مسمومیت بارداری یا پره‌اکلامپسی چیست؟ (از علائم و دلایل تا عوارض و درمان)
پره‌اکلامپسی (Preeclampsia)، شایع‌ترین عارضه‌ای است که در دوران بارداری رخ می‌دهد و باعث افزایش ناگهانی فشار خون می‌شود. این مشکل که به آن «مسمومیت بارداری» هم می‌گویند، به دلیل لخته شدن خون می‌تواند روی اندام‌هایی مانند کبد و کلیه‌ها تأثیر بگذارد. به طور کلی، این عارضه در سه ماهه‌ی سوم بارداری ایجاد می‌شود و تقریبا از هر ۲۵ زن باردار ۱ نقر را درگیر می‌کند.
مسمومیت بارداری در صورت درمان نشدن می‌تواند به بروز عوارض جدی و کشنده منجر شود. در بعضی از افراد پره‌اکلامپسی به دلیل تبدیل شدن به «اکلامپسی» (Eclampsia) باعث تشنج، کما و حتی مرگ می‌شود. مراقبت‌های دوران بارداری و مراجعه‌ی منظم به متخصص زنان نقش مهمی در حفظ سلامت مادر و جنین، کنترل پره‌اکلامپسی و پیشگیری از بروز اکلامپسی دارد. در ادامه‌ی این مطلب با دیجی‌کالا مگ همراه باشید تا درباره‌ی این عارضه‌ی شایع اطلاعات بیشتری کسب کنید.
علائم پره‌اکلامپسی
مسمومیت بارداری ممکن است در ابتدا علامتی نداشته باشد. با این حال، علائم رایج زیر را دارد.
- دفع پروتئین در ادرار
- فشار خون بالا
- تاری دید و گاهی اوقات دیدن نورهای چشمک‌زن
- سردرد که اغلب شدید است
- تنگی نفس
- درد در بالای شکم، معمولا زیر دنده‌ها در سمت راست
- افزایش وزن سریع که از تجمع مایعات در بدن ناشی می‌شود
- حالت تهوع و استفراغ در نیمه‌ی دوم بارداری
- کاهش حجم ادرار
- کاهش تعداد پلاکت‌ها در خون (سلول‌هایی که در لخته شدن خون نقش دارند)
- اختلال عملکرد کبد
زنان باردار در صورت مشاهده‌ی هر یک از این علائم باید فورا به اورژانس مراجعه کنند. اگرچه بعضی از افراد ممکن است در دوران بارداری دچار فشار خون بالا شوند، اما این موضوع لزوما به معنی ابتلای آن‌ها به مسمومیت بارداری نیست. زمانی ابتلا به پره‌اکلامپسی تأیید می‌شود که علاوه بر فشار خون بالا، مادر حداقل یکی از علائم فوق را تجربه کند. با پیشرفت پره‌اکلامپسی، ممکن است مادر با احتباس مایعات و بروز تورم در دست‌ها، پاها، مچ پا و صورت مواجه شود.
تورم یا ادم، یکی از وقایع شایعی است که در طول بارداری به‌ویژه در سه ماهه‌ی سوم و غالبا در قسمت‌های پایین بدن مانند مچ پا و پا رخ می‌دهد. علائم ادم طبیعی ناشی از بارداری در اول صبح خفیف‌تر هستند و در طول روز افزایش می‌یابند. اما در مبتلایان به مسمومیت بارداری ادم به‌طور ناگهانی رخ می‌دهد و بسیار شدیدتر است. پره‌اکلامپسی می‌تواند رشد جنین را به دلیل کاهش خون‌رسانی به جفت محدود کند.
علل پره‌اکلامپسی
متخصصان دقیقا نمی‌دانند که چرا مسمومیت بارداری رخ می‌دهد. بیشتر آن‌ها معتقدند که این عارضه از وجود مشکلی در جفت ناشی می‌شود. چون عروق خونی جفت به سیگنال‌های هورمونی به‌طور متفاوتی پاسخ می‌دهند و همچنین به دلیل اینکه باریک‌تر از حد طبیعی هستند، جریان خون را محدود می‌کنند. علت بروز این تغییرات در عروق خونی مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که عوامل زیر در ایجاد آن نقش داشته باشند.
