همه‌چیز درباره‌ی گل رز؛ انواع، خصوصیات و نکات کشت
گل رز اصلی‌ترین گل در بسیاری از باغ‌ها و دسته گل‌های زیبا است. این گل همیشه مورد توجه علاقه‌مندان به پرورش گل و گیاه بوده و هر کسی با هر سلیقه‌ای حتما یکی از انواع آن را می‌پسندد. برای پرورش گل رز باید با این گل پرطرفدار و ویژگی‌های آن آشنا باشید. در این مقاله، هرآنچه باید درباره این گل افسانه‌ای بدانید از خصوصیات گیاه‌شناسی گرفته تا شرایط پرورش و انواع گل رز را می‌خوانید.
معرفی کوتاه از گل رز
گل رز از زیباترین و همه‌کاره‌ترین گیاهان باغی است. این گل در اشکال و گونه‌های مختلف از گل رز مینیاتوری گرفته تا گل رز درختچه‌ای، رامبلر و کوهنوردی وجود دارد. تقریبا همه انواع گل رز یک دسته گل زیبا را تشکیل می‌دهند. رزها گیاهان گرده‌افشان بسیار خوبی هستند. برخی از گونه‌های رز را هم زنبورهای برگ‌خوار برای ساختن لانه به کار می‌برند. بیشتر گل‌های رز برای رشد به آفتاب و خاک‌های سنگین نیاز دارند اما برخی از انواع آن در سایه‌های کمتر و خاک‌های فقیرتر هم به‌خوبی رشد می‌کنند. به این ترتیب، برای هر باغی یک یا سه نوع گل رز وجود دارد.
خصوصیات گیاه‌شناسی
گل رز که با نام genus Rosa هم شناخته می‌شود، سرده‌ای حدود ۱۰۰ گونه درختچه چندساله است که از خانواده گل سرخ یا Rosaceae هستند. برخی از گونه‌های گل رز ممکن است تا ۲ متر ارتفاع داشته باشند. گل‌های رز بوته‌ای معمولا گیاهانی قوی، سالم و با گلدهی مکرر هستند که پس از پایان گلدهی سایر بوته‌ها شکوفا می‌شوند. برخی از رزها عطر بسیار خوبی دارند اما اگر رزهای بوته‌ای معطر می‌خواهید، گل رز انگلیسی برای شما مناسب است. گونه‌های گل رز را می‌توانید در حاشیه‌های باغ، گلدان‌های بزرگ یا به عنوان بخشی از باغ گل رز پرورش دهید. برخی از گونه‌های آن را هم می‌توان به عنوان پرچین پرورش داد.
انواع گل رز
رایج‌ترین انواع گل رز رزهای مدرن هستند. این گل‌ها انواعی از گل رز هستند که پس از سال ۱۸۶۷ پرورش یافته‌اند. برخلاف گل رز قدیمی باغ، رزهای مدرن در طول سال شکوفا می‌شوند. آنها به طور کلی شکوفه‌های بزرگتری دارند اما برخی می‌گویند که ماندگاری و مقاومت این نوع گل‌ها در برابر بیماری کمتر است و عطر آنها به اندازه گل‌های قدیمی خوشبو نیست.
گل‌های رز قدیمی گل‌هایی هستند که پیش از سال ۱۸۶۷ کاشته می‌شدند. آنها رایحه‌ای قوی دارند، شکوفه‌های دوگلی دارند و در برابر بیماری‌ها بسیار مقاوم هستند. گل‌های رز قدیمی معمولا فقط یک بار در هر فصل شکوفا می‌شوند.
رزهای وحشی هم انواع وحشی این گیاه هستند. این گل‌ها با سایر انواع گل رز پیوند نخورده‌اند. آنها معمولا گل‌های تک شکوفه و ۵ گلبرگی دارند که تقریبا همیشه صورتی هستند. پیدا کردن یک گل رز سفید یا قرمز وحشی کار ساده‌ای نیست. گل رز زرد وحشی هم به‌ندرت پیدا می‌شود.
چند نوع گل رز وجود دارد؟
هزاران گونه گل رز وجود دارد اما این گونه‌ها بسیار شبیه به یکدیگر هستند. از آنجایی که یک گونه واحد ممکن است انواع مختلفی داشته باشد، درباره اینکه دقیقا چند گونه گل رز وجود دارد، اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد. بیشتر کارشناسان معتقدند که حدود ۳۵۰ گونه گل رز وجود دارد. از آنجایی که برخی از متخصصان گونه‌های مختلف را به گونه‌های دیگر تقسیم می‌کنند و برخی دیگر گونه‌های بسیار زیادی را به یک گونه واحد تقسیم می‌کنند، می‌توانید گیاه‌شناسان و کارشناسان دیگری را بیابید که تعداد گونه‌های گل رز را ۳۰ و بیش از ۴۰۰۰ گونه می‌دانند.
