نارسایی زودرس تخمدان چیست و چه علائم، دلایل و درمان‌هایی دارد؟
نارسایی زودرس تخمدان (POF) یا عدم کفایت زودرس تخمدان (POI)، بیماری‌ای است که قبل از ۴۰ سالگی و به دلیل اختلال در عملکرد تخمدان‌ها رخ می‌دهد. در مبتلایان به POI، تخمدان‌ها به اندازه‌ی کافی هورمون استروژن ترشح نمی‌کنند و به همین دلیل ممکن است تولید تخمک متوقف شود. چنین وضعیتی باعث نامنظم شدن یا قطع پریود و بروز علائم یائسگی می‌شود.
نارسایی زودرس تخمدان نه تنها باردار شدن را با مشکل روبرو می‌کند، بلکه احتمال بروز بیماری‌های قلبی-عروقی و پوکی استخوان را هم افزایش می‌دهد. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به علائم، علل و عوارض این بیماری پرداخته و شما را با درمان‌های که می‌توانند تأثیرات جسمی و روحی ناشی از آن را کنترل کنند، آشنا می‌کنیم. با ما همراه باشید.
نارسایی زودرس تخمدان چیست؟
از زمانی که برای اولین بار خونریزی پریود را تجربه می‌کنید تا زمانی که وارد دوران یائسگی شوید، تقریباً هر ماه یک یا چند تخمک بالغ توسط تخمدان‌ها در لوله‌ی فالوپ (لوله‌ی رحم) رها می‌شود که به این کار «تخمک‌گذاری» می‌گویند. در افراد مبتلا به POI، تخمدان‌ها قبل از اینکه فرد به سن یائسگی برسد، شروع به کاهش تعداد تخمک‌ها می‌کنند. درنتیجه، تعداد دفعات تخمک‌گذاری به کمتر از حالت عادی رسیده یا متوقف می‌شود.
آمارها نشان می‌دهد که از هر ۱۰۰۰ زن ۱۵ تا ۲۹ ساله و از هر ۱۰۰ زن ۳۰ تا ۳۹ ساله یک نفر به نارسایی زودرس تخمدان مبتلا می‌شود. بعضی از پزشکان POI را «یائسگی زودرس» می‌نامند. با این حال، این اصطلاح نمی‌تواند به‌طور دقیق آنچه را که برای مبتلایان به این بیماری اتفاق می‌افتد، نشان دهد. پس از یائسگی، زنان هرگز دوباره پریود را تجربه نمی‌کنند و نمی‌توانند باردار شوند. اما امکان وقوع پریود در افراد مبتلا به POI وجود دارد و در بعضی موارد این زنان می‌توانند باردار شوند.
زنان مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان که نمی‌خواهند باردار شوند، باید به استفاده از روش‌های کنترل بارداری ادامه دهند. کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان (ACOG) استفاده از کاندوم یا دستگاه داخل رحمی (IUD) را به این زنان توصیه می‌کند.
علائم نارسایی زودرس تخمدان
علائم رایج POI عبارتند از:
- تعریق شبانه
- گرگرفتگی
- ناباروری
- احساس درد در هنگام رابطه‌ی جنسی به دلیل نازک شدن دیواره‌ی واژن
- کاهش میل جنسی
- نامنظم بودن پریود
- قطع پریود (آمنوره)
علاوه بر این، افراد مبتلا به POI ممکن است علائم زیر را هم تجربه کنند:
- تحریک‌پذیری
- خشکی واژن
- کاهش علائم بلوغ یا عدم مشاهده‌ی آن‌ها در دوران نوجوانی
اگرچه در بعضی از مبتلایان به نارسایی زودرس تخمدان علائم زیادی مشاهده می‌شود، اما بسیاری از آن‌ها این علائم را تجربه نمی‌کنند. بعضی از زنان زمانی متوجه‌ی ابتلای خود به POI می‌شوند که استفاده از روش‌های کنترل بارداری را کنار می‌گذارند یا می‌خواهند باردار شوند. در این شرایط است که این زنان متوجه‌ی پریود نشدن یا نامنظم بودن پریودهایشان می‌شوند یا سایر علائم POI را مشاهده می‌کنند.
