل درمان است؟
راه‌های درمان پارگی دیسک کمر
راه‌های پیشگیری از پارگی دیسک کمر
پارگی دیسک کمر چیست؟
شما یک سری استخوان یا مهره در ستون فقرات خود دارید که از پایه‌ی جمجمه تا دنبالچه کشیده شده‌اند. بین مهره‌ها بالشتک‌های گردی به‌نام دیسک وجود دارد. دیسک‌ها به‌عنوان بافر بین استخوان‌ها عمل میکنند و به شما اجازه می‌دهند به‌راحتی خم شوید و حرکت کنید.
دیسک ستون فقرات دارای یک مرکز نرم و ژله‌مانند به‌نام نوکلئوس (هسته) است. نوکلئوس درون یک لایه‌ی خارجی سخت‌تر و لاستیکی به‌نام آنولوس قرار دارد. فتق دیسک زمانی رخ می‌دهد که مرکز نرم دیسک از محفظه‌ی آن خارج شود.
علائم و نشانه‌های پارگی دیسک کمر چیست؟
در بیشتر موارد، فتق دیسک در قسمت پایین کمر اتفاق می‌افتد، اما ممکن است در گردن هم رخ دهد. علامت و نشانه‌ی پارگی دیسک کمر به محل قرارگیری دیسک و اینکه آیا دیسک به عصب فشار می‌آورد یا خیر، بستگی دارد. فتق دیسک اغلب یک طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و با علائم زیر همراه است:
- درد بازو یا پا: اگر فتق دیسک در قسمت پایین کمر رخ دهد، معمولا در ناحیه‌ی کمر، باسن، ران و ساق پا احساس درد می‌کنید.
- بی‌حسی یا گزگز: افرادی که دچار فتق دیسک هستند، اغلب در قسمتی از بدن که توسط اعصاب آسیب‌دیده کنترل می‌شوند، احساس بی‌حسی یا گزگز دارند.
- ضعف: عضلاتی که توسط اعصاب آسیب‌دیده کنترل می‌شوند، ممکن است ضعیف شوند. این موضوع باعث میشود زمین بخورید یا توانایی شما برای بلند کردن و نگه داشتن اشیاء تحت تاثیر قرار بگیرد.
پارگی شدید دیسک کمر میتواند مشکلاتی را در کنترل روده یا مثانه ایجاد کند. کمردرد و ایجاد تغییرات ناگهانی در کنترل مثانه یا روده معمولا نشانه‌ی نیاز به کمک فوری پزشکی است.
در بعضی موارد، ممکن است به فتق دیسک بدون علامت مبتلا شوید. بنابراین تا زمانی که این مشکل در تصویربرداری از ستون فقرات نشان داده نشود، از آن مطلع نخواهید شد.
دلایل پارگی دیسک کمر
فتق دیسک اغلب در اثر افزایش سن و به‌دلیل ساییدگی و پارگی تدریجی ایجاد میشود. با بالا رفتن سن، دیسک‌ها خشک‌تر و ضعیف‌تر می‌شوند و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند. به همین دلیل، ممکن است در اثر فشار یا پیچش جزئی دچار پارگی شوند. بعضی از مشکلات پزشکی از جمله تنگی کانال نخاعی و اختلالات بافت همبند هم می‌توانند خطر ابتلا به فتق دیسک را افزایش دهند.
اکثر مردم نمی‌توانند علت فتق دیسک خود را شناسایی کنند. گاهی‌اوقات استفاده از عضلات پشت به جای عضلات ساق و ران برای بلند کردن اجسام سنگین میتواند به فتق دیسک منجر شود. چرخش در حین بلند کردن اجسام هم ممکن است در بروز این عارضه نقش داشته باشد. به‌ندرت، یک حادثه‌ی آسیب‌زا مانند زمین خوردن یا ضربه به پشت علت فتق دیسک است.
عوامل خطر پارگی دیسک کمر
عواملی که می‌توانند خطر فتق دیسک را افزایش دهند عبارتند از:
- وزن: چاقی باعث ایجاد فشار اضافی روی دیسک‌های کمر میشود.
- شغل: افرادی که از نظر فیزیکی مشاغل سختی دارند، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به مشکلات کمر هستند. بلند کردن، کشیدن، هل دادن، خم شدن به پهلو و پیچیدن مداوم هم میتواند خطر فتق دیسک را افزایش دهد.
- ژنتیک: بعضی از افراد از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به فتق دیسک هستند.