در میان این گونه‌ها هم گل رز آبی کمیاب‌ترین گونه این گیاه است. برای نسل‌ها، پرورش‌دهندگان گل رز سعی کرده‌اند یک رز آبی طبیعی تولید کنند اما تاکنون امکان پرورش رز آبی واقعا وجود نداشته است. گیاه‌شناسان هر دو روش ترکیبی و مهندسی ژنتیکی را امتحان کرده‌اند و تاکنون نزدیک‌ترین چیزی که به آن رسیده است، رنگ بنفش ملایم است.
از آنجایی که بسیاری از باغبانان برای مدت طولانی تلاش کرده‌اند تا یک گل رز آبی طبیعی پرورش دهند، این گل به نمادی از نادر بودن تبدیل شده است. با‌این‌حال، خرید رزهای بریده شده که به رنگ آبی در آمده‌اند کار دشواری نیست.
اهمیت فرهنگی گل رز
گل رز با زیبایی جاودانه و عطر دلربای خود، قرن‌ها است که قلب انسان‌ها را تسخیر کرده است. با‌این‌حال، فراتر از جذابیت زیبایی‌شناختی‌شان، این شکوفه‌های زیبا به زبانی از احساسات نیز تبدیل شده‌اند و احساساتی را منتقل می‌کنند که کلمات به تنهایی اغلب برای بیان آن کافی نیستند. هر رنگ و هر نوع از این گل معنای نمادین خود را دارد، پیامی خاموش که فرهنگ‌ها و نسل‌های مختلف را در بر می‌گیرد.
نمادشناسی
گل رز زبان خاص خود را دارد و هر رنگ از آن پیام یا احساس منحصر به فردی را منتقل می‌کند. مهم‌ترین نمادهایی که گل‌های رز تداعی می‌کنند عبارت‌اند از:
- رز قرمز: نماد عشق، محبت عمیق و اشتیاق است. این گل نماد اصلی عشق رمانتیک محسوب می‌شود و اغلب در سالگردهای مهم عاشقانه، روز ولنتاین یا برای بیان احساسات عاشقانه شدید هدیه داده می‌شوند.
- رز سفید: نشان دهنده خلوص، معصومیت و آغازی جدید است. رزهای سفید اغلب در عروسی‌ها به عنوان نماد عشق خالصانه عروس و داماد استفاده می‌شوند. آنها ممکن است نماد همدردی و یادآوری خاطرات خوش هم باشند. به همین دلیل، این گل‌ها برای مراسم خاکسپاری هم مناسب هستند.
- رز صورتی: رزهای صورتی رنگ‌های مختلفی دارند و معانی مختلفی را تداعی می‌کنند. رزهای صورتی روشن نشان‌دهنده تحسین، قدردانی و شیرینی هستند. رنگ‌های تیره‌تر صورتی مانند صورتی تیره یا فوشیا هم نماد قدردانی و سپاسگزاری هستند.
- رز زرد: رز زرد نماد دوستی، شادی و سرزندگی است. هدیه دادن این گل روشی خاص برای زیباتر کردن روز کسی یا جشن گرفتن یک دوستی صمیمانه است. گل رز زرد می‌تواند نماد عشق افلاطونی هم باشد.
- رز نارنجی: رزهای نارنجی نماد شور و شوق، میل و شیفتگی هستند. این گل‌ها اغلب برای انتقال احساساتی مانند تحسین دیگران و ستایش جذابیت آنها هدیه داده می‌شوند. گل رز نارنجی نماد حس شگفتی و هیجان هم هست.
مراجع تاریخی و استفاده‌ها
گل رز برای قرن‌ها در فرهنگ‌های مختلف سراسر جهان اهمیت نمادینی داشته است و معنای آن بسته به زمینه‌های فرهنگی هر کشور ممکن است بسیار متفاوت باشد. در فرهنگ های غربی، رز قرمز شاید شناخته‌شده‌ترین نماد عشق و عاشقی باشد. این گل نشان‌دهنده عشق، اشتیاق و میل عمیق یک نفر به دیگری است. دادن یک گل رز قرمز، به ویژه در مناسبت‌هایی مانند روز ولنتاین، یک رسم کلاسیک از عشق در کشورهای غربی است. رزهای سفید اغلب در نمادگرایی مسیحی با خلوص و معصومیت همراه است. آنها معمولا در عروسی‌ها و مراسم مذهبی به عنوان نماد پاکی مریم مقدس یا پاکی معنوی عروس استفاده می‌شوند.