دلایل ابتلا به نارسایی زودرس تخمدان
در ۹۰ درصد موارد پزشکان نمی‌توانند علت بروز POI را شناسایی کنند. با این حال، گفته می‌شود که عوامل زیر در بروز این مشکل نقش دارند:
- بیماری‌های خودایمنی
- بیماری‌های مربوط به غده‌ی تیروئید
- عفونت‌هایی که می‌توانند به تخمدان‌ها آسیب برسانند، مانند اوریون
- جراحی روی تخمدان‌ها
- پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی
- بیماری‌های ژنتیکی، مانند سندرم ترنر (Turner syndrome) یا سندرم X شکننده (Fragile X syndrome)
سندرم ترنر، یک ناهنجاری کروموزومی است که معمولا در نوزادان دختر مشاهده می‌شود. نوزادانی که با این اختلال متولد می‌شوند به جای دو کروموزوم جنسی X دو کروموزوم ناقص یا فقط یک کروموزوم X دارند. سندرم ترنر به بروز مشکلاتی مثل کوتاهی قد، نارسایی تخمدان، مشکلات بینایی و شنوایی و عقب ماندگی ذهنی منجر می‌شود.
سندرم X شکننده، یک بیماری ژنتیکی است که از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. این سندرم که به آن «سندرم مارتین بل» هم می‌گویند، پسران را بیش از دختران درگیر کرده و باعث اختلال شناختی و ناتوانی در یادگیری می‌شود.
عوارض نارسایی زودرس تخمدان
زنان مبتلا به POI بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به بعضی بیماری‌ها از جمله پوکی استخوان قرار دارند. پوکی استخوان وضعیتی است که باعث ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود و خطر شکستن آن‌ها را افزایش می‌دهد. نارسایی زودرس تخمدان شانس باردار شدن فرد را کم می‌کند. به همین دلیل، ابتلا به آن برای بسیاری از زنان با استرس و نگرانی همراه بوده و حتی ممکن است به بروز افسردگی یا اضطراب منجر شود. در افراد مبتلا به POI احتمال بروز مشکلات زیر افزایش پیدا می‌کند:
- بیماری‌های قلبی-عروقی
- سکته‌ی مغزی
- اختلالات شناختی
- ناباروری
تشخیص نارسایی زودرس تخمدان
پزشک از تاریخچه‌ی پزشکی فرد و نتایج آزمایشات هورمونی او برای تشخیص POI استفاده می‌کند. معمولا در آزمایش خون میزان هورمون‌های زیر اندازه‌گیری می‌شود:
- هورمون محرک فولیکول (FSH)
- هورمون آنتی مولرین (AMH)
- استروژن
پزشک معاینه‌ی بدنی هم انجام می‌دهد و در صورت لزوم ممکن است درخواست آزمایش ژنتیک بدهد تا ببیند که آیا فرد به دلیل جهش ژنی به POI مبتلا شده است یا خیر. از این مشکلات ژنتیکی می‌توان به سندرم X شکننده یا سندرم ترنر اشاره کرد. علاوه بر این، پزشک از طریق سونوگرافی لگن وضعیت تخمدان‌ها و سایر عواملی را که می‌توانند باعث قطع پریود شوند، بررسی می‌کند.
درمان نارسایی زودرس تخمدان
روش‌های مختلفی وجود دارد که می‌توان با توجه به اهداف فرد از آن‌ها برای درمان استفاده کرد. در ابتدا، پزشک علت بروز POI را بررسی می‌کند. اگر علت زمینه‌ای نارسایی زودرس تخمدان مشخص و درمان شود، امکان کنترل علائم POI فراهم می‌شود. با این حال، نمی‌توان عملکرد تخمدان‌ها را به‌طور کامل به حالت طبیعی بازگرداند.
پزشک ممکن است درمان جایگزینی هورمون (HRT) را برای کاهش علائم POI توصیه کند. اگر فرد مبتلا به POI تمایل داشته باشد که باردار شود، پزشک می‌تواند چند گزینه‌ی درمانی مختلف را به او پیشنهاد دهد. بعضی از زنان می‌توانند از داروهایی که رشد یا آزادسازی تخمک‌ها را تحریک می‌کنند، مانند کلومیفن سیترات (Clomiphene Citrate) یا گنادوتروپین‌ها (Gonadotropins) استفاده کنند.