- آسیب عروق خونی
- کاهش خون‌رسانی به رحم
- مشکلات سیستم ایمنی
- عوامل ژنتیکی
عوامل خطر
عوامل خطر مرتبط با مسمومیت بارداری در ادامه آورده شده‌اند.
- بارداری اول – احتمال پره‌اکلامپسی در بارداری اول به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از بارداری‌های بعدی است.
- سابقه‌ی خانوادگی – فردی که مادر یا خواهر او به مسمومیت بارداری مبتلا بوده است، بیش از دیگران در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارد.
- سابقه‌ی شخصی پره‌اکلامپسی – فردی که در اولین بارداری خود به مسمومیت بارداری مبتلا شده است، در بارداری‌های بعدی هم احتمال دارد که به این مشکل دچار شود.
- بعضی از بیماری‌ها – افراد مبتلا به دیابت، پرفشاری خون مزمن، بیماری‌های خود ایمنی و بیماری کلیوی بیش از دیگران در معرض ابتلا به پره‌اکلامپسی قرار دارند.
- چاقی – شیوع مسمومیت بارداری در بین افراد چاق بسیار بیشتر است.
- بارداری چندقلو – اگر مادر همزمان دو یا چند جنین را باردار باشد، احتمال بروز مسمومیت بارداری افزایش می‌یابد.
عوارض پره‌اکلامپسی
درمان نشدن پره‌اکلامپسی می‌تواند با بروز عوارض جدی همراه باشد. اگر علائم مسمومیت بارداری زود تشخیص داده شود، ممکن است بتوان از بروز عوارض ناشی از آن پیشگیری کرد. تشخیص زودهنگام این عارضه با مراجعه‌ی منظم به پزشک در دوران بارداری امکان‌پذیر است. با این حال، اگر بیماری به دلایلی تشخیص داده نشود، خطرات و عوارض آن به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. مسمومیت بارداری ممکن است با بروز عوارض زیر همراه باشد.
۱. سندرم همولیز، افزایش آنزیم‌های کبد و کاهش پلاکت‌های خون (HELLP)
سندرم هلپ می‌تواند به سرعت مادر باردار و جنین او را در معرض خطر قرار دهد. این سندرم غالبا بلافاصله پس از زایمان رخ می‌دهد، اما احتمال بروز آن بعد از هفته‌ی ۲۰ بارداری وجود دارد. به‌ندرت، ممکن است سندرم هلپ قبل از هفته‌ی بیستم ایجاد شود. زایمان تنها راه درمان این مشکل است.
۲. کاهش خون‌رسانی به جفت
اگر جریان خون در جفت محدود شود، ممکن است جنین اکسیژن و مواد مغذی دریافت نکند که این موضوع می‌تواند به کاهش سرعت رشد، مشکلات تنفسی و زایمان زودرس منجر شود.
۳. جدا شدن جفت
در این شرایط، جفت از دیواره‌ی داخلی رحم جدا می‌شود. در حالات شدید، ممکن است خونریزی شدید وجود داشته باشد که می‌تواند به جفت آسیب برساند. هر نوع آسیبی که به جفت وارد شود، زندگی جنین و مادر باردار را در معرض خطر قرار می‌دهد.
۴. اکلامپسی
این عارضه ترکیبی از پره‌اکلامپسی و تشنج است. فرد باردار ممکن است علائمی مانند درد در زیر دنده‌ها (سمت راست بدن)، سردرد شدید، تاری دید، گیجی و کاهش هوشیاری را تجربه کند. اگر اقدامات درمانی انجام نشود، مادر در معرض کما، آسیب دائمی مغز و مرگ قرار می‌گیرد. این وضعیت برای جنین هم خطرناک است. پره‌اکلامپسی می‌تواند برای کودک در حال رشد با عوارض طولانی‌مدت همراه باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که فشار خون بالا در افراد باردار ممکن است مهارت‌های شناختی کودک را تحت تأثیر قرار دهد.