در روم باستان، در صورت‌جلسات مهم از عبارت “sub rosa” (زیر گل رز) برای نشان دادن محرمانه بودن موضوع جلسات استفاده می‌شد. این عمل باعث شد تا بعدها گل رز نماد رازداری هم باشد. در فرهنگ‌های آسیایی، به ویژه در چین و ژاپن، گل رز نماد تعادل، هماهنگی و صلح است. در برخی از فرهنگ‌ها، مانند دوره ویکتوریا در انگلستان، از گل رز قرمز تیره یا سیاه به عنوان نماد سوگواری و اندوه، به ویژه به عنوان گل مراسم خاکسپاری استفاده می‌شد.
مصریان باستان گل رز را نشانه‌ای از تولد دوباره و شروع جدید می‌دانستند. گل رز اغلب روی مقبره‌های مصر باستان قرار می‌گرفت تا نمادی از تجدید زندگی پس از مرگ باشد. در اساطیر یونان باستان، گل رز نماد آفرودیت، الهه عشق و زیبایی بود و آن را مترادف با جذابیت زنانه می‌دانستند. در طول قرون وسطی در اروپا هم گل رز هم‌معنای محافظت و شفای بیماران بود چون اغلب به عنوان یک درمان دارویی و یک طلسم محافظ استفاده می‌شد.
زیستگاه و پراکندگی گل رز
بیشتر گونه‌های گل رز بومی آسیا هستند و تعداد اندکی از آنها بومی آمریکای شمالی و تعداد کمی متعلق به اروپا و شمال غربی آفریقا هستند. گل‌های رز از مناطق مختلف جهان به راحتی پیوند داده می‌شوند و انواعی را به وجود می‌آورند که شبیه به گونه‌های اصلی هستند. در نتیجه، تعیین گونه‌های اصلی آن دشوار می‌شود. کمتر از ۱۰ گونه، عمدتا بومی آسیا، در پیوندهایی که در نهایت انواع بسیاری از گل های رز باغی امروزی را تولید کرد، شرکت داشته‌اند.
آب و هوای مورد علاقه
گل‌های رز را باید در جایی بکارید که حداقل ۵ تا ۶ ساعت در روز در معرض نور آفتاب قرار بگیرند. آفتاب صبحگاهی برای این گل اهمیت ویژه‌ای دارد چون شبنم برگ‌های آن را خشک می‌کند و باعث جلوگیری از بیماری‌ها می‌شود. رزهایی که در آفتاب کمتر رشد می‌کنند ممکن است یکباره نمیرند اما به تدریج ضعیف می‌شوند و شکوفه‌های آنها به اندازه سایر گل‌ها زیبا نخواهند بود. این گل‌ها با وجود آفتاب اندک زمستانی سخت را پشت سر خواهند گذاشت.
اگر محل زندگی شما جایی است که آفتاب کامل را در تمام طول سال ندارد، گل را در مکانی نگهداری کنید که آفتاب بیشتری دارد. در واقع، هر چه نور خورشید بیشتری داشته باشید، گیاه شما گل‌های بیشتری تولید خواهد کرد. در شهرها و مناطق با آب و هوای گرمتر هم باید نقاطی از باغچه یا باغ را انتخاب کنید که بعدازظهر کمی سایه دارند. این کار از شکوفه‌های رز در برابر آفتاب سوزان محافظت می‌کند و سبب ماندگاری بیشتر گل‌های شما می‌شود.
اگر در شهر یا منطقه‌ای با آب و هوای سردتر زندگی می‌کنید، گل‌های رز را نزدیک به پایه خانه خود پرورش دهید. این کار باعث می‌شود که رزهای زیبای شما در فصل زمستان در برابر سرما محافظت شوند. باغچه پیاده‌روی روبه‌روی خانه هم جای خوبی برای پرورش این گل است، به شرطی که در این مکان آفتاب کامل وجود داشته باشد.
نیازهای خاک
گل رز به خاکی نیاز دارد که به خوبی زهکشی شده باشد و در عین حال، به اندازه کافی رطوبت را در خود نگه دارد تا ریشه بتواند مقداری از آن را جذب کند. یکی از بدترین اشتباهاتی که اغلب هنگام کاشت و پرورش این گل مرتکب می‌شویم این است که خاک با زهکشی کافی برای این گل فراهم نمی‌کنیم. گل سرخ خاک همیشه خیس و سرد را دوست ندارد.