با این حال، غالبا فرد مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان نمی‌تواند با استفاده از تخمک خود باردار شود. در این موارد، برای باردار شدن به تخمک اهدایی نیاز است. مبتلایان به POI باید با متخصصان باروری مشورت کنند تا با توجه به شرایط و اهداف آن‌ها بهترین گزینه‌ی درمانی انتخاب شود.
سایر درمان‌ها
تغییر سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی می‌تواند علائم POI و خطر عوارض آن را کاهش دهد، از جمله:
- تقویت استخوان‌ها: برای محافظت از استخوان‌ها و تقویت آن‌ها باید از مکمل کلسیم و ویتامین D و غذاهای حاوی این مواد مغذی استفاده کرد و تمرینات ورزشی تحمل وزن را انجام داد. تمریناتی مثل پیاده‌روی و دویدن که باعث می‌شوند در حالت ایستاده و در برابر نیروی جاذبه‌ی زمین فعالیت کنید، ورزش‌های تحمل وزن نامیده می‌شوند.
- اجتناب از سیگار و سموم: دود سیگار، آفت کش‌ها و بعضی ویروس‌ها ممکن است باعث بدتر شدن POI شوند. ترک سیگار و واکسینه شدن در برابر ویروس‌هایی مانند اوریون می‌تواند از آسیب بیشتر تخمدان‌ها جلوگیری کند.
- حمایت عاطفی: گاهی اوقات، تشخیص POI برنامه‌های فرد را برای باردار شدن تغییر می‌دهد. به همین دلیل، فرد مبتلا را دچار ناراحتی و احساس غم و اندوه می‌کند. پیوستن به گروه‌های حمایتی یا مراجعه به روانشناسی که تجربه‌ی کار با افراد نابارور را دارد، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
شواهد محدودی وجود دارد که نشان می‌دهد بعضی گیاهان دارویی می‌توانند علائم POI را کاهش دهند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۲ شمسی) نشان داد که طب گیاهی چین علائم POI را کاهش می‌دهد. با این حال، دانشمندان باید تحقیقات بیشتری در این مورد انجام دهند تا ایمنی و کارآیی داروهای گیاهی اثبات شود.
قبل از اینکه از روش‌های گیاهی استفاده کنید، حتما با پزشک خود صحبت کنید. این موضوع به‌خصوص زمانی که از دارو استفاده می‌کنید، بسیار مهم است. چراکه ممکن است بعضی از گیاهان با داروهای مصرفی شما تداخل داشته باشند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر قبل از ۴۰ سالگی علائمی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه یا قطع قاعدگی را مشاهده کردید، باید با پزشک خود صحبت کنید. همچنین اگر بعد از ۶ تا ۱۲ ماه تلاش موفق به بارداری نشدید یا پس از کنار گذاشتن روش‌های هورمونی کنترل بارداری، درمان سرطان یا جراحی پریودهای شما به حالت عادی برنگشت، به پزشک مراجعه کنید. افرادی که به دلیل ابتلا به سرطان باید تحت درمان قرار بگیرند، می‌توانند نسبت به فریز تخمک‌های خود اقدام کنند تا پس از اتمام درمان برای باردار شدن دچار مشکل نشوند.
کلام پایانی
نارسایی زودرس تخمدان زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌های فرد استروژن و تعداد تخمک کمتری تولید می‌کنند. در بیشتر موارد، پزشکان از علت بروز این مشکل آگاه نیستند، اما غالبا بیماری‌های زمینه‌ای در ابتلا به آن نقش دارند. پزشک می‌تواند با بررسی تاریخچه‌ی پزشکی فرد و آزمایش خون ابتلا به POI را تشخیص دهد.
درمان نارسایی زودرس تخمدان به شرایط فرد و اینکه آیا می‌خواهد باردار شود یا خیر، بستگی دارد. پزشک سعی می‌کند با تجویز هورمون یا دارو شانس باردار شدن را افزایش دهد. اما بیشتر زنان مبتلا به POI به تخمک اهدایی نیاز دارند. پیوستن به گروه‌های حمایتی و مراجعه به روانشناس می‌تواند به فرد مبتلا در کنار آمدن با تأثیرات روانی POI کمک کند.
منبع: medicalnewstoday