- سیگار کشیدن: به نظر می‌رسد سیگار اکسیژن‌رسانی به دیسک‌ها را کاهش می‌دهد و باعث میشود آن‌ها سریع‌تر تخریب شوند.
- رانندگی مکرر: نشستن طولانی‌مدت همراه با ارتعاشات موتور وسیله‌ی نقلیه به ستون فقرات فشار وارد می‌کند.
- بی‌تحرک بودن: ورزش منظم میتواند به جلوگیری از فتق دیسک کمک کند.
پارگی دیسک کمر چه خطرات و عوارضی دارد؟
اکنون که متوجه شدید پارگی دیسک کمر چه علائمی دارد و چگونه ایجاد میشود، باید درباره‌ی عوارض آن هم اطلاعات کسب کنید. درست بالای کمر، نخاع شما به پایان می‌رسد. آنچه که در کانال نخاعی ادامه می‌یابد، گروهی از ریشه‌های عصبی بلند است که شبیه دم اسب به نظر می‌رسند و کودا اکوینا (Cauda equina) نامیده می‌شوند.
به‌ندرت، فتق دیسک میتواند کل کانال نخاعی از جمله تمام اعصاب کودا اکوینا را تحت فشار قرار دهد. در موارد نادر، ممکن است برای جلوگیری از ضعف یا فلج دائمی به جراحی اورژانسی نیاز باشد. در صورت مشاهده‌ی موارد زیر فورا به‌دنبال کمک پزشکی بروید:
- بدتر شدن علائم: درد، بی‌حسی یا ضعف میتواند به حدی افزایش یابد که فعالیتهای روزانه‌ی شما را مختل کند.
- اختلال عملکرد مثانه یا روده: سندرم کودا اکوینا میتواند باعث بی‌اختیاری یا مشکل در ادرار کردن شود.
- بی‌حسی: این مشکل قسمت داخلی ران، پشت پا و ناحیه‌ی اطراف رکتوم (راست روده) را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
نحوه‌ی تشخیص پارگی دیسک کمر
در طول معاینه‌ی بدنی، پزشک کمر شما را از نظر حساسیت به لمس بررسی می‌کند. سپس از شما می‌خواهد که دراز بکشید و پاهای خود را در موقعیت‌های مختلف حرکت دهید. علاوه بر این، سایر موارد مانند قدرت عضلانی، دامنه‌ی حرکتی، توانایی راه رفتن و… را بررسی می‌کند.
در بیشتر موارد، معاینه‌ی بدنی و بررسی تاریخچه‌ی پزشکی تمام چیزی است که برای تشخیص فتق دیسک نیاز است. اگر پزشک به بیماری دیگری مشکوک شود یا نیاز داشته باشد ببیند کدام اعصاب تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، ممکن است یک یا چند مورد از تست‌های زیر را توصیه کند.
۱. تست‌های تصویربرداری
رایج‌ترین تست‌ها عبارتند از:
- تصویربرداری با اشعهی ایکس: اشعهی ایکس ساده فتق دیسک را تشخیص نمی‌دهد، اما میتواند سایر علل کمردرد از جمله عفونت، تومور و شکستگی استخوان را شناسایی کند.
- سی‌تی اسکن: دستگاه سی‌تی‌اسکن با استفاده از اشعهی ایکس به‌طور پیوسته از زوایای مختلف کمر تصویربرداری می‌کند. درنتیجه، میتواند تصاویر دقیق و باکیفیتی در اختیار پزشک قرار دهد.
- ام‌آرآی (MRI): در این روش از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویری از ساختارهای درونی بدن استفاده میشود. از MRI می‌توان برای تایید محل فتق دیسک و مشاهده‌ی اینکه کدام اعصاب تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، استفاده کرد.
- میلوگرام: قبل از انجام سی‌تی اسکن، یک ماده‌ی رنگی به مایع نخاعی تزریق میشود. این تست میتواند فشار روی نخاع یا اعصاب را به‌دلیل فتق دیسک‌های متعدد یا سایر مشکلات نشان دهد.
۲. تست عصب
مطالعه‌ی هدایت عصبی و الکترومیوگرام (EMG) میزان حرکت ایمپالس‌های الکتریکی را در طول بافت عصبی اندازه‌گیری میکنند. این کار به تعیین دقیق محل آسیب عصبی کمک می‌کند:
- مطالعه‌ی هدایت عصبی: این تست سرعت و نحوه‌ی عبور سیگنال‌های الکتریکی بدن را در اعصاب اندازه‌گیری می‌کند. یک عصب آسیب‌دیده سیگنال کندتر و ضعیف‌تری دارد.