گل رز خاک سست و لومی که بیشتر حالت شنی دارد می‌خواهد. خاکی که حالت رسی زیادی دارد ممکن است غرقاب شوند. اگر برای کاشت و پرورش این گل از خاک سست و لومی استفاده نمی‌کنید، باید در آن اصلاحاتی انجام دهید. گل رز pH خاک کمی اسیدی را بین ۵.۵ تا ۷.۰ را ترجیح می‌دهد. خاک با pH ۶.۵ هم تقریبا برای بیشتر باغچه‌های رز خانگی مناسب است.
باغبانی گل رز
کاشت انواع گل رز از همان ابتدا تا زمانی که منتظر گل دادن آن هستید تجربه‌ای شگفت‌انگیز است. این گل برای رشد، شکوفه دادن و به رخ کشیدن زیبایی خود به محیطی مناسب نیاز دارد. قبل از اینکه یک بوته یا درختچه گل را بکارید، باید تمام شرایط مورد نیاز آن را آماده کنید.
فصل کاشت
بوته‌های گل رز را باید زمانی بکارید که دمای هوا ۴۰ تا ۶۰ درجه فارنهایت است و احتمال یخ زدن بوته یا درختچه این گیاه وجود ندارد. این گل را بسته به آب و هوای منطقه محل زندگی خود می‌توانید از اوایل اسفند تا اواسط خرداد ماه بکارید. به این ترتیب، گیاه شما فرصت خواهد داشت تا قبل از شروع گرمای کامل تابستان ریشه‌های پر و قوی تشکیل دهد. رزها قبل از اینکه با یخبندان از بین بروند به زمانی برای ایجاد ریشه‌های سالم و پر نیاز دارند. رزهای گلدانی را می‌توانید در پاییز بکارید، البته، به شرطی که با گرمای شدید مواجه نشوند و هفته‌ها قبل از اولین یخبندان در گلدان مستقر شوند.
روش‌های تکثیر
گل رز را بسته به نوع آن و شرایط کاشت می‌توان به روش‌های تقسیم بوته، قلمه‌زنی یا کاشت بذر تکثیر کرد.
تکثیر گل رز با قلمه
تکثیر گل رز با قلمه محبوب‌ترین و مؤثرترین روش برای تکثیر این گیاه است. برای قلمه زدن این گل باید قلمه‌های چوبی نیمه‌سخت از آن تهیه کنید. این قلمه‌ها از ساقه‌های بالغ جدیدی که در اواسط تا اواخر تابستان گرفته می‌شوند. قلمه‌های چوبی سخت هم می‌توان به راحتی برای تکثیر گل رز به کار برد. این قلمه‌ها معمولا از ساقه‌هایی که در فصل زمستان رشد کرده‌اند گرفته می‌شوند. بهترین ساقه برای قلمه زدن ساقه‌هایی است که گل دارند. طول قلمه‌ای که انتخاب می‌کنید باید حدود ۱۷ سانتی‌متر باشد و با زاویه ۴۵ درجه برش داده شده باشد. برگ‌های نیمه پایینی آن هم باید جدا شوند. در این زمان باید مراقب باشید که قلمه خشک نشود یا در دمای بسیار پایین نباشد.
قبل از کاشت قلمه می‌توان از هورمون‌های ریشه زایی برای افزایش موفقیت تکثیر این گیاه و بیشتر شدن ریشه‌ها استفاده کرد. خاک خوب برای کاشت قلمه گل رز خاکی سبک است. این گیاه پس از کاشت نباید نور خورشید را مستقیم دریافت کند و آبیاری آن هم باید به طور منظم باشد.
تکثیر گل رز از طریق تقسیم بوته
تقسیم بوته گل رز هم کار ساده‌ای است. برای این کار باید ساقه‌های بلند انعطاف‌پذیر را انتخاب کنید. بخشی از این ساقه‌ها را در خاک بکارید و منتظر بمانید تا ریشه‌های جدید تشکیل شود. سپس، آن را از گیاه مادر جدا کنید.
پرورش گل رز با کاشت بذر
گل رز را می‌توان از طریق بذر هم پرورش داد. گیاهی که از بذر این گل به دست می‌آید به بوته مادر شباهت دارند. بذر گل رز باید با دقت انتخاب شود. به همین دلیل، معمولا به باغبان‌های مبتدی کاشت بذر گل رز توصیه نمی‌شود.