تشخیص پره‌اکلامپسی
اندازه‌گیری فشار خون بخش مهمی از مراقبت‌های دوران بارداری را شامل می‌شود. چون معمولا افزایش آن اولین علامت مسمومیت بارداری است. در دوران بارداری فشار خونی که دو بار به فاصله‌ی چهار ساعت اندازه‌گیری شود و هر دو بار مقدار آن بالاتر از ۱۴۰/۹۰ میلی‌متر جیوه باشد، غیرطبیعی تلقی می‌شود و نیاز به پیگیری دارد.
برای اینکه پزشک بتواند پره‌اکلامپسی را تشخیص دهد، فرد باردار باید فشار خون بالا و حداقل یک علامت مرتبط دیگر مانند کاهش پلاکت خون یا اختلال در عملکرد کبد را داشته باشد. علاوه بر اندازه‌گیری فشار خون، پزشک ممکن است آزمایش‌های تشخیصی زیر را تجویز کند.
- آزمایش خون – این آزمایش عملکرد کلیه و کبد و همچنین نحوه‌ی لخته شدن خون را بررسی می‌کند.
- سونوگرافی جنین – پزشک به دقت جنین را زیر نظر خواهد داشت تا از رشد مناسب او مطمئن شود.
- تست بدون استرس (NST) – یک روش تشخیصی ساده است که طی آن پزشک نحوه‌ی واکنش ضربان قلب جنین را هنگام حرکت بررسی می‌کند. در حالت طبیعی، باید در هر ۲۰ دقیقه دو بار ضربان قلب جنین برای حدود ۱۵ ثانیه به میزان حداقل ۱۵ تپش افزایش یابد.
درمان پره‌اکلامپسی
مسمومیت بارداری فقط با زایمان بهبود پیدا می‌کند. تا زمانی که فشار خون مادر کاهش نیابد، احتمال سکته‌ی مغزی، خونریزی شدید، جدا شدن جفت از رحم و تشنج وجود دارد. در بعضی مواقع به‌خصوص اگر پره‌اکلامپسی در اوایل بارداری ایجاد شود، ممکن است زایمان زودهنگام برای سلامت نوزاد گزینه‌ی مناسبی نباشد.
به افرادی که در بارداری‌های قبلی دچار مسمومیت بارداری شده‌اند، توصیه می‌شود که بیش از سایرین در دوران بارداری به پزشک مراجعه کنند. پزشک ممکن است داروهای زیر را توصیه کند.
- داروهای ضدفشار خون – به کاهش فشار خون کمک می‌کنند.
- داروهای ضدتشنج – در حالات شدید، پزشکان از این داروها برای جلوگیری از تشنج استفاده می‌کنند. علاوه بر این، ممکن است سولفات منیزیم را تجویز کنند.
- کورتیکواستروئیدها (کورتون) – اگر مادر به پره‌اکلامپسی یا سندرم هلپ مبتلا باشد، این داروها می‌توانند به تکامل ریه‌ی جنین و آماده شدن آن برای زایمان زودهنگام کمک کنند.
استراحت
اگر فرد تا پایان بارداری خود فاصله‌ی زیادی دارد و علائم پره‌اکلامپسی خفیف است، پزشک استراحت در بستر را توصیه می‌کند. استراحت به کاهش فشار خون و افزایش جریان خون جفت کمک می‌کند.
پزشکان ممکن است به بعضی از افراد توصیه کنند که در رختخواب دراز بکشند و فقط در صورت نیاز بنشینند یا بایستند. اما بعضی از زنان اجازه دارند که روی صندلی، مبل یا تخت بنشینند، اما فعالیت بدنی آن‌ها باید به‌شدت محدود باشد.