- الکترومیوگرام: در EMG، پزشک یک الکترود سوزنی را از طریق پوست وارد عضلات مختلف می‌کند. این تست فعالیت الکتریکی عضلات را در هنگام انقباض و در زمان استراحت ارزیابی می‌کند.
آیا پارگی دیسک کمر قابل درمان است؟
فتق دیسک قابل درمان است، اما روش درمان آن بسته به شدت آسیب و علائم شما متفاوت خواهد بود. این بیماری در بیشتر موارد با روشهای کم‌تهاجمی یا راهکارهای خانگی بهبود می‌یابد، اما گاهی‌اوقات ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد.
راه‌های درمان پارگی دیسک کمر
در پاسخ به این سوال که درمان دیسک کمر چیست، باید بگوییم که انتخاب گزینه‌ی مناسب به شدت علائم شما بستگی دارد. بیش از ۸۵ درصد بیماران در عرض ۱۲ هفته خودبه‌خود بهبود می‌یابند. در سایر موارد ممکن است راهکارهای درمانی مختلف مانند مصرف دارو، فیزیوتراپی و… پیشنهاد شود.
۱. داروها
داروهای که به کنترل درد و التهاب کمک میکنند شامل موارد زیر هستند:
- داروهای مسکن بدون نسخه: اگر درد خفیف تا متوسط باشد، پزشک ممکن است داروهای ضددرد بدون نسخه مثل استامینوفن، ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم را توصیه کند.
- داروهای نوروپاتیک: گاباپنتین، پرگابالین، دولوکستین یا ونلافاکسین روی ایمپالس‌های عصبی تاثیر می‌گذارند تا درد را کاهش دهند. این داروها ممکن است عوارض جانبی مانند خواب‌آلودگی ایجاد کنند.
- شل‌کننده‌های عضلانی: در صورت داشتن اسپاسم عضلانی ممکن است این داروها برای شما تجویز شوند. خستگی و سرگیجه از شایع‌ترین عوارض جانبی آن‌ها هستند.
- اپیوئیدها: اگر درد شدید باشد و داروهای بدون نسخه موفق به رفع آن نشوند، پزشک اپیوئیدها را تجویز می‌کند. در این شرایط ممکن است از کدئین یا ترکیب اکسی‌کدون-استامینوفن استفاده شود. حالت تهوع، گیجی و یبوست از عوارض احتمالی این داروها هستند.
- کورتیزون تزریقی: اگر درد با داروهای خوراکی بهبود نیابد، پزشک تزریق کورتیکواستروئید را توصیه می‌کند. این دارو را می‌توان به ناحیه‌ی اطراف اعصاب نخاعی تزریق کرد. تصویربرداری از ستون فقرات به هدایت سوزن کمک می‌کند.
۲. فیزیوتراپی
گاهی‌اوقات فیزیوتراپی برای تسکین درد پیشنهاد میشود. فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند پوزیشن‌ها و تمریناتی را به شما آموزش دهند که برای به حداقل رساندن درد فتق دیسک طراحی شده‌اند. از آنجا که علائم فتق دیسک اغلب خودبه‌خود از بین می‌رود، فیزیوتراپی معمولا در سه هفته‌ی اول شروع علائم توصیه نمی‌شود.
۳. جراحی
تعداد کمی از افراد مبتلا به فتق دیسک به جراحی نیاز دارند. اگر درمانهای محافظه‌کارانه بعد از ۶ هفته نتوانند علائم شما را بهبود بخشند، ممکن است جراحی ضروری باشد. این گزینه‌ی درمانی به‌خصوص در صورت بروز مشکلات زیر توصیه میشود:
- درد طولانی‌مدت
- بی‌حسی یا ضعف عضلانی
- مشکل در ایستادن یا راه رفتن
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده
جراحی برای فتق دیسک شامل موارد زیر است:
- دیسککتومی: جراح تمام دیسک یا بخشی از آن را برمی‌دارد.
- نوکلئوتومی: جراح مرکز نرم (نوکلئوس) دیسک را حذف می‌کند.
- لامینکتومی: جراح قسمتی از مهره‌ها را برمی‌دارد تا فضای بیشتری برای اعصاب ایجاد کند.