اگر می‌خواهید گل رز را از طریق بذر تکثیر کنید، با کاشت بذر در یک گلدان کوچک و خاک گلدان شروع کنید. بذر را آبیاری کنید و به مدت ۳ تا ۴ ماه در دمای ۴۰ درجه فارنهایت قرار دهید. پس از آن می‌توان بذرها را در دمای گرمتر قرار داد و اجازه داد تا جوانه بزنند و رشد کنند. برخی از گونه‌های رز به مدت ۳ ماه قبل از کاشت در هوای سردتر، به نگهداری در دمای ۶۵ درجه فارنهایت نیاز دارند. همچنین می‌توان بذر این گیاه را در پاییز در بستر گلخانه‌ای کاشت و اجازه داد تا زمستان‌گذرانی کند و در بهار جوانه بزند.
دستورالعمل‌های مراقبت
این گل را باید پس از کاشت آبیاری عمیق کنید و ۵ تا ۷ سانتی‌متر مالچ در اطراف پایه بوته رز و روی ناحیه ریشه آن بریزید تا مطمئن شوید که مالچ با ساقه این گیاه تماس پیدا نمی‌کند. گل‌های رز جدید را به خصوص در هوای خشک، یک روز در میان آبیاری کنید تا گیاه به ثبات لازم برسد. وقتی گل رز شاخ و برگ‌های جدید داشت یعنی باغبانی شما موفقیت‌آمیز بوده و گیاه به ثبات لازم رسیده است.
حتی پس از مشاهده رشد جدید، به آبیاری گل رز خود هر هفته ادامه دهید تا ریشه‌های عمیق ایجاد شود. از کود گرانوله یا یک کود متعادل مانند ۱۰ – ۱۰ – ۱۰ زمانی که گیاه در فصل بهار شروع به برگ‌دهی می‌کند و پس از هر بار گلدهی یا تقریبا هر شش هفته یکبار در طول فصل رشد استفاده کنید. حدود شش هفته قبل از اولین یخبندان، کوددهی را متوقف کنید اما آبیاری را تا زمانی که زمین یخ زده شود ادامه دهید. در آب و هوای سرد بدون یخبندان، صبر کنید تا خاک گیاه خشک شود و بعد آن را آبیاری کنید.
نکات برای کشت موفق
برای جلوگیری از بیماری‌های قارچی مانند لکه‌های سیاه و سفیدک پودری باید جریان هوای کافی در اطراف گیاهان شما وجود داشته باشد. برای جذب بهتر مواد مغذی خاک، گل رز را حداقل در فاصله ۹۰ سانتی‌متری گیاهان دیگر بکارید. برخی از بوته‌های رز می‌توانند به عرض ۲.۵ متر رشد کنند و به فضای بیشتری برای رشد نیاز دارند. برای کاشت گل رز اول از همه گونه آن را بررسی کنید. دانستن اندازه‌های گونه گل رز مورد نظر شما باعث می‌شود که این گل را در شرایط بهتری بکارید و اندازه‌های مختلف از جمله فاصله این گیاه با گیاهان دیگر را بهتر بدانید.
استفاده‌های دارویی گل رز
گل رز فواید درمانی بسیاری دارد. این گیاه سرشار از مواد مغذی، قابض، ادرارآور و ضد التهاب است و برای تقویت روحیه، رفع غم و اندوه، PMS، ناراحتی شکم، گلودرد، سرماخوردگی و در دوران یائسگی استفاده می‌شود. گل رز را می‌توان در چای، عسل، شربت، سرکه و مایعاتی مانند آن به عنوان داروی گیاهی و اسانس استفاده کرد. گل رز معمولا به عنوان منبع خوبی از ویتامین C شناخته می‌شود. در طول جنگ جهانی دوم، شربت گل رز به کودکان داده می‌شد تا ویتامین C بدن آنها تأمین شود چون در آن زمان میوه سخت‌تر به دست می‌آمد.
برگ‌های گل رز مملو از تانن است که آن را جایگزین خوبی برای چای سیاه می‌کند و اثر قابض مشابهی دارد اما کافئین ندارد. دم‌نوش گل رز برای معده درد هم مناسب است.
نتیجه‌گیری
گل رز از گذشته تاکنون نماد عشق، محبت، صلح و دوستی بوده است. این گل زیبا گونه‌های بسیاری دارد اما برای نگهداری از همه آنها به آب و هوای نسبتا گرم نیاز دارید. گل رز را می‌توانید از طریق قلمه، بذر و تقسیم بوته تکثیر کنید اما برای کاشت بذر گل رز باید از باغبانی سررشته داشته باشید. این گل زیبا برای دوام آوردن به خاک باغچه و آبیاری منظم نیاز دارد. باید مراقب باشید که این گل هر روز به اندازه کافی نور آفتاب دریافت کند تا از شر آفات و بیماری‌ها در امان بماند.