در طی این مدت باید به‌طور منظم آزمایش ادرار انجام شده و فشار خون اندازه گیری شود. علاوه بر این، باید پزشک وضعیت جنین را به دقت تحت نظر داشته باشد. در حالات شدید، لازم است که مادر در بیمارستان بستری شود.
القای زایمان
اگر مسمومیت بارداری در اواخر دوران بارداری تشخیص داده شود، پزشک زایمان زودهنگام را توصیه می‌کند. در حالات بسیار شدید ممکن است چاره‌ی دیگری وجود نداشته باشد و پزشک در اسرع وقت زایمان را القاء کند یا زایمان سزارین انجام دهد. احتمالا پزشک به منظور بهبود جریان خون رحم و جلوگیری از تشنج در حین زایمان به مادر سولفات منیزیم می‌دهد. علائم پره‌اکلامپسی باید طی چند هفته پس از زایمان از بین بروند.
بعد از زایمان
در شرایط نادر ممکن است فرد پس از زایمان دچار فشار خون بالا شود. این وضعیت که تحت عنوان «پره‌اکلامپسی پس از زایمان» شناخته می‌شود، می‌تواند بین چند روز تا چند هفته پس از زایمان رخ دهد. فشار خون بالا و دفع پروتئین در ادرار، علائم اصلی این عارضه هستند. ممکن است سایر علائم مسمومیت بارداری مانند سردرد شدید و تورم صورت هم مشاهده شود. پره‌اکلامپسی پس از زایمان به راحتی با داروهای فشار خون درمان می‌شود. پزشک داروهایی را تجویز می‌کند که روی شیردهی تأثیری ندارند.
پیشگیری از پره‌اکلامپسی
مسمومیت بارداری به‌طور کامل قابل پیشگیری نیست، اما می‌توانید با رعایت نکات زیر عوامل مؤثر بر فشار خون را کنترل کنید.
- هر روز بین ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشید.
- از مصرف غذاهای سرخ‌شده یا بسیار فرآوری‌شده خودداری کنید.
- مصرف نمک را کاهش دهید.
- از مصرف الکل و کافئین بپرهیزید.
- تحت نظر پزشک به‌طور منظم ورزش کنید.
- چند بار در روز پاهای خود را بالا نگه دارید.
- استراحت کنید.
این نکات می‌توانند به حفظ فشار خون در محدوده‌ی سالم کمک کنند و خطر بروز پره‌اکلامپسی را کاهش دهند. زنان باردار باید توصیه‌های پزشک خود را درباره‌ی رژیم غذایی و ورزش رعایت کنند.
کلام پایانی
پره‌اکلامپسی یکی از عوارض دوران بارداری است که در مبتلایان به آن فشار خون به‌طور ناگهانی افزایش می‌یابد. معمولا این عارضه در سه ماهه‌ی سوم بارداری ایجاد می‌شود. مسمومیت بارداری به‌طور کامل قابل پیشگیری نیست، اما مراجعه‌ی منظم به پزشک در دوران بارداری می‌تواند به تشخیص زودهنگام آن کمک کند. کاهش مصرف غذاهای بسیار فرآوری‌شده و انتخاب میوه‌ها و سبزیجات به حفظ سلامت مادر باردار و جنین او کمک می‌کند.
اگر در دوران بارداری با مشکلاتی مانند سردرد شدید، تاری دید، درد شدید در شکم یا تنگی نفس شدید مواجه شدید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید. با توجه به اینکه سردرد، حالت تهوع و درد از شکایت‌های رایج بارداری هستند، تشخیص اینکه این علائم چه زمانی از ابتلا به یک بیماری جدی خبر می‌دهند دشوار است، به‌خصوص اگر برای اولین بار است که باردار شده‌اید. بنابراین، اگر نگران علائم خود هستید، حتما با پزشک درباره‌ی آن‌ها مشورت کنید.
منبع: medicalnewstoday