- فیوژن ستون فقرات: جراح ۲ یا چند مهره را به هم متصل می‌کند.
- تعویض دیسک: ایمپلنت مصنوعی جایگزین دیسک آسیب‌دیده میشود.
۴. اصلاح سبک زندگی و درمانهای خانگی
علاوه بر مصرف داروهای ضددرد که پزشک توصیه می‌کند، راهکارهای زیر را برای کنترل علائم پارگی دیسک کمر امتحان کنید:
- درمان با گرما یا سرما: در ابتدا می‌توان از کمپرس سرد برای تسکین درد و تورم استفاده کرد. پس از چند روز، ممکن است برای تسکین علائم به گرمای ملایم نیاز داشته باشید.
- پرهیز از استراحت بیش از حد: استراحت طولانی در بستر میتواند به سفت شدن مفاصل و تضعیف عضلات منجر شود و روند بهبودی شما را پیچیده‌تر کند. بهتر است ۳۰ دقیقه در یک موقعیت راحت استراحت کنید و سپس کمی راه بروید یا کار دیگری انجام دهید. البته باید از فعالیت‌هایی که درد شما را بدتر میکنند اجتناب کنید.
- از سرگیری تدریجی فعالیت‌ها: اجازه دهید شدت درد به شما زمان از سرگیری فعالیت‌هایتان را نشان دهد. مطمئن شوید که حرکات شما به‌خصوص خم شدن به جلو و بلند کردن اجسام آهسته و کنترل‌شده هستند.
گاهی‌اوقات ممکن است استفاده از کمربند طبی برای کنترل علائم پارگی دیسک مفید باشد. در مورد مزایا و معایب خرید کمربند طبی با پزشک مشورت کنید. همچنین از او بپرسید که بهترین ورزش برای دیسک کمر چیست.
۵. طب مکمل
بعضی از راهکارهای طب مکمل به کاهش کمردرد مزمن کمک میکنند. این راهکارها عبارتند از:
- کایروپراکتیک: برای کمردردی که حداقل به‌مدت یک ماه طول کشیده باشد، موثر شناخته شده است.
- طب سوزنی: قادر است درد مزمن کمر و گردن را کاهش دهد.
- ماساژ: میتواند تسکین کوتاه‌مدتی را برای افرادی که با کمردرد مزمن سروکار دارند، فراهم کند.
راه‌های پیشگیری از پارگی دیسک کمر
برای جلوگیری از فتق دیسک، موارد زیر را انجام دهید:
- ورزش کنید. تقویت عضلات تنه باعث تثبیت ستون فقرات میشود و از آن حمایت می‌کند.
- پوسچر یا حالت بدن‌تان را در وضعیت مناسب حفظ کنید. این کار باعث کاهش فشار واردشده روی ستون فقرات و دیسک‌ها میشود. به‌عنوان مثال، کمرتان را به‌خصوص در هنگام نشستن صاف و در یک راستا نگه دارید و از تکنیک صحیح برای بلند کردن اجسام سنگین استفاده کنید.
- در صورت لزوم، لاغر شوید. چاقی فشار زیادی روی ستون فقرات وارد می‌کند و خطر ابتلا به فتق دیسک را افزایش می‌دهد.
- سیگار را ترک کنید. از مصرف دخانیات خودداری کنید.
کلام پایانی
پارگی دیسک کمر زمانی اتفاق می‌افتد که مرکز ژله‌مانند دیسک ستون فقرات از درون محفظه‌ی آن بیرون بزند. اگر این عارضه باعث فشار روی اعصاب مجاور شود، علائم مختلفی مثل درد، بی‌حسی و ضعف را تجربه می‌کنید.
شما همیشه نمی‌توانید از فتق دیسک جلوگیری کنید. افزایش سن، ژنتیک و رانندگی مکرر از جمله عواملی هستند که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. با این حال، کارشناسان معتقدند که استفاده از تکنیک‌های ایمن برای بلند کردن اجسام، ترک سیگار و مدیریت وزن میتواند کمک‌کننده باشد.
گاهی‌اوقات فتق دیسک باعث درد شدید میشود، اما با درمان مناسب می‌توان علائم آن را تسکین داد. درمانهای موجود شامل مصرف داروهای ضددرد و فیزیوتراپی است. اکثر افراد با کمترین مداخله بهبود می‌یابند. با این حال، در موارد شدیدتر ممکن است جراحی توصیه شود.
منابع: mayoclinic, medicalnewstoday
